Het mannetje van de kraambedspin is niet te vertrouwen. Hij is een echte player. Een acteur, als het hem zo uitkomt. Tenminste, dat vindt het vrouwtje. Want wat heeft hij de laatste tijd nou écht voor haar gedaan? In plaats van het lekkere sappige insect dat hij haar had beloofd, kwam hij laatst zelfs aanzetten met een oneetbaar bloemknopje. De egoïst. Het mannetje vindt dat ze niet zo moeilijk moet doen. Dat gezeur over cadeautjes. Al die eisen. Kan er niet eens gewoon gesekst worden?

Cliché? Misschien wel, maar het liefdesleven van de kraambedspin is een illustratie van de klassieke strijd die mannen en vrouwen overal ter wereld voeren. Zij eist bewijzen van zijn liefde, trouw en zorgzaamheid. Hij probeert zich er met een jantje-van-leiden van af te maken en vindt dat ze niet zo moeilijk moet doen. Wat dat betreft hebben we meer gemeen met een hele hoop dieren dan je zou denken.

De Britse evolutiebioloog Geoffrey Parker was eind jaren zeventig de eerste die beschreef dat mannen en vrouwen continu in conflict zijn vanwege hun verschillende biologische belangen. In principe zijn alle levende wezens eropuit zoveel mogelijk sterke nakomelingen voort te brengen en daarbij zo min mogelijk

energie te verspillen. Dat mannen en vrouwen bij het nastreven van deze doelen toch voortdurend met elkaar in de clinch liggen, heeft te maken met een fundamenteel verschil tussen de seksen. Mannetjes hebben meestal een onbeperkte hoeveelheid zaadcellen en kunnen dus in principe een onbeperkt aantal kinderen krijgen – als ze maar genoeg seks krijgen. Een vrouwtje heeft maar een beperkt aantal eicellen en ze steekt meer tijd en energie in het dragen en produceren van het ei. Bij zoogdieren komen daar nog eens de energievretende zwangerschap, bevalling en borstvoeding bij.

De boel belazeren

De optimale strategie is voor mannen en vrouwen verschillend, en dat leidt tot conflicten. Vooral op twee gebieden: seks en investeringen. Kort gezegd hebben mannen meer voordeel bij veel kortetermijnrelaties, waarin ze de vrouw zoveel mogelijk laten opdraaien voor de zorg voor de kinderen. Vrouwen behartigen hun belangen het best door juist niet met de eerste de beste het bed in te duiken en alleen mannen uit te kiezen die hun veel materiële en/of immateriële steun geven.

Ieder individu heeft zijn eigen belangen, maar heeft ook de ander nodig om zijn dromen te verwezenlijken. Daarom doen beide seksen er alles aan elkaar ervan te overtuigen dat ze de ideale partner zijn, terwijl ze ondertussen stiekem hun eigen doelen nastreven. Waar mannen zich meestal proberen beter voor te doen dan ze zijn op het gebied van kracht, grootte, zorgzaamheid en commitment, belazeren vrouwen de boel op het gebied van schoonheid, jeugdigheid en kuisheid. Hij doet er alles aan om haar te verleiden tot seks. Zij oefent macht uit door zich kieskeurig en afwachtend op te stellen: bewijs me eerst maar eens hoeveel je om me geeft.

Daarom zie je bij veel diersoorten, inclusief de mens, een periode van hofmakerij, waarin het wijfje het mannetje nog geen seks geeft en hij zich uit de naad werkt om te laten zien dat hij reuze zorgzaam, beschermend en vrijgevig is. Of reuze sterk, welvarend en gezond. Kijk hoe mooi mijn veren zijn! Kijk wat een mooie auto ik heb – en hoe assertief ik erin rijd!

Dit conflict tussen de seksen heeft geleid tot wat Geoffrey Parker een antagonistische co-evolutie noemde, een wapenwedloop van manieren om elkaar te misleiden en te slim af te zijn. Meestal verloopt die co-evolutie als volgt: vrouwtjes selecteren mannetjes aan wie ze denken veel te zullen hebben. Ze kijken bijvoorbeeld naar zijn vrijgevigheid. Hoeveel heeft hij voor haar, en haar toekomstige kinderen, over? Doordat vrouwtjes vrijgevige mannetjes uitkiezen, regelt de natuur dat er mannetjes ontstaan die werkelijk genereus zijn. Mannetjes zullen zelfs gedurende een bepaalde periode steeds guller worden; de gulste worden immers steeds weer door de vrouwtjes geselecteerd en krijgen kinderen.

Maar op een gegeven moment begint het voor mannen te lonen om de boel te flessen. Al die cadeaus kosten een hoop tijd en energie om uit te zoeken, te betalen en een beetje leuk te presenteren. Als hij haar kan laten geloven dat hij genereus is en er ondertussen de kantjes vanaf kan lopen, zit hij voor een dubbeltje op de eerste rang. Zo ontstaan er mannetjes die de kluit belazeren.

De volgende stap in de eindeloos voortdurende evolutionaire achtervolging is dat er weer vrouwtjes ontstaan die gespitst zijn op misleiding. Er groeit een gezond wantrouwen bij vrouwen die niet zomaar vallen voor gladde praatjes. Ze willen bijvoorbeeld eerst een poosje daten om de ware aard te achter-halen van het mannetje met wie ze in zee gaan. Niet zelden hoor ik vrouwen verschrikt vertellen over de eerste afspraak in zijn appartement. Help: hij blijkt een holbewoner die de afwas niet doet, bierflesjes laat rondslingeren, smakeloze en aftandse meubels heeft. Geen sierkussens, geen dure kunst aan de muur. Afknappers, want wat zegt dat wel niet over zijn kwaliteiten. Het andere uiterste leidt ook tot wantrouwen. De date wiens huis smetteloos is, naar bloemetjes ruikt en vol designmeubels staat, moet wel homo zijn. Of erger: beroepsversierder. Voor vrouwtjes is het niet snel precies goed.

Vliegenlijkjes

Terug naar de kraambedspin. De strijd tussen de seksen is hier goed zichtbaar. Het vrouwtje is extreem veeleisend. Ze vraagt om een heuse huwelijksgift voor ze met een mannetje in zee gaat – haar belang. De meeste heren komen dan ook aanzetten met zorgvuldig in zijde gewikkelde vliegenlijkjes – tegen zijn belang, maar hij moet wel omdat hij seks wil. In de tijd dat zij het cadeau uitpakt en oppeuzelt, zorgt hij ervoor dat hij zijn ding doet. Hoe langer het vrouwtje bezig is, hoe langer de paring duurt – zijn belang.

Er zijn ook mannetjes die proberen voor een dubbeltje op de eerste rang te zitten. Zij pakken in plaats van een sappig insect een uitgedroogd bloemknopje in, of een waardeloos plantenzaadje, of nog erger: een skelet of een half (door hem zelf) aangevreten vlieg. Hij doet daar dan wel bij alsof hij haar een enorme bruidsschat overhandigt – zijn belang. Sommige komen daar mee weg, maar Deense onderzoekers van de universiteit van Aarhus ontdekten onlangs dat een vrouwtje meestal doorheeft dat een mannetje haar belazert en de paring met zo’n klaploper dan eerder afbreekt – haar belang.

Soms neemt een wijfje de bruidsschat aan en probeert er vervolgens mee vandoor te gaan zonder tot seks over te gaan – haar belang. Soms worden mannetjes en vrouwtjes waargenomen die beide aan het cadeau lopen te sjorren (strijd). En best regelmatig doen de mannetjes alsof ze dood zijn. Ook daarvan ontdekten onderzoekers recentelijk dat dit hun kansen verhoogt om tot paring over te gaan. Waarschijnlijk verslapt de aandacht van het vrouwtje als hij levenloos voor haar ligt, waardoor hij haar even later kan bespringen – zijn belang.

In de dierenwereld zijn de voorbeelden van de strijd tussen de seksen legio, maar ook bij de mens zijn er tekenen van seksueel conflict en een wapenwedloop tussen mannen en vrouwen. Uit Amerikaans onderzoek bleek bijvoorbeeld dat mannelijke studenten eerder geneigd zijn vrouwen te misleiden door zich aardiger en beleefder voor te doen dan ze zijn, meer interesse in een vaste relatie te tonen dan ze werkelijk hebben en de nadruk te leggen op hun vermogen geld in het laatje te brengen. Uit een ander onderzoek bleek dat vrouwelijke studenten op hun hoede zijn: ze verwachten dat mannen hun financiële vooruitzichten overdrijven.

Kuisheidsgordels

Helaas uit het belangenconflict tussen mannen en vrouwen zich ook op een andere manier. Doordat mannen hun genen vaker doorgaven als het hun lukte vaak en met verschillende vrouwtjes seks te hebben, ontstonden er in de evolutie behalve vrijgevige, zorgzame en hardwerkende kerels ook drammerige, opdringerige en bezitterige exemplaren. Dat verklaart waarom mannen in alle culturen meestal de daders zijn van seksueel geweld en vrouwen de slachtoffers.

Ook bij dieren speelt dat, en vrouwtjesdieren proberen zich er op allerlei manieren tegen te beschermen. De mannetjes van de geelgerande watertor hebben bijvoorbeeld zuignappen op de poten ontwikkeld waarmee ze een wijfje langdurig kunnen vasthouden. Maar in reactie daarop hebben vrouwtjes nu een geribbeld dekschild, waarmee ze zich makkelijker uit zijn greep kunnen bevrijden.

Sommige mannetjesdieren, van bijvoorbeeld vlinders, vleermuizen en stekelvarkens, proberen vrouwtjes zelfs in toom te houden door kuisheidsgordels aan te brengen. Ze zorgen dat haar geslachtsdeel na een vrijpartij simpelweg ontoegankelijk is voor andere mannetjes door het dicht te smeren met stollende stoffen. Zo’n zogenoemde ‘copulatieplug’ is vaak bijzonder lastig te verwijderen, maar vrouwtjes proberen van alles om hem los te trekken en de weg naar de heilige graal weer vrij te maken voor de mannetjes die ze echt leuk vinden. Ook bij de mens zullen vrouwen er alles aan doen om te voorkomen dat ze in handen vallen van mannen die hen in hun vrijheid beperken en tot seks dwingen. Vrouwen hebben een instinctieve waakzaamheid voor mannen met verkeerde bedoelingen – wat helaas niet altijd kan voorkomen dat het misgaat.

Draagzakvader

Hoewel de strijd tussen de seksen fundamenteel onoplosbaar is, en verankerd in onze biologie, bepaalt bij mensen de cultuur waarin we leven de vorm waarin ze zich uit. Dat schrijven biologisch antropologen Monique Borgerhoff Mulder en Kristin Liv Rauch van de universiteit van California. Volgens hen is het vooral een kwestie van onderhandelingspositie. Wie meer opties heeft en een goede onderhandelingspositie kan de strijd harder spelen en heeft meer kans zijn persoonlijke doelen te halen, ten koste van de andere sekse. In culturen waar vrouwen afhankelijk zijn van het inkomen van de man, worden vrouwen veel meer seksueel onderdrukt en in toom gehouden. Zodra vrouwen meer financiële onafhankelijkheid krijgen, zijn ze in staat de belangenstrijd meer in hun voordeel te doen omslaan: ze kunnen opstappen als de man de kantjes eraf loopt of te bezitterig wordt.

Maar zelfs in harmonieuze relaties, waar draagzakvaders en werkende moeders eerlijk alle taken verdelen, ligt de strijd nog onder de oppervlakte. Het zijn compromissen waarin beide partijen nog steeds hun eigen belangen nastreven, hoewel grotendeels onbewust. Onlangs bleek uit een onderzoek door de universiteit van Washington onder 4500 getrouwde stellen, dat echtgenoten die meer traditioneel vrouwelijke huishoudelijke taken op zich nemen, minder seks krijgen (zie pagina 10). Het lijkt erop dat vrouwen, zodra ze hebben wat ze willen – een man die zorgzaam is en investeert – in de slaapkamer gas terugnemen. De buit is toch binnen.

Andersom gebeurt het ook dat een man na het huwelijk zijn investeringen wat naar beneden bijstelt. De vent die vroeger indruk maakte met zijn verrassingsweekendjes en zelfbereide vijfgangendiners, blijkt eenmaal getrouwd toch een stuk minder attent.

Op het moment dat ergens meer mannen dan vrouwen zijn, of andersom, verschuiven de investeringen eveneens. Uit een onderzoek in 2003 bleek dat wanneer de man-vrouwverhouding in een populatie met 1 procent verschoof en vrouwen ietsje schaarser werden dan mannen, er jaarlijks gemiddeld 2500 dollar meer van echtgenoten naar echtgenotes werd overgemaakt. Wie zei dat liefde niet te koop is?

Kies verstandig, neem een watje?

Wie niet sterk is, moet slim zijn. Dat geldt voor veel mannen in de dierenwereld. Hoewel vrouwtjes vaak kiezen voor sexy, grote, knappe, dominante, rijke en stoere mannen, is bescheidenheid soms de slimste houding. Bij brulkikkers zijn het de dominante mannetjes die het op een brullen zetten om vrouwtjes aan te trekken. De dames houden van schreeuwlelijken, want hoe harder het gebrul, hoe groter de man en hoe groter zijn territorium.

De jonge mannetjes hebben geen territorium en de wijfjes zien hen dan ook niet zitten. Toch hebben ze het niet zo slecht. Ze kwaken niet en sparen dus energie, ze trekken geen vrouwtjes aan maar ook geen roofdieren en ze raken niet gewond bij gevechten met rivalen. Ze houden zich op in de buurt van een aantrekkelijke man en blijven verstopt in de schaduw. Als er een vrouwtje langskomt dat op weg is naar het brullende mannetje, lukt het hun soms toch om een paring te ‘stelen’.

Er is dus hoop voor ondergeschikte en minder knappe mannetjes. Ze kunnen compenseren voor hun schoonheidsfoutjes of gebrek aan fysieke kracht. In een bavianenmaatschappij zijn de meeste nakomelingen weliswaar van de alfaman, maar er lopen meer kindertjes rond van andere mannen dan je zou verwachten. Sommige ondergeschikte mannetjes ontpoppen zich tot goede vriend van een leuk vrouwtje, brengen lekkere hapjes, helpen met de zorg voor de kleintjes, vlooien en kroelen wat met haar en zorgen zo dat ze toch in de smaak vallen.

Door slim en zorgzaam te zijn, kunnen bescheiden en minder knappe mannen heel ver komen in de liefde. En als vrouwen slim zijn, doen ze er misschien wel goed aan om niet voor de knapste man te gaan. Hoewel zwaluwvrouwtjes vallen op knappe mannetjes met lange staarten, blijkt dat deze kanjers minder hard hun best doen, waardoor de vrouwtjes uiteindelijk veel harder moeten werken.

Ook bij mensen lijkt zoiets aan de hand. Uit een onderzoek door de Amerikaanse psycholoog James McNulty en zijn collega’s bleek dat mannen die aantrekkelijker zijn dan hun partner, minder steunend -reageren op hun vrouw dan mannen die wat minder knap zijn.

Van Dagmar van der Neut verschijnt komend najaar een boek over seks en liefde bij dier en mens.[/wpgpremiumcontent]