De 9 kenmerken van borderline

‘Borderline’ staat voor het ‘grensgebied’ van de psychose en de neurose. Een van de meest opvallende borderline symptomen is de instabiliteit in denken, voelen en handelen. Het gangbare beeld van mensen met borderline is daardoor nogal negatief. Maar die instabiliteit en impulsiviteit komen vaak voort uit kwetsbaarheid en beschadiging. Bovendien blijken borderline kenmerken beter te behandelen dan lang werd verondersteld.

‘Borderline is een complexe stoornis, omdat het vaak voortkomt uit een combinatie van aangeboren eigenschappen. Zoals stemmingswisselingen en impulsiviteit, en traumatische jeugdervaringen, zoals emotionele verwaarlozing en seksueel misbruik,’ zegt psychiater Erwin van Meekeren, gespecialiseerd in borderline persoonlijkheidsproblematiek. ‘Hierdoor heeft iemand zich niet veilig kunnen hechten aan zijn of haar ouders of verzorgers.’

Is borderline erfelijk?

Wanneer een van de ouders borderline heeft, is de kans dat hun kind ook borderline symptomen ontwikkelt vijf keer zo groot als bij kinderen waar de stoornis niet in de directe familie voorkomt. Maar omdat borderline afhankelijk is van complexe factoren, is het moeilijk te zeggen in hoeverre deze aandoening als geheel erfelijk is.

Borderline kenmerken komen vaak voor het eerst tot uiting tussen 18- en 25-jarige leeftijd. In deze levensfase voltrekken zich immers grote veranderingen op het gebied van relaties, werk en leefomgeving. Borderline kenmerken leiden vooral in intieme relaties tot problemen. Hoe eerder de diagnose borderline wordt vastgesteld, hoe groter de kans op een succesvolle behandeling.

9 borderline kenmerken

In het handboek van psychiatrische stoornissen, de DSM-5, staan 9 borderline kenmerken. Om in aanmerking te komen voor de diagnose borderline moet iemand aan 5 daarvan voldoen. Herken jij de symptomen van borderline?

1. Verlatingsangst

Mensen met borderline hebben moeite met het aangaan en in stand houden van relaties. Maar hebben ze zich eenmaal aan iemand gehecht, dan slaat afstandelijkheid makkelijk om in te grote afhankelijkheid. Het gevolg is heftige verlatingsangst.

Borderliners proberen daarom krampachtig te voorkomen dat iemand hen -feitelijk of vermeend- in de steek laat. Ze zoeken voortdurend naar aanwijzingen dat de ander niet van hen houdt. Zodra ze dat bewijs gevonden hebben stoten ze de ander van zich af. Daarmee bereiken ze juist dat waar ze zo bang voor waren: dat ze worden verlaten.

2. Zwart-witdenken

Borderliners worden ook wel omschreven als zwart-witdenkers. Ze beschouwen de mensen in hun omgeving als goed of fout en wisselen overmatig idealiseren en kleineren af. Een tussengebied is er niet. Doordat ze zwart-wit denken, hebben ze vaak intensieve relaties die kort duren: het is alles of niets.

3. Identiteitsstoornis

Borderliners hebben een duidelijk en aanhoudend instabiel zelfbeeld. Waar andere mensen zichzelf als een constante ervaren in de loop van hun leven, weten mensen met borderline eigenlijk niet wie ze zijn. Ze hebben tegenstrijdige beelden van zichzelf die ze niet kunnen integreren. Daardoor voelen ze zich permanent leeg.

4. Impulsiviteit

Impulsief reageren is volgens Van Meekeren een van de belangrijkste borderline kenmerken. ‘Borderliners ontberen de stabiliteit en zelfcontrole die anderen wel kunnen toepassen om het leven soepel te laten verlopen. Daardoor hebben ze zichzelf minder in de hand en kan hun leven chaotisch worden. Borderliners zijn ten minste impulsief op twee gebieden die hen mogelijk kunnen schaden. Bijvoorbeeld geld verkwisten, seks, misbruik van middelen, winkeldiefstal, roekeloos rijden, vreetbuien.

5. Suïcidaal gedrag

Vrijwel alle borderliners denken weleens aan zelfmoord. Een aanzienlijk deel doet zelfmoordpogingen of houdt zich bezig met automutilatie of zelfbeschadiging. Een op de tien borderliners overlijdt zelfs door zelfmoord. Kenmerkend voor de borderline persoonlijkheidsstoornis zijn terugkerende suïcidale gedragingen, gestes of dreigingen, of automutilatie (zelfverwonding).

6. Ernstige stemmingswisselingen

Mensen met borderline hebben sterk wisselende stemmingen. Bijvoorbeeld periodes van intense dysforie – het tegenovergestelde van euforie, prikkelbaarheid of angst meestal enkele uren durend en slechts zelden langer dan een paar dagen. Zoals een kind vijf minuten na een woede-uitbarsting weer vrolijk door de kamer huppelt, zo kan een borderliner eenzelfde plotselinge omslag in stemming tonen.

Hersenbeelden laten zien dat heftige emoties bij mensen met borderline minder goed worden gereguleerd door het verstandige brein, de prefrontale cortex. Het is alsof bij hen de natuurlijke rem ontbreekt. Dat zou verklaren waarom mensen met borderline van het ene op het andere moment onredelijk boos kunnen worden. Of hevig geëmotioneerd raken door een bepaalde gebeurtenis.

7. Een chronisch gevoel van leegte

Borderlines zijn op zoek naar relaties en impulsen van buiten, omdat ze zich anders leeg voelen. Ze liften als het ware mee op het gevoel van de ander. Maar die ander mag niet te dichtbij komen. Want ergens, diep in het hart, denkt een borderliner toch dat de ander niet te vertrouwen is. Dat maakt het lastig een langdurige relatie met een borderliner aan te gaan.

Psychiater Gerrit Glas: ‘Borderline-patiënten hebben moeite om zichzelf te zien als een samenhangend geheel. Ze praten daarom vaak op een onbestemde manier, voelen zich oriëntatieloos, en hebben het gevoel te zweven. Ze hebben als het ware een kern waar niemand bij kan, ook zijzelf niet.’

8. Onbeheersbare woede

Mensen met borderline hebben last van inadequate, intense woede of moeite om hun kwaadheid te beheersen. Dit borderline kenmerk uit zich bijvoorbeeld in regelmatig terugkerende driftbuien, aanhoudende woede of herhaaldelijke vechtpartijen.

Voor borderliners, en vrienden en familie van borderliners, is het daarom van belang ‘triggers’ die kunnen leiden tot instabiel en risicovol gedrag zo veel mogelijk te vermijden. Van Meekeren: ‘Voorkom drank- en drugsmisbruik en te weinig slaap, stress en films die gevoelens van angst of verdriet oproepen.’

9. Dissociatieve verschijnselen

Tot slot kunnen borderliners lijden aan voorbijgaande, aan stress gebonden paranoïde ideeën of ernstige dissociatieve verschijnselen. Hierbij koppelt de borderliner zich in stresssituaties emotioneel als het ware los van zichzelf.

Zijn borderline symptomen te behandelen?

Lange tijd was borderline een van de minst begrepen persoonlijkheidsstoornissen. Bovendien leek het vrijwel niet te behandelen. De afgelopen jaren zijn er nieuwe inzichten ontwikkeld over de behandeling van borderline. Nu blijkt dat diverse therapievormen goed werken bij borderline symptomen.

Met schematherapie, ontwikkeld door de Amerikaanse psycholoog Jeffrey Young, kunnen borderliners bijvoorbeeld leren om negatieve ‘schema’s’ – overtuigingen van vroeger – te veranderen. Ook de zogenaamde dialectische gedragstherapie (DGT), speciaal ontwikkeld voor borderliners door de Amerikaanse therapeut Marsha Linehan, wint snel terrein. Mindfulness en acceptatie zijn een belangrijk onderdeel. Je leert je bewust te worden van hoe je reageert, denkt en voelt. Met als doel: verandering van gedrag en gedachten.

Benieuwd in hoeverre je de afgelopen maand last hebt gehad van klachten en problemen die kunnen samenhangen met borderline? Test jezelf op borderline-trekjes.