De 9 kenmerken van borderline

‘Borderline’ staat voor het ‘grensgebied’ van de psychose en de neurose. Een van de meest opvallende symptomen van borderline is de instabiliteit in denken, voelen en handelen. Het gangbare beeld van mensen met borderline is daardoor nogal negatief. Maar die instabiliteit en impulsiviteit komen vaak voort uit kwetsbaarheid en beschadiging. Bovendien blijken kenmerken van borderline beter te behandelen dan lang werd verondersteld.

‘Borderline is een complexe stoornis, omdat het vaak voortkomt uit een combinatie van aangeboren eigenschappen. Zoals stemmingswisselingen en impulsiviteit, en traumatische jeugdervaringen, zoals emotionele verwaarlozing en seksueel misbruik,’ zegt psychiater Erwin van Meekeren, gespecialiseerd in borderlinepersoonlijkheidsproblematiek. ‘Hierdoor heeft iemand zich niet veilig kunnen hechten aan zijn of haar ouders of verzorgers.’

Is borderline erfelijk?

Wanneer een van de ouders borderline heeft, is de kans dat hun kind ook symptomen van borderline ontwikkelt vijf keer zo groot als bij kinderen waar de stoornis niet in de directe familie voorkomt. Maar omdat borderline afhankelijk is van complexe factoren, is het moeilijk te zeggen in hoeverre deze aandoening als geheel erfelijk is.

Kenmerken van borderline komen vaak voor het eerst tot uiting tussen 18- en 25-jarige leeftijd. In deze levensfase voltrekken zich immers grote veranderingen op het gebied van relaties, werk en leefomgeving. Kenmerken van borderline leiden vooral in intieme relaties tot problemen. Hoe eerder de diagnose borderline wordt vastgesteld, hoe groter de kans op een succesvolle behandeling.

9 kenmerken van borderline

In het handboek van psychiatrische stoornissen, de DSM-5, staan 9 kenmerken van borderline. Om in aanmerking te komen voor de diagnose borderline moet iemand aan 5 daarvan voldoen. Herken jij de symptomen van borderline?

1. Verlatingsangst

Mensen met borderline hebben moeite met het aangaan en in stand houden van relaties. Maar hebben ze zich eenmaal aan iemand gehecht, dan slaat afstandelijkheid makkelijk om in te grote afhankelijkheid. Het gevolg is heftige verlatingsangst.

Borderlinepatiënten proberen daarom krampachtig te voorkomen dat iemand hen – feitelijk of vermeend – in de steek laat. Ze zoeken voortdurend naar aanwijzingen dat de ander niet van hen houdt. Zodra ze dat bewijs gevonden hebben stoten ze de ander van zich af. Daarmee bereiken ze juist dat waar ze zo bang voor waren: dat ze worden verlaten.

2. Zwart-witdenken

Mensen met borderline worden ook wel omschreven als zwart-witdenkers. Ze beschouwen de mensen in hun omgeving als goed of fout en wisselen overmatig idealiseren en kleineren af. Een tussengebied is er niet. Doordat ze zwart-wit denken, hebben ze vaak intensieve relaties die kort duren: het is alles of niets.

3. Identiteitsstoornis

Personen met borderline hebben een duidelijk en aanhoudend instabiel zelfbeeld. Waar andere mensen zichzelf als een constante ervaren in de loop van hun leven, weten mensen met borderline eigenlijk niet wie ze zijn. Ze hebben tegenstrijdige beelden van zichzelf die ze niet kunnen integreren. Daardoor voelen ze zich permanent leeg.

4. Impulsiviteit

Impulsief reageren is volgens Van Meekeren een van de belangrijkste kenmerken van borderline. ‘Borderlinepatiënten ontberen de stabiliteit en zelfcontrole die anderen wel kunnen toepassen om het leven soepel te laten verlopen. Daardoor hebben ze zichzelf minder in de hand en kan hun leven chaotisch worden. Mensen met borderline zijn ten minste impulsief op twee gebieden die hen mogelijk kunnen schaden. Bijvoorbeeld geld verkwisten, seks, misbruik van middelen, winkeldiefstal, roekeloos rijden, vreetbuien.

5. Suïcidaal gedrag

Vrijwel alle borderlinepatiënten denken weleens aan zelfmoord. Een aanzienlijk deel doet zelfmoordpogingen of houdt zich bezig met automutilatie of zelfbeschadiging. Een op de tien personen met borderline overlijdt zelfs door zelfmoord. Kenmerkend voor de borderlinepersoonlijkheidsstoornis zijn terugkerende suïcidale gedragingen, gestes of dreigingen, of automutilatie (zelfverwonding).

6. Ernstige stemmingswisselingen

Mensen met borderline hebben sterk wisselende stemmingen. Bijvoorbeeld periodes van intense dysforie – het tegenovergestelde van euforie, prikkelbaarheid of angst meestal enkele uren durend en slechts zelden langer dan een paar dagen. Zoals een kind vijf minuten na een woede-uitbarsting weer vrolijk door de kamer huppelt, zo kan een borderlinepatiënt eenzelfde plotselinge omslag in stemming tonen.

Hersenbeelden laten zien dat heftige emoties bij mensen met borderline minder goed worden gereguleerd door het verstandige brein, de prefrontale cortex. Het is alsof bij hen de natuurlijke rem ontbreekt. Dat zou verklaren waarom mensen met borderline van het ene op het andere moment onredelijk boos kunnen worden. Of hevig geëmotioneerd raken door een bepaalde gebeurtenis.

7. Een chronisch gevoel van leegte

Borderlinepatiënten zijn op zoek naar relaties en impulsen van buiten, omdat ze zich anders leeg voelen. Ze liften als het ware mee op het gevoel van de ander. Maar die ander mag niet te dichtbij komen. Want ergens, diep in het hart, denkt iemand met borderline toch dat de ander niet te vertrouwen is. Dat maakt het lastig een langdurige relatie met een borderlinepatiënt aan te gaan.

Psychiater Gerrit Glas: ‘Borderlinepatiënten hebben moeite om zichzelf te zien als een samenhangend geheel. Ze praten daarom vaak op een onbestemde manier, voelen zich oriëntatieloos, en hebben het gevoel te zweven. Ze hebben als het ware een kern waar niemand bij kan, ook zijzelf niet.’

8. Onbeheersbare woede

Mensen met borderline hebben last van inadequate, intense woede of moeite om hun kwaadheid te beheersen. Dit kenmerk van borderline uit zich bijvoorbeeld in regelmatig terugkerende driftbuien, aanhoudende woede of herhaaldelijke vechtpartijen.

Voor mensen met borderline, en vrienden en familie van borderlinepatiënten, is het daarom van belang ‘triggers’ die kunnen leiden tot instabiel en risicovol gedrag zo veel mogelijk te vermijden. Van Meekeren: ‘Voorkom drank- en drugsmisbruik en te weinig slaap, stress en films die gevoelens van angst of verdriet oproepen.’

9. Dissociatieve verschijnselen

Tot slot kunnen personen met borderline lijden aan voorbijgaande, aan stress gebonden paranoïde ideeën of ernstige dissociatieve verschijnselen. Hierbij koppelt de patiënt zich in stresssituaties emotioneel als het ware los van zichzelf.

Zijn borderline symptomen te behandelen?

Lange tijd was borderline een van de minst begrepen persoonlijkheidsstoornissen. Bovendien leek het vrijwel niet te behandelen. De afgelopen jaren zijn er nieuwe inzichten ontwikkeld over de behandeling van borderline. Nu blijkt dat diverse therapievormen goed werken bij symptomen van borderline.

Met schematherapie, ontwikkeld door de Amerikaanse psycholoog Jeffrey Young, kunnen personen met borderline bijvoorbeeld leren om negatieve ‘schema’s’ – overtuigingen van vroeger – te veranderen. Ook de zogenaamde dialectische gedragstherapie (DGT), speciaal ontwikkeld voor borderlinepatiënten door de Amerikaanse therapeut Marsha Linehan, wint snel terrein. Mindfulness en acceptatie zijn een belangrijk onderdeel. Je leert je bewust te worden van hoe je reageert, denkt en voelt. Met als doel: verandering van gedrag en gedachten.

Benieuwd in hoeverre je de afgelopen maand last hebt gehad van klachten en problemen die kunnen samenhangen met borderline? Test jezelf op borderlinetrekjes.