Borderline

In Nederland hebben naar schatting 150.000 tot 200.000 mensen de officiële diagnose borderline persoonlijkheidsstoornis (BPS), onder wie meer vrouwen dan mannen. Het werkelijke aantal borderliners is mogelijk twee keer zo groot, omdat borderline niet altijd wordt herkend.

‘Borderline’ staat voor het ‘grensgebied’ van de psychose en de neurose. Borderline persoonlijkheidsstoornis kenmerkt zich door een instabiel zelfbeeld en sterke wisselingen in stemmingen, gedachten en gedrag. Typerend zijn vooral impulsiviteit en emotionele instabiliteit. Die kunnen de patiënt brengen tot overmatig alcohol- of drugsgebruik, geldverkwisting en wisselende seksuele contacten.

Een borderliner kan van vrolijk plots heel somber worden, en dan klagen over een gevoel van leegte, verveling en zelfmoordgedachten. Ook hebben mensen met borderline moeite contacten te leggen en te onderhouden. Doordat ze zwart-wit denken, hebben ze vaak intensieve relaties die kort duren: het is alles of niets.

Hoe eerder borderline wordt vastgesteld, hoe groter de kans op een succesvolle behandeling. In het handboek van psychiatrische stoornissen, DSM-IV, staan negen kenmerken. Om in aanmerking te komen voor de diagnose borderline moet iemand aan vijf van de negen kenmerken voldoen.

• Krampachtig proberen te voorkomen dat iemand je – feitelijk of vermeend – in de steek laat.
• Een patroon van instabiele en intense relaties, waarbij de ander wordt geïdealiseerd of juist gekleineerd.
• Een aanhoudend instabiel zelfbeeld.
• Impulsiviteit op ten minste twee gebieden die je kunnen schaden (bijvoorbeeld geld verkwisten, seks, roekeloos rijden, drugs, eetbuien).
• Terugkerende suïcidale gedragingen of zelfverwonding.
• Sterk wisselende stemmingen, bijvoorbeeld periodes van prikkelbaarheid of angst.
• Een chronisch gevoel van leegte.
• Inadequate, intense woede of moeite je kwaadheid te beheersen.
• Voorbijgaande, aan stress gebonden paranoïde ideeën of ernstige dissociatieve verschijnselen.

Lees meer over de 9 kenmerken van borderline.

Wanneer een van de ouders borderline heeft, is de kans dat hun kind ook borderline ontwikkelt vijf keer zo groot als bij kinderen waar de stoornis niet in de directe familie voorkomt. Maar omdat borderline afhankelijk is van complexe factoren is het moeilijk te zeggen in hoeverre borderline erfelijk is.

De gedachtegang van wetenschappers op dit moment is dat er, om deze stoornis te ontwikkelen, verschillende ingrediënten nodig zijn: traumatische jeugdervaringen én aangeboren persoonlijkheidseigenschappen én emotionele verwaarlozing waardoor iemand zich niet veilig heeft kunnen hechten aan zijn ouders of verzorgers.

Borderline persoonlijkheidsstoornis treft naar schatting 2 procent van de bevolking, meer vrouwen dan mannen. Dat betekent dat iedereen minstens één persoon met borderline kent. Toch blijven veel borderlinepatiënten voor hun omgeving onopgemerkt. Kenmerken van borderline leiden namelijk vooral in intieme relaties tot problemen.

Test jezelf op borderline-trekjes en ontdek in hoeverre je de afgelopen maand last hebt gehad van klachten en problemen die kunnen samenhangen met borderline.

Eind jaren dertig verdeelde de wetenschap psychische stoornissen onder in psychoses (verwardheid) en neuroses (angst- en stemmingsstoornissen). Borderline werd gebruikt voor mensen die eigenlijk in beide categorieën waren in te delen. Borderlinepatiënten hadden door hun extreme stemmingswisselingen de reputatie lastig te zijn, ook voor de therapeut.

De afgelopen jaren zijn er nieuwe inzichten ontwikkeld over de behandeling van borderline. Nu blijkt dat diverse therapievormen goed werken bij borderline. Met schematherapie, ontwikkeld door de Amerikaanse psycholoog Jeffrey Young, kunnen borderliners bijvoorbeeld leren om negatieve ‘schema’s’ – overtuigingen van vroeger – te veranderen.

Uit een Nederlands onderzoek bleek dat ruim de helft van de borderlinepatiënten die schematherapie hadden gevolgd na vier jaar was hersteld, en dat bij in totaal tweederde een flinke verbetering van de symptomen meetbaar was. Groepstherapie blijkt zelfs nog effectiever dan de individuele schematherapie.

Ondanks de ernst van deze persoonlijkheidsstoornis, blijven veel borderlinepatiënten voor hun omgeving onopgemerkt. Hun gedrag toont zich namelijk vooral in intieme relaties. Ouders, kinderen, beste vrienden en partners zien een kant van de borderliner die voor de buitenwereld soms onzichtbaar blijft.

Omdat geen één persoon met een borderline persoonlijkheidsstoornis hetzelfde is, is het lastig om precies advies te geven hoe je het beste met borderline gedrag om kunt gaan. In het boek ‘De borderline gids’ van Randi Kreger staan algemene tips zoals:

• het liefdevol stellen van grenzen;
• opkomen voor je eigen gevoelens en behoeften;
• het bekrachtigen van positief gedrag.

Zo kun je beter omgaan met borderline volgens psychiater Erwin van Meekeren, gespecialiseerd in borderline persoonlijkheidsproblematiek.

Vaak worden antidepressiva, antipsychotica en stemmingsregulatoren voorgeschreven aan borderlinepatiënten. Deze medicatie speelt echter een bescheiden rol in de behandeling van borderline. Inmiddels zijn therapievormen ontwikkeld waarmee verschillende successen zijn behaald.

Het belangrijkste deel van de behandeling bestaat uit psychotherapie. Verschillende methodieken kunnen daarbij behulpzaam zijn. Waaronder schematherapie, maar ook de zogenaamde dialectische gedragstherapie (DGT), speciaal ontwikkeld voor borderliners door de Amerikaanse therapeut Marsha Linehan.

Deze behandeling, ook wel Linehantherapie genoemd, wint snel terrein. Mindfulness en acceptatie zijn een belangrijk onderdeel. Je leert communicatievaardigheden en technieken om met acute crisissituaties om te gaan. Vaak krijg je individuele begeleiding en groepsvaardigheidstrainingen. Je leert je bewust te worden van hoe je reageert, denkt en voelt. Met als doel: verandering van gedrag en gedachten.