Lach jezelf vrolijk: hoe je je geest een zetje geeft met je lichaam

De krant brengt crisisberichten en de kat van de buren heeft tussen uw tulpen ­gepoept. U staat voor het raam en overdenkt het leven. Wat doen uw wenkbrauwen? Ze fronsen.

Dom van u. Zonder die frons was uw humeur namelijk beslist zonniger. Althans, dat beweert de Amerikaanse dermatoloog Eric Finzi. In zijn praktijk komen veel vrouwen voor een antirimpelbehandeling met botox, het gif dat de gezichtsspieren tijdelijk lamlegt. Het viel hem op dat zijn cliëntèle vaak enorm opvrolijkte na zo’n spuitsessie.

Kunsjt, zou je zeggen: wie het gevoel heeft dat ze er beter uitziet, is al snel vrolijker. Finzi had echter de indruk dat er meer speelde. Hij zocht tien vrouwen die zich niet druk maakten over hun uiterlijk, maar wel klinisch depressief waren. Alle tien kregen ze vijf spuitjes boven de wenkbrauwen – en halleluja! Negen van de tien rapporteerden al snel dat ze zich stukken beter voelden.

‘Wellicht is een chronische frons niet alleen het gevolg van een depressie,’ zei Finzi bij de presentatie van zijn onderzoekje in mei 2006. ‘Wellicht moet je kunnen fronsen om je depressief te kunnen voelen.’

Doe de potloodtest

Natuurlijk, het zijn vooral de Finzi’s van deze ­wereld die blij worden van zo’n onderzoek. Maar daarmee is wat het suggereert nog geen onzin. Er ligt inmiddels namelijk een hele trits studies die uitwijzen dat onze gezichtsuitdrukking niet alleen een gevolg is van onze emoties, maar dat ze andersom ook richting geeft aan wat we voelen. Ofwel: dat het beslist niet alleen is ‘Wees vrolijk en je gaat lachen’, maar ook: ‘Lach en je wordt vrolijker’.

Een klassieker op dit gebied is het Duitse experiment uit 1988 waarbij proefpersonen een potlood tussen hetzij de lippen, hetzij de tanden moesten houden terwijl ze cartoons op grappigheid beoordeelden. Met een potlood tussen de lippen gaan je mondhoeken automatisch op treurig staan, terwijl ze vanzelf omhoog krullen als je een potlood tussen de tanden klemt. Et voilà: de proefpersonen in de ‘lachstand’ vonden de cartoons in kwestie beduidend geestiger dan de proefpersonen in de ‘treurstand’.

Dit ‘feedbackmechanisme’ lijkt ook op te gaan voor de rest van ons lichaam. Zo maakten Amerikaanse psychologen afgelopen zomer bekend dat mensen die lastige woordraadsels voorgeschoteld krijgen, beter presteren als ze de armen over elkaar slaan. Eerder was al ontdekt dat proefpersonen die rechtop zitten terwijl ze horen dat ze goed gescoord hebben in een test, meer trots ervaren dan proef­personen die in elkaar gezakt zitten als ze een goed cijfer krijgen. Oftewel: je lichaam kan je geest een zetje geven.

Je bloeddruk omlaag denken

Yvonne Esser verbaast zich niet over dergelijke onderzoeksuitkomsten. Esser geeft al tien jaar adem- en ontspanningstherapie (aot) en ziet in haar praktijk keer op keer hoe je lichaamshouding je psyche beïnvloedt.

‘Vanochtend behandelde ik bijvoorbeeld een vrouw met een drukke baan en kleine kinderen, die worstelde met spanningsproblemen,’ vertelt de therapeute. ‘Ze ademde hoog en had last van hartkloppingen. Ze hoopte dat ik haar kon helpen met wat ademhalingsoefeningen. Maar mij viel meteen op hoe ze zat: op het puntje van haar stoel, met de benen naar achteren gestoken, klaar om op te springen. Met zo’n houding is het geen wonder dat je je continu opgejaagd voelt.’ Toen ze op Essers verzoek voluit op de stoel was gaan zitten, de benen losjes naar voren gestrekt, voelde de vrouw zich tot haar eigen verbazing meteen al een stuk meer ontspannen.

De komende sessies zal Esser haar cliënte meer van dergelijke houdingsoefeningen laten doen. ‘Dat werkt bij haar kennelijk goed. Andere mensen kunnen juist weer beter uit de voeten met aandachts­oefeningen. Het is soms even zoeken naar de juiste aanpak. Het kan zelfs een tijdje duren voor iemand weer voelt wat ontspanning überhaupt is. Meestal kom ik op zes à acht behandelingen uit.’

aot is een ‘vinding’ van de Haarlemse arts Jan van Dixhoorn. Hij ontwikkelde de methode aanvankelijk voor hartpatiënten. Tijdens zijn opleiding in de jaren zeventig was hem namelijk opgevallen dat veel mensen die een hartinfarct hadden gehad, hun lichaam meer leken te zien als iets wat ze hebben dan als dat wat ze zíjn. Terwijl hij er in die tijd juist van overtuigd raakte dat het er voor het functioneren van je lichaam wel degelijk toe doet hoe bewust je dat ­lichaam ‘bewoont’.

Het waren de beginjaren van de biofeedback, de methode die is gebaseerd op het inzicht dat we ons autonome ­zenuwstelsel tot op zekere hoogte gericht kunnen beïnvloeden. Natuurlijk, je hart slaat ook als je daar níét bij stilstaat. En zelfs al zou je willen, je kunt niet beslissen om helemaal te stoppen met ademen – daarom noemen we ademhaling, hartslag, bloeddruk en dergelijke ook ‘autonome functies’. Toch bleek het mogelijk ze te veranderen door anders te gaan ademen of staan, en zelfs door anders te gaan denken.

Zo kun je met wat oefening je hartslag en bloeddruk dus naar gezondere waarden bewegen – en dat is wat Van Dixhoorn deed met het revalidatieprogramma dat hij opstelde voor zijn patiënten. Hij bracht hun ‘zelfscantechnieken’ en ontspannings­oefeningen bij: waar in hun lichaam waren spieren gespannen? Wat deed hun ademhaling en hun hart? De effecten waren indrukwekkend. In 1997 bleek dat deelnemers aan het programma vijf jaar na dato half zo vaak een nieuw infarct hadden gekregen of een hartoperatie hadden moeten ondergaan als de controlegroep.

Letterlijk een heethoofd

Maar wat gebeurt er nu precies in je lichaam als je stress weglacht, of juist aanwakkert met een frons of gebalde vuist?

Daarover zijn verschillende theorieën in omloop. Er zijn onderzoekers die denken dat het komt doordat de hersenen, die het doen en laten van ons lichaam voortdurend monitoren, elke beweging automatisch van een etiket voorzien: ‘Ik lach dus ik ben blij’, ‘Ik sla mijn armen over elkaar dus ik ben vastberaden’.

Andere wetenschappers zoeken de verklaring bij hormonen; wie glimlacht, schijnt de productie van de geluksstofjes serotonine en endorfine aan te jagen, wie de vuisten balt juist die van stresshormonen. En dan is er nog de theorie dat het aanspannen van je spieren, vooral die in je gezicht, doorwerkt in de temperatuur van het bloed in je brein. Deze kleine temperatuurschommelingen zouden al tot stijgende activiteit in bepaalde hersendelen leiden. Een driftkikker is volgens deze uitleg dus letterlijk een heethoofd.

Jan van Dixhoorn en Yvonne Esser interesseert het echter niet zo vreselijk hoe het lichaam-geest­mechaniekje precies werkt. ‘Adem- en ontspanningstherapie is namelijk geen “druk op dít knopje, dan gaat dát palletje om”-methode,’ zegt Esser. ‘aot gaat ervan uit dat het vooral belangrijk is naar je lichaam te luisteren. Veel mensen vóélen niet eens meer dat ze chronisch gespannen zijn. Terwijl spanning een goede bron van informatie is.’

Dat komt ook duidelijk naar voren uit eerder­genoemd onderzoek. De hartpatiënten uit de ‘Van Dixhoorn-groep’ (de groep die er vijf jaar later dus objectief gezien beter aan toe was) gaven daarin aan dat ze zich vaker minder goed voelden. Dat mag op het eerste gehoor vreemd klinken, maar het legt een simpel inzicht bloot: Wie goed naar zijn lichaam luistert, voelt ook wanneer het níét goed gaat. En kan dan tegenmaatregelen nemen voordat de stress­hormonen schade kunnen aanrichten. Verdorie, ik zit weer met verkrampte schouders achter de computer! En of je dan glimlachend gaat wandelen of met over elkaar geslagen armen om taakverlichting vraagt ?– dát laat de aot-therapeut aan jezelf over. n

Kunnen je gedachten je hartslag sturen?

Ja – althans, dat zeggen de makers van de emWave Personal Stress Reliever. Dit biofeedback-computertje moet je met een clip verbinden aan je oorlel. Adem heel rustig, denk aan prettige dingen en houd het beeldschermpje in de gaten, zegt het Californische HeartMath Institute; dan zul je binnen de kortste keren het stadium van hartcoherentie bereiken. Dat wil zeggen dat je een mooie regelmaat ziet in de onregelmatigheid van je hartslag: je hart versnelt en vertraagt op het ritme van je ademhaling. Het raast er dus niet op los (wat op gierende stress zou duiden), maar vertoont evenmin de regelmaat van een machine (wat zou betekenen dat je hart gevaarlijk ‘doof’ is geworden voor prikkels van buitenaf).

Wetenschappers zijn het er wel over eens dat het vermogen om snel in hartcoherentie te raken duidt op fysieke gezondheid, en dat het samenhangt met mentaal welzijn. Zo vertonen depressiepatiënten vaak een verlaagde variabiliteit in hartslag. Maar HeartMath gaat verder. Wie geregeld in hartcoherentie verkeert, raakt volgens het instituut snel af van concentratieproblemen en angsten. Inderdaad: hartcoherentie is dan niet meer een gevolg, maar een oorzaak van hun verdwijnen.

‘HeartMath claimt een boel,’ zegt stressfysioloog Jan Houtveen van de Universiteit Utrecht, ‘maar de enige onderzoeken naar hun methode zijn uitgevoerd door henzelf. Ik noem dat “Wij van WC-eend adviseren WC-eend”-bewijzen.’

Dus deed Houtveen met hulp van twee studentes zelf een onderzoekje. Een aantal wat sombere proefpersonen volgde een ‘Adem je fit en vrolijk’-cursus. De helft leerde ‘gewoon’ rustig ademen, de andere helft kreeg een emWave-achtige behandeling waardoor hun hartcoherentie enorm toenam. Na afloop was er geen enkel verschil: beide groepen meldden meer ontspanning. Daarmee is de emWave niet meteen gediskwalificeerd, geeft Houtveen toe. ‘Alleen: dat dure computertje voegt dus weinig toe. Maar mensen willen nu eenmaal graag hightech.’[/wpgpremiumcontent]