Porno kijken, masturberen, prostituees bezoeken of vreemdgaan: wat begint als een spannende afleiding gaat bij mensen met een ernstige seksverslaving steeds meer tijd, aandacht en energie opslokken.
Training Meer genieten van seks
- Nog meer genieten van seks, alleen én samen
- Ontdek jouw seksuele rem en gaspedaal
- Leer welke seksmythes er zijn, en hoe die jouw plezier in de weg kunnen staan
45,-
Tot hun partner erachter komt of hun leven op een andere manier ontregeld raakt. Als ze bij seksuoloog Gertjan van Zessen in de spreekkamer belanden, hebben ze vaak al verschillende vormen van psychotherapie achter de rug.
Zijn boodschap: alleen op een cognitieve manier behandelen door te praten en te analyseren is niet voldoende; je moet het besliscentrum in het brein ook op een andere manier beïnvloeden.
‘Praten over je problemen en jeugd kan best nuttig zijn, maar het helpt slecht om op stressmomenten anders te reageren. Met een aanpak die op het emotionele brein inspeelt, lukt dat binnen een paar sessies wel.’
Doordat hij ziet hoeveel baat zijn cliënten hebben bij de door hem ontwikkelde therapiemethode, vindt Van Zessen zijn werk het mooiste wat er bestaat. Hij doet het nu 35 jaar en denkt niet aan stoppen, hoewel hij sinds een jaar kampt met uitgezaaid melanoom.
De behandelingen slaan tot nog toe niet genoeg aan, waardoor de kans op een gunstige afloop zeer klein is. Dat is, zoals hij zelf met gevoel voor understatement zegt, ‘wel een dingetje’.
Hoe raken mensen seksverslaafd?
‘Seks kan troost bieden, het is een manier om de zinnen te verzetten. Met name voor mannen met schuchtere, vermijdende trekken is naar porno kijken een makkelijk beschikbare uitlaatklep.
Vervolgens schamen ze zich daarvoor, leiden zichzelf af met nog meer porno, schamen zich nog meer, enzovoorts. Hun motivatie is in de kern niet seksueel van aard.
Ze zijn meestal ook helemaal niet opgewonden als ze een pornofilmpje aanzetten, maar eerder somber, verveeld of onrustig. Ze leren zichzelf aan dat te verdoven met porno, zoals mensen met een eetverslaving doen met eten.
Bijna de helft van de mensen die bij mij in therapie komen, is onderliggend depressief. Dat betekent niet meteen dat ze op de bank liggen en dood willen.
Het is meer alsof er een soort onderliggende brom door het leven klinkt. Ze geven hun leven een vijfenhalf, misschien een mager zesje; vinden het een sleur, zijn snel geïrriteerd.
We weten dat een kwart van de mensen ergens in het leven een depressie meemaakt en waarschijnlijk schuurt een nog veel groter deel daar tegenaan met een milde vorm. Soms is dat genetisch; soms is iemand onveilig gehecht in zijn jeugd of getraumatiseerd.
Zo’n sluimerende depressie die meestal nooit herkend is, maakt dat dingen minder leuk zijn, veel moeite kosten, dat mensen gaan twijfelen over elke beslissing.
Een seksverslaving is een manier om dat te verdoven. Het heeft dus niets met seks te maken, maar alles met een lage zelfwaardering. Een depressie maakt het gevoel kapot dat je ertoe doet.’
Dus een seksverslaving komt door een lage zelfwaardering en is eigenlijk een depressie, begrijp ik het zo goed?
Gertjan van Zessen: ‘Ja, meestal wel. Een modern inzicht is dat depressie een stressstoornis is. Deze mensen ervaren dus veel stress, onrust.
Dat heb ik gevisualiseerd met behulp van een vat: de vloeistof in het vat is de eigenwaarde en de leegte de onrust. Dus hoe leger het vat, hoe meer onrust.
Een zich vullend vat is als het meezit, als je weer een gevoel van controle ervaart. Je hebt het leuk, het gaat lekker. Het aantal conflicten in je leven neemt af.
Geluksvogels die van nature een hoge eigenwaarde hebben of die in hun jeugd goed gehecht zijn en daardoor een veilig basisgevoel hebben, weten dat gevoel beter vast te houden.
Ook bij hen fluctueert het en ook zij doen wel eens wat stoms, maar ze herstellen zichzelf weer snel. Ze denken: stom, dat moet ik voortaan anders doen, in plaats van: wat ben ik toch een ontzettende domkop.
Kenmerkend voor een lage zelfwaardering is dat complimenten slechter binnenkomen. Zeg je tegen deze groep iets als: “Wat heb je die klus goed aangepakt,” dan veroorzaakt dat direct ongemak.
Het voelt zelfs als een ontkenning van de waarheid. Je moest eens weten, denken ze vaak. Ze zijn er als de kippen bij om een compliment te saboteren: “Nou, ik had het eigenlijk al drie weken geleden moeten doen.” Terwijl iemand met een gezonde zelfwaardering reageert met: “Dank je, ik had er ook veel plezier in”.’
Hoe krijg je meer zelfwaardering? Daar bestaat vast geen supertruc voor.
‘Die truc bestaat wel, dat is mijn methode die ik het Vat van zelfwaardering heb genoemd. De basis is dat belonende waarnemingen het stressniveau verlagen.
Mensen met een lage eigenwaarde doen ook goede, leuke dingen, maar ze zien en voelen ze niet of minder. Ik laat ze oefenen die dingen bewust te gaan opmerken.
Steeds als ze iets positiefs doen, moeten ze zichzelf een mentaal schouderklopje geven: “Ik heb de vaatwasser uitgeruimd, goed dat ik het zie.” Ze moeten dus niet de actie zelf belonen, maar hun waarneming ervan.
Dat werkt het best bij kleine dingen, zoals voorrang verlenen of iets lekkers meenemen voor je partner. Grote dingen als “Ik ben een goed mens” of “Ik ben een goede vader” werken niet.
Dat komt niet aan en het is bovendien niet waar, want er is altijd wel wat op iedereen aan te merken. Maar bij iets kleins is er geen speld tussen te krijgen. Klein is haalbaar!’
Ik zie dat u zichzelf letterlijk een schouderklopje geeft terwijl u dit vertelt. Is dat ook echt wat je moet doen?
Gertjan van Zessen: ‘Ja, dat versterkt het effect. Als je dat drie keer per dag doet, is je vat al na een paar weken meer gevuld en is de onrust verminderd.
De volgende stap is dan om hetzelfde te doen als het níét goed gaat. Als je je verdrietig voelt, of baalt dat je hebt geschreeuwd tegen de kinderen: “Goed dat ik het zie.”
Dat verkleint de kans om daar dieper in weg te zakken. In plaats van dat de auto de helling steeds sneller afglijdt, trek je aan de handrem.
Natuurlijk voelt zo’n oefening in het begin geforceerd, maar voor gedragsverandering is het nodig om onnatuurlijk te leren reageren.
Uit het onderzoek dat tot nog toe is gedaan naar de methode, blijkt dat mensen na vijf sessies aardiger zijn geworden voor zichzelf en anderen, en veel minder last ervaren van hun klachten.
Doordat ze zich minder hoeven te verdoven, komen er wel gevoelens van schaamte of verdriet naar de oppervlakte.
Voor mensen met ernstige problematiek is het daarom belangrijk om het Vat van zelfwaardering onder begeleiding van een speciaal opgeleide therapeut toe te passen. Er zijn inmiddels vierhonderd therapeuten in Nederland die ermee werken.’
Naast dit werk beantwoordt u brieven van lezers van Psychologie Magazine. Die gaan vaak over een verschil in zin in seks. Speelt zelfwaardering daar ook een rol bij?
‘Dat kan. Een laag zelfbeeld maakt genieten van seks ingewikkelder en het versterken van angsten makkelijker.
Daarnaast denk ik dat velen van ons geen idee hebben wat seks is of zou kunnen zijn. Hoe het werkt bij jezelf, hoe je omgaat met verlangens en verschillen met je partner.
Seks is een soort lege doos, verpakt in allerlei onrealistische ideeën en verwachtingen die het heel beladen en groot maken: het moet een uiting van liefde en romantiek zijn en als de seks niet goed loopt, is dat een slecht teken voor de relatie.
En tegelijkertijd is seks ook zondig en raar. Als je opgewonden raakt van dingen waarbij dat niet “hoort” is er iets mis met je.’
Maar wat ís seks dan?
‘Het is niet één vast ding, seks betekent voor iedereen iets anders. Voor de een is het enorm belangrijk en voor de ander slechts bijzaak. En een flinke groep vindt seks helemaal niet aangenaam en is blij als “het niet meer hoeft”.
Maar doordat het idee bestaat dat seks van zichzelf iets goeds en gezonds is, moet degene met de minste zin richting de ander bewegen.
De geen-zin-hebber heeft namelijk een probleem dat gefikst moet worden. Vroeger was dat in heteroseksuele relaties vrijwel altijd de vrouw, tegenwoordig is het vaker de man.’
Wacht even, zijn het tegenwoordig de mannen die geen zin hebben?
Gertjan van Zessen: ‘Absoluut. Steeds meer mannen vinden het lastig om te beginnen met vrijen, om moeite te doen en het leuk te maken. Die verschuiving heb ik als seksuoloog zien gebeuren en het blijkt ook uit onderzoek.
Dat komt in elk geval deels doordat vrouwen zelfbewuster zijn geworden. Zij zijn stoerder en zelfverzekerder in hun seksualiteit dan voorheen en mannen juist kwetsbaarder omdat er voor hen veel vanzelfsprekendheden zijn weggevallen.’
Dus nu mannen meer moeite moeten doen, hebben ze geen zin meer. Daar word ik wel een beetje somber van.
‘Het is lastiger voor mannen geworden, inderdaad, ze moeten zich inleven in wat voor vrouwen prettig is. Maar ik vermoed dat er geen luiheid achter zit, maar eerder onzekerheid en angst om het niet goed te doen.
Mannelijke opwinding is vaak heel kwetsbaar. In veel aspecten van sociale relaties, en zeker als het gaat over intimiteit, zijn vrouwen competenter. Mannen voelen zich vaak tekortschieten en dat maakt de drempel om te vrijen hoger.’
Ik heb het idee dat heftigheid op andere vlakken zich vaak vertaalt in heftigheid in bed, en dat seks in stabiele, rustige relaties eerder saai wordt. Jammer is dat wel.
‘Dat klopt, maar maak dat nou eens groter: mensen die heftigheid nodig hebben om wat te voelen, omdat ze veel temperament hebben, onveilig gehecht of getraumatiseerd zijn, hebben misschien vaker een spannend seksleven, maar ook meer onrust.
Ze vinden het leven snel een sleur of verliezen hun interesse als het even gewoon en klein is. Seks is een manier om met die spanning om te gaan.
Als mijn seksverslaafde cliënten het goed doen in therapie, zie je vaak dat ze meer interesse en plezier krijgen in intieme seks met meer contact, ten koste van het spannende en grensverleggende. Kalme mensen zijn misschien saaier, maar hebben ook minder last van dingen.’
Kun je het Vat van zelfwaardering ook inzetten bij meer alledaagse stress?
Gertjan van Zessen: ‘Ja, dat kan. Jij vertelde me bijvoorbeeld voor het interview dat je autorijden spannend vindt. Als je tijdens het rijden angstig wordt, is je automatische reactie om daarin mee te gaan en angstiger te worden, met het risico op paniek.
Door jezelf een mentaal schouderklopje te geven: “Ik vind het eng om te rijden, goed dat ik het zie” breng je de stressreactie een beetje tot rust. Daarmee blijft het spannend, maar kun je wel rationeel nadenken.’
Past u het zelf toe bij het omgaan met uw ziekte?
‘Voortdurend. Als ik heel ongerust ben over bijvoorbeeld een scan, geef ik mezelf een schouderklopje: “Ik ben bang, goed dat ik het zie.”
Dat kalmeert me en daardoor kan ik inzien dat mijn angst begrijpelijk is. Dat werkt normaliserend: ik voel angst en dat klopt, want de kans dat ik doodga is reëel en dat raakt me heel erg.
Dát kunnen zien en voelen, voorkomt dat ik op zo’n moment in paniek raak. De herkenning van mijn angst remt het af en maakt me rustiger. Daardoor is het er nog wel, maar escaleert het niet.
De angst of pijn hoeft niet verklaard te worden. Het kernwoord is leren verdragen. Ik kan verdrietig of bang zijn en toch doorgaan met bezigheden die me wat opleveren. Het voorkomt dat ik stilval.’
Gertjan van Zessen overleed in december 2024
Seksuoloog en psycholoog Gertjan van Zessen (1963) promoveerde op de vraag waarom de een seksverslaafd raakt en de ander niet.
Omdat hij merkte dat de reguliere psychotherapie niet goed werkte bij een deel van de mensen met een seksverslaving, ontwikkelde hij als therapeut de methode Vat van zelfwaardering.
Hij schreef er het boek Zelfwaardering. Snelle methode voor stressreductie en gedragsverandering (SWP) over. Op vatvanzelfwaardering.nl zijn behandelaars te vinden die de methode toepassen.