Stap 1: Bepaal hoe ernstig het is
Psychotherapeut Ronald Pino stelt in zijn boek In psychotherapie dat je intuïtie je vertelt wanneer je met je problemen aan de slag moet. Hij vergelijkt het met de vrees verdwaald te zijn in een vreemde stad. ‘Het gekke is dat je nooit meteen zeker weet dat je verdwaald bent. Je voelt langzaam aankomen dat het niet goed zit. Je hebt vagelijk het besef dat je de weg kwijt bent, maar je hoopt dat het op de een of andere manier toch weer goed komt. En je dwaalt verder, kortere of langere tijd, ook al voel je dat je onzekerder wordt. Totdat je het gevoel krijgt dat het te gek wordt. Nu weet je zeker dat je fout zit, en of het nou lang duurt of kort, op een gegeven ogenblik staat het voor je vast dat je aan iemand de weg gaat vragen.’
Wie dat helemaal niet zo duidelijk aanvoelt, vindt een objectiever criterium in het recent verschenen boek In therapie of niet van psycholoog Ron van Deth en psychiater Walter Vandereycken. Word je thuis, op het werk of in de omgang met anderen zo sterk gehinderd door je problemen dat je niet meer normaal kunt functioneren? Of kun je je dagelijkse bezigheden zonder al te veel inspanning verrichten, zie je nog mogelijkheden om zelf iets te doen en maak je je niet doorlopend zorgen over je klachten? In het laatste geval kun je het nog even aankijken. De checklist psychische problemen hieronder kan een hulpmiddel zijn om te bepalen hoe ernstig het is. Je dagelijks functioneren is daarbij doorslaggevend.
Psycholoog Jolet Plomp voegt daar nog aan toe dat je ook gewoon in therapie mág om het leven makkelijker te maken, bijvoorbeeld. ‘Of omdat je de behoefte voelt jezelf eens uitgebreid door te spreken met een deskundige.’
Stap 2: Praat met een goede vriend
Praten met vrienden helpt niet alleen omdat het oplucht en je bij hen een luisterend oor en steun vindt. Vrienden vragen ook door. Als je aan je beste vriend uitlegt wanneer die sombere gevoelens begonnen zijn, waar je ’s nachts precies over piekert en op welke momenten je voorál last hebt van dat lege gevoel, leer je ongemerkt je probleem goed onder woorden te brengen. Je structureert je gedachten en bereidt uzelf daarmee automatisch voor op een eventueel gesprek met de huisarts, of een eerste gesprek met een therapeut. En juist van dat eerste gesprek hangt veel af: naar aanleiding van wat je daarin vertelt, wordt bepaald welke therapievorm en therapeut het beste bij je passen.
Stap 3: Onderzoek je motieven
Of psychotherapie je zal helpen, hangt onder andere af van je verwachtingen. Als je de behandeling tot je denkt te nemen zoals een penicillinekuur tegen een ontsteking, zul je niet erg ver komen. In therapie is het de bedoeling dat je vooral zélf aan de slag gaat niet alleen tijdens de sessies, maar ook daarbuiten. Je kunt bijvoorbeeld oefeningen meekrijgen die je gaat toepassen op momenten waarop je voor uzelf moet opkomen, of de opdracht om je gedachten of stemmingen bij te houden in een logboek. Of je leert ontspanningstechnieken aan om uit te proberen in stressvolle situaties op je werk. Vraag je af of je voldoende bereid bent daar energie in te steken.
Daarnaast is een open houding van groot belang. Dat is niet altijd makkelijk. Als je depressief bent, is een negatieve houding inherent aan je stemmingsprobleem: je verwacht nergens iets van, ook niet van een therapeut. Bovendien staan sommige mensen erg sceptisch tegenover psychotherapie. Ben je van plan deze mogelijkheid aan te grijpen om voor eens en altijd aan te tonen dat zo’n zweverig type niets voor je kan betekenen? Dan is de kans groot dat je gelijk krijgt: met die houding creëer je een self-fulfilling prophecy.
Ten slotte is het belangrijk dat je verwachtingen realistisch zijn. Een psychotherapeut kan geen wonderen verrichten en elk mens heeft zijn beperkingen. Motieven als ‘ik wil nooit meer bang zijn’ of ‘ik zoek iemand die voor mij de ruzie met mijn familie kan oplossen’, zijn niet realistisch. De volgende overwegingen zijn dat wel: ‘ik wil van mijn pleinvrees af, zodat ik weer de straat op durf’ of: ‘ik wil manieren aanleren om beter met conflicten om te gaan’.
Stap 4: Zoek uit wat er te krijgen is
Als je bij de huisarts niet overspoeld wilt worden met informatie, kan het geen kwaad zelf wat vooronderzoek te doen. Voor informatie over psychische klachten kun je bijvoorbeeld terecht op wijzijnmind.nl of thuisarts.nl. Stel zelf echter niet zomaar een diagnose; alleen een deskundige kan straks vaststellen wat er precies met je aan de hand is.
Voor sommige problemen zal een psycholoog een heel concrete oplossing aandragen, waarbij kiezen tussen verschillende therapievormen niet echt nodig is. Vliegangst bijvoorbeeld, is snel en effectief te behandelen met cognitieve gedragstherapie. Voor minder eenduidige problemen zoals een depressie, of wanneer er sprake is van een opeenstapeling van problemen, zijn er vele therapieën mogelijk. De keuze hangt dan sterk af van je voorkeuren. Stel: je legt moeilijk contact en voelt zich daardoor eenzaam. In psychoanalytische therapie zul je naar de oorzaak van dat probleem op zoek gaan in je jeugd. Een gedragstherapeut zal je, in combinatie met ontspanningstechnieken, concrete oefeningen geven om sociale situaties stap voor stap de baas te worden. En in Rationeel-Emotieve Therapie (ret) zal de nadruk meer liggen op de irrationele gedachten die je koestert als je weer eens opziet tegen een feestje.
In het boek Therapiewijzer vind je informatie over 21 verschillende therapieën. Ook op psychotherapie.nl, de site van de Nederlandse Vereniging voor Psychotherapie, staat achtergrondinformatie bij verschillende therapieën. Of lees het hoofdstuk ‘Zoektips voor een juiste behandeling’ in Psychologische toptips.
Stap 5: Ga naar de huisarts
Het is mogelijk om zonder tussenkomst van de huisarts naar een vrijgevestigd therapeut te stappen. Toch is het raadzaam om eerst bij de huisarts langs te gaan. Deze kent je vaak al wat langer, is op de hoogte van je achtergrond, kan uitsluiten dat de problemen een lichamelijke oorzaak hebben en wellicht een psycholoog aanraden. Bovendien is het voor vergoeding door je verzekeraar vaak van belang dat de huisarts je doorverwijst.
Als je belt voor een afspraak, vraag dan om een dubbel consult, zodat je rustig je verhaal kunt doen. Psycholoog Van Deth en psychiater Vandereycken adviseren vooraf vast na te denken over de volgende vragen:
- Welke hulp denk je nodig te hebben?
- Verwacht je een verwijzing voor psychotherapie?
- Hoe ga je reageren als de huisarts voorstelt om het nog even aan te zien?
- Hoe ga je reageren als de huisarts je problemen zelf wil behandelen?
- Hoe sta je tegenover het gebruik van pillen, zoals slaap- en kalmeringsmiddelen of antidepressiva?
- Verwacht je dat er bij het eerste gesprek al direct actie wordt ondernomen ter bestrijding van je problemen? Of wil je er liever thuis nog eens over nadenken?
Daarnaast kun je vooraf vast wat vragen en aandachtspunten op papier zetten. Als je de problemen en behandelmogelijkheden met je huisarts doorspreekt, onthoud dan dat je eigen beoordeling een belangrijke rol speelt. Niet alleen omdat het om jouw leven gaat, maar ook omdat het succes van de oplossingen sterk afhangt van het vertrouwen dat je erin hebt.
Stap 6: Wees kritisch bij je intakegesprek
De huisarts kan je doorverwijzen naar een regionale instelling voor ambulante geestelijke gezondheidszorg (riagg). Die instellingen zijn tegenwoordig opgedeeld in specifieke zorgprogramma’s: gespecialiseerde afdelingen voor angst, stemmingsproblemen, verslaving, werkproblemen, persoonlijkheidsproblemen, enzovoorts. Met behulp van een vragenlijst over je klachten wordt hier een therapie geadviseerd.
Ook kun je door de huisarts worden doorverwezen naar een zelfstandig gevestigd psychotherapeut. Let daarbij allereerst op deskundigheid. Erkend therapeuten zijn ingeschreven in het big-register (Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg) en aangesloten bij een beroepsvereniging. Op de site van het Nederlands Instituut van Psychologen kun je namen en adressen vinden door het nip erkende psychologen bij je in de buurt. www.psynip.nl
Daarnaast is het zaak een therapeut te vinden die bij je past. Uit sommige onderzoeken blijkt dat het door de bank genomen niets uitmaakt wat voor sóórt psychotherapie je kiest om resultaat te boeken veel belangrijker is de vraag of het klikt tussen jou en de therapeut. Je moet elkaar aardig vinden en respect voor elkaar hebben, en je therapeut moet in staat zijn een band met je te creëren. Bovendien moet hij je af en toe flink kunnen aanpakken, en niet al te rigide zijn.
Of zo’n klik tussen jou en een therapeut kan ontstaan, zul je moeten inschatten tijdens je kennismakings- of intakegesprek. Daarbij speelt je intuïtie een grote rol, maar Van Deth en Vandereycken geven ook wat objectievere criteria:
- Sprak de sfeer in de therapieruimte je aan?
- Voelde je je op je gemak?
- Vond je de therapeut sympathiek?
- Voelde je je begrepen en stond de therapeut open voor jouw verhaal?
- Bood de therapeut je alle vrijheid om te beslissen of je met hem in zee gaat?
- Heb je de indruk dat de therapeut zijn vak verstaat?
Heb je twijfels, bespreek die dan. Je kunt ook direct beslissen een andere therapeut te zoeken. Houd er rekening mee dat ook de therapeut zelf kan beslissen niet met je in zee te gaan. Dat is geheel in jouw belang: ook hij moet op basis van zijn mogelijkheden en beperkingen beoordelen of hij genoeg voor je kan betekenen.
Stap 7: Werk hard
Wil je profijt hebben van therapie, dan zul je hard moeten werken. Een therapeut ondersteunt en begeleidt je slechts; uiteindelijk bent jij degene die het moet doen. Het is wel raadzaam om belangrijke personen op de hoogte te brengen van het feit dat je in therapie gaat.
Het kan zijn dat je eerst op een wachtlijst belandt. Ook dan is een actieve opstelling cruciaal: anders kunnen je problemen verergeren. Soms kun je deelnemen aan een wachtlijstgroep, waarin je alvast meer duidelijkheid krijgt over de aard van je problemen en de behandeling. Je kan ter overbrugging ook een paar afspraken maken met de huisarts, of contact zoeken met een lotgenotengroep. Ook lezen over je problemen is een goede voorbereiding.
Tot slot: denk niet dat je ‘klaar’ bent als je behandeling succesvol is afgerond. Blijf regelmatig kritisch kijken naar jezelf. Verval je niet in oude gewoontes? Pas je wel toe wat je in therapie geleerd heeft? Ga anders gewoon nog eens terug voor een ‘bijspijkersessie’.
Bronnen:
- In therapie of niet? Een praktische gids over psychotherapie, Ron van Deth en Walter Vandereycken, ISBN 90 313 4389 7
- Psychologische toptips. De beste ‘feelgood’-adviezen voor een sterk mentaal welzijn, Fred Sterk en Sjoerd Swaen, ISBN 90 215 4477 6
- Therapiewijzer. Theorie en praktijk van 21 psychotherapieën, Maja Vervoort en Monique Weiland, ISBN 90 6305 055 0