Maak je hoofd leeg: mindfulness-oefeningen voor op vakantie

Vakantie. Alles mag, niets moet, het grote genieten kan beginnen. Nu!

En dan begint het in uw achterhoofd te zeuren. Zomaar, terwijl u met uw voeten in een bergbeek bungelt of onder de palmen naar de ondergaande zon staart. Beelden van dat werkconflict een paar weken geleden. Het gevit van uw zus tijdens het laatste familiediner. ‘Niet aan denken,’ sist u tegen uzelf, maar het laat zich niet wegdrukken. Sterker, u begint ook over het gepieker zelf te piekeren. Want wie verspilt er nu kostbare vakantie-uren aan getob?

Wees gerust, u bent niet de enige. Voor veel mensen zijn juist die zalige zomerweken een moment van zelfconfrontatie: ze ontdekken dat ze hun hoofd niet kunnen uitzetten en daardoor nooit landen in het ‘nu’. De Tilburgse gezondheidspsycholoog Ad Vingerhoets ziet er zelfs een van de oorzaken in van ‘vrijetijdsziekte’, het fenomeen dat mensen juist vaak tijdens vakanties ziek worden.

Dan maar liever thuisblijven, zoals Vingerhoets suggereert? Een andere optie is om uw vakantie dit jaar eens te gebruiken om u te oefenen in het wél met volle aandacht op dat palmenstrand (bergweitje, heideveld) zitten. Om rustig en zonder zelfkritiek te observeren waardoor dat vaak niet helemaal lukt. Om te leren vriendelijk te accepteren dat u tot het slag mensen behoort dat makkelijk in de piekerstand belandt, en het gepieker daardoor makkelijker los te kunnen laten. Kortom: om meer mindful te worden.

Mindfulness, is dat niet iets waaraan je juist in je dagelijks leven hard moet werken? Waar deskundige begeleiding en ingewikkelde oefeningen bij komen kijken?

Nee hoor, zegt klinisch psychologe Bettina Heddes, mindfulnesstrainster in de IJsselmeerziekenhuizen. ‘De vakantie kan een prima moment zijn om er op eigen gelegenheid mee te beginnen. Je hebt de tijd. En je onalledaagse situatie biedt doorgaans genoeg gelegenheid om allerlei mindfulness-oefeningen te doen. Het allerbelangrijkste is dat je de juiste grondhouding hebt: die van acceptatie. Wees mild voor jezelf, benader de dingen waar je tegenaan loopt met humor. Mindfulness heeft bij veel mensen een loodzware bijklank, maar het idee is juist dat je leert lachen om jezelf.’

De heenreis biedt vaak al goede oefenmomenten. ‘Stellen die met de auto gaan, belanden al snel in de klassieke situatie dat de een rijdt en de ander commentaar levert,’ zegt Bettina Heddes. ‘Houd dit keer eens uw mond, maar observeer wel het commentaar in uzelf. Veroordeel het niet, maar laat het gewoon komen – en weer gaan. En kijk welk effect dat heeft. Goede kans dat alles verandert doordat alleen ú verandert.’

Eenmaal ter plekke kunt u ook geregeld bewust deze kijk-en-zwijghouding aannemen. Gewoon tijdens het ontbijt een kwartier lang niét erbovenop springen als uw partner de kaas uitholt of uw kinderen kibbelen over de pindakaaspot – maar daarbij wel bewust observeren welke gedachten en gevoelens bij u opkomen. Zonder daarover meteen te oordelen. Neem waar dat u geïrriteerd bent en ‘Daar gaan we weer’ denkt, maar handel daar niet naar. Immers: al die gedachten zijn maar wolkjes die weer overdrijven.

‘Primitieve’ omstandigheden op uw vakantiebestemming leveren ook volop gelegenheid om u de vaardigheid van ‘disidentificatie’ eigen te maken: het vermogen om een beetje naast uzelf te gaan staan. U baalt van die handwasjes, maar wie heeft er gezegd dat u alles leúk moest vinden? ‘Glimlach om het deel van u dat liever bij de wasmachine was gebleven,’ adviseert Heddes, ‘en sta uzelf toe zulke dingen te denken. U hébt gedachten, u bént ze niet.’

Schept u er juist genoegen in met uw handen in het sop te staan, des te beter. Doordat u bezigheden die u anders routinematig afhandelt, nu heel bewust verricht, kunt u prima observeren op welke momenten uw geest ‘ervandoor gaat’. Zo leert u herkennen wanneer u in de mijmerstand afglijdt, en wat er dan komt bovendrijven. Belangrijke kennis voor mensen die neigen naar gepieker, want negatieve denkpatronen leiden ertoe dat zij dan al snel in een neerwaartse spiraal belanden. Dat is overigens geen aanleiding om uzelf bestraffend toe te spreken; een milde correctie en hernieuwde aandacht voor uw handwasje is voldoende.

Lokale producten vormen mooi materiaal voor een vakantievariant op de ‘rozijnoefening’: een klassieker uit de door Jon Kabat-Zinn ontwikkelde mindfulnessmethode. In deze oefening bekijkt, betast, besnuffelt en proeft u een rozijn alsof u er nog nooit van uw leven eentje hebt gegeten. Het is een manier om te ontdekken hoe plezierig het kan zijn je aandacht eens volledig bij één ding te houden.

Waarom niet met dezelfde aandacht en overgave een pot plaatselijke honing of een fles goudgeel flonkerende olijfolie beschouwd? ‘Kijk eens goed naar dat vocht,’ suggereert Heddes. ‘Ruik eraan, doop uw vinger erin, voel wat het op uw huid doet, proef het als iets wat u nog nooit eerder in uw mond hebt gehad. Merk dan op welke gedachten in uw hoofd opkomen. En wat uw geest daarmee doet. Breekt die in op de ervaring van het kijken, voelen en proeven, gaat hij er met zijn eigen verhaal vandoor? Richt uw aandacht eens op dat proces en voer uzelf dan zachtjes terug naar de olijfolie. Zo merkt u dat u dat wat u denkt en voelt kunt observeren zonder erop in te gaan.’

Bewust nietsdoen is een prima bij de vakantie passende manier om de kritische stemmen in uw hoofd eens stevig uit te dagen. Zeggen die kritische stemmen dat u deze zomer drie boeken moet lezen, alle kerken in de omgeving moet bezichtigen en veel met de kinderen moet doen? Doe in plaats daarvan eens wat u écht wilt, adviseert Heddes. ‘Vooral vrouwen zijn er meester in om eerst het huisje aan kant te willen hebben voordat ze op pad gaan. Laat de troep de troep en vertrek! En merk dan op hoe nerveus uw ego daarvan wordt. Steeds nerveuzer, waarschijnlijk. Laat het maar eens lekker uit zijn dak gaan en geef er niet aan toe. Zo merkt u dat het misschien wel lastig, maar zeker niet onmogelijk is om iets anders te doen dan wat uw schuldgevoel u ingeeft.’

Als u deze oefeningen geregeld doet en u uw eigen reacties daarbij goed observeert, is de kans groot dat u tegen het einde van de vakantie weer een beetje bent teruggeëvolueerd van human doing naar human being, zoals Jon Kabat-Zinn het zo mooi verwoordt. En dat is een ervaring die u, eenmaal terug in het dagelijks leven, zal helpen om daar ook wat makkelijker in het ‘nu’ te landen.[/wpgpremiumcontent]