Dinsdag, 17.32 uur, in de rij bij de deli. Er is nog één brood. Fijn, dat wil ik wel. Dan stopt er een dikke auto voor de winkel. De bestuurder roept naar binnen ‘Hou jij dat brood effe voor me apart.’ De deli-man doet het, met een joviale zwaai naar de man.
‘Wacht even, hier klopt iets niet!’ flap ik eruit. ‘Ik wilde dat brood ook! Hij stond niet eens in de rij.’ Mijn hart bonkt in mijn keel. Niemand zegt iets.
De deli-man pakt het brood en zegt ‘Zal ik buiten kijken of ik hem nog zie?’ ‘Nee!’ zeg ik paniekerig, dat gaat me te ver. Daarbij: ik voel zijn hoongelach over mijn kleinzieligheid nu al over me neerdalen. Ik herhaal dat ik het echt stom vind en druip af. Een dorpsgek zonder brood in huis.
Thuisgekomen ben ik vooral kwaad op mezelf. Want ik herken de situatie: ik stoor me aan iets wat iemand doet, ik laat te spontaan mijn ongenoegen blijken, en het eindigt meestal in een klein drama.
Man van deli onthutst, en ikzelf van slag door mijn woeste uitval, die geen enkel ander resultaat heeft dan dat ik boos blijf, me schaam, achterblijf met een rotgevoel.
De volgende dag op kantoor houd ik me juist te veel in. Mijn bazige kantoorgenote stelt voor onze tijdelijke extra werkplek permanent te maken: als we die verhuren, wordt de gemiddelde huur lager.
Aarzelend zeg ik dat het rommelig en vol wordt. Dat mijn raam dan niet meer met goed fatsoen open kan. Dat het een tijdelijke oplossing was.
Dan vraagt ze ongeduldig: ‘Maar stóórt het je?’ Eh. Huurverlaging versus rommelig. Ik zeur, besluit ik. Ja, ik zeur. ‘Nee, voor mij is het oké,’ zeg ik dan. Mijn buikgevoel gilt dat ik een verrader ben.
’s Avonds lig ik wakker. Ik baal, van de wereld en mezelf. Ik ben verdorie 46 jaar, waarom is het zo moeilijk om als een volwassene voor mezelf op te komen?
Bang voor andermans reactie
‘Heel herkenbaar,’ zegt psycholoog Marleen Korten geruststellend als ik haar om advies vraag. ‘Je bent niet erg assertief. Wie dat wel is, komt voor zichzelf op, op een rustige, duidelijke en vriendelijke manier, zodat de relatie er niet onder lijdt. Dat betekent: transparant zijn over wat je denkt en voelt. Maar daar komt een reactie op, en daar ben jij bang voor.’
Korten, die assertiviteitstrainer is bij Schouten & Nelissen, legt uit: het is goed dat ik duidelijk laat zien wat ik nodig heb. ‘Maar daarna denk je: o jee, die ander heeft óók iets nodig. En dan denk je: laat maar, ik heb geen zin in een confrontatie, want dan vindt-ie me raar of niet aardig. Of je wordt boos omdat de ander het niet begrijpt.’
In beide gevallen laat ik het belang van de ander prevaleren. Ik vermijd om het over de kwestie te hebben en zo misschien samen tot een oplossing te komen.
Het kan best dat je niet altijd je zin krijgt, zegt Korten. ‘Daar gaat het ook niet om bij assertiviteit. Het gaat erom dat je het bespreekbaar maakt. Durf je dat niet, dan geef je jezelf geen keuze in een lastige situatie. Het is ook dáárom dat je achteraf nog mokt over wat er is gebeurd.’
Regie over je leven
Ik schrik van haar rake analyse. Dat gevoel geen keuze te hebben herken ik. Bovendien laat ik mezelf soms schaamteloos in de steek om de ander te pleasen of om te vermijden wat ik nog erger vind: mezelf blootgeven, met alle risico’s van dien. En de kans bestaat dat ik daarna nóg niet krijg wat ik wil.
Maar niet alleen heb ik geen zin in confrontaties, vaak vind ik mezelf ook écht een zeurpiet. Je hoeft toch niet zo te miepen over een brood of een bureau? Moet ik dan op al mijn slakken zout gaan leggen? En – getver – heel de dag confrontaties aangaan? Alsof ik nog niet genoeg te doen heb, met al dat zeuren.
Training Vergroot je assertiviteit
- Beter voor jezelf opkomen
- Nee zeggen zonder schuldgevoel
- Inspirerende video's met trainer Nienke Verhoeven
€ 79,-
‘Je neemt jezelf niet serieus,’ zegt Korten streng. ‘Je hebt gevoelens, hebt wensen, maar je accepteert ze niet. Het is van belang dat je je emoties en overtuigingen leert herkennen, en ze niet zo snel wegdrukt wanneer iemand tegenwicht biedt. Dan kun je namelijk bewuste keuzes maken over je gedrag en heb je meer regie over je leven.’
Meer regie over mijn leven! Dat klinkt fijn. Het ‘vermogen om te kiezen’ is volgens onderzoek een van de belangrijke onderdelen van geluk, en het valt gewoon te trainen. Uit talloze studies wereldwijd blijkt ook dat assertieve mensen gelukkiger zijn. Maar hoe krijg ik dat voor elkaar?
Stoppen met pleasen
Volgens Korten komen mijn boze reacties voort uit sterke ideeën over wat hoort en niet hoort: ‘de moraalridder’ noemt ze die. ‘Maar je bent ook geneigd te pleasen,’ zegt ze, ‘je wilt dat je collega’s je wel aardig blijven vinden, dus bind je al snel in.’ Deze automatische reacties belemmeren me om rustig en beheerst mijn eigen behoeftes te verwoorden.
Korten: ‘Je hebt dus allerlei overtuigingen die je reacties sturen. Maar kloppen die overtuigingen? Het goede nieuws is dat je ze kunt onderzoeken en eraan sleutelen. Als je realistischer bent, hoef je misschien niet boos te worden, te pleasen, of bang te zijn dat mensen je onaardig of raar vinden. Dan ben je dus vrijer in je denken en doen.’
Enthousiast ga ik aan de slag met het boek over rationeel emotieve therapie, RET, dat ze me heeft aangeraden. RET helpt om je gedachten en ideeën te toetsen op hun realiteitsgehalte en hun bruikbaarheid, en te kijken wat ervan overblijft.
Dat gaat volgens een schema: ik omschrijf de situatie (winkeleigenaar staat voordringen toe), de gedachtes die ik daarbij heb (dat is onrechtvaardig, maar als ik er wat van zeg vinden ze me raar, niet leuk, niet aardig), en de emotie (ik word boos maar zet niet door en voel me daarom een loser).
Om erachter te komen of mijn gedachten kloppen, geeft het boek allerlei handige vragen. Heeft iedereen dezelfde regels als ik? (Nee, kennelijk vinden sommige mensen voordringen oké.) Gaan mensen zich anders gedragen wanneer ik dat eis? (Daar heb ik tot nu toe nog weinig bewijs voor gevonden.) Is het mogelijk om altijd iedereen te pleasen? (Ik vermoed van niet, maar ik zou het best willen.) Hoe erg is het als ik iets vraag en mensen zeggen ‘nee’? (Best erg, maar het zal wel wennen.)
Wat ik zéker wil, is niet meer zo boos worden. Dan kan ik op een rustige manier mijn punt maken. En misschien zelfs die extra werkplek tegenhouden en dat laatste brood meenemen.
Weg met die glimlach
Ik begin goed, vind ik zelf. Op de parkeerplaats van de school pikt een busje een lege plek voor mijn neus in, door tegen het verkeer in te rijden. Het lukt me kalm te blijven – ik wíl niet boos worden en het is zinloos, want het busje staat er al.
Ik zoek een andere plek en vind mezelf cool. Maar als ik de bestuurder binnen tegenkom, kan ik niet om hem heen. Zucht. Ik glimlach: ‘Je gaf me niet echt een kans om te parkeren, hè?’ Hij lacht terug. ‘O,’ zegt hij, ‘maar alles stond vast.’ Eh… ‘Oké, doei’, zeg ik.
Ik heb het gevoel dat er iets is misgegaan, maar wat? Twee dagen later bedenk ik dat ik had kunnen zeggen: ‘Behoorlijk vervelend’, of: ‘Wil je dat niet meer doen?’ En dat charmante glimlachen had ik ook beter kunnen laten.
Op mijn werk steekt een collega die even naast me staat, plotseling met geweld een naald in haar been. Ze heeft diabetes en vindt dat ze dat niet hoeft te verbergen. ‘Best eng om te zien,’ zeg ik flauwtjes, wit wegtrekkend.
Ik wil niet dat ze dit in mijn blikveld doet, of wil dat ze op zijn minst eerst waarschuwt, maar tegen de tijd dat ik me dat realiseer, zit ze weer op haar plaats. Nu heb ik ook geen tijd meer om RET toe te passen, en me af te vragen: ben ik nou aan het zeuren, of kan ik dit gewoon vragen?
Oftewel: heeft iedereen dezelfde regels over ‘vieze dingen doen in het openbaar’, en is dat erg? Kan ik de wereld opvoeden? En: vindt ze me echt niet meer aardig als ik vraag of ze dat niet wil doen?
Zeur ik nou, of niet?
Heel soms lukt het al om echt assertief te zijn. In de vergadering over de extra werkplek ben ik duidelijk, geduldig, en blijf bij mijn standpunt. Het bureau gaat weg.
Ook vraag ik mijn collega-met-de-naald – zij het met een hypocriete, positieve saus: ‘Ik vind het goed van je dat je openlijk spuit’ – of ze wil waarschuwen voordat ze dat in mijn bijzijn doet. De ingewikkelde boodschap brengt haar eerst in de war, maar tot nu toe lijkt ze te hebben begrepen.
Maar voelt het goed, dat voor mezelf opkomen? Nee, niet echt. Dat ik mijn wensen uitspreek en ze daarmee – soms – realiseer, maakt niet dat ik geen rotgevoel aan de situatie overhoud. Ik word niet meer zo boos, maar voel me nog geregeld een zeurpiet.
Ik vind het nog steeds vervelend dat ik mijn kantoorgenoten huurkorting ontzeg. En het voelt veeleisend dat ik mijn collega vraag na te denken voordat ze spuit.
‘Je moet de consequenties van je gedrag wel accepteren,’ zegt Korten daarover. ‘Vaak betekent het dat je de ander serieus moet nemen. Als iemand rekening met je wil houden, dan meent hij dat. Je krijgt iets van hem. Dat moet je leren aannemen, en niet denken: wie ben ik om dat te vragen, ben ik dat wel waard? Ja, dat ben je waard.’
Maar hoe leer ik een prettiger gevoel over te houden aan assertief gedrag? Je kunt het trainen, zegt ze, bijvoorbeeld door mensen af en toe een verzoek te doen. ‘Al vraag je maar of ze met je willen sparren over iets. Zo word je handiger in het “aannemen” – namelijk van iemands tijd en moeite.’
Enorme winst
Stoppen met pleasen blijf ik lastig vinden. Maar wat al enorm helpt, is in plaats van snel boos te worden en weg te lopen, stil te staan bij wat er gebeurt en wat ik daarbij voel of denk.
En me vervolgens af te vragen: is dit realistisch? Zinvol? Overdrijf ik misschien? Dat geeft me een gevoel van keuze: zal ik zeuren dat het mijn beurt was, of laat ik het gaan?
Vraag ik of iemand wil ophouden met dat irritante getik, of voel ik me daarna alleen vervelender? Eigenlijk is dat een enorme winst na 46 jaar tobben.
En er is meer winst. Een vriendin die een duidelijk ‘nee’ van me heeft gekregen, zegt dat ze zich daardoor vrijer voelt me nog eens om hulp te vragen: ‘Want ik weet dat je ook nee kunt zeggen.’
Inmiddels weet ik dat het beter is om iets minder aardig gevonden te worden dan iets tegen je zin te doen. Toch gaat het nog niet altijd goed, op een rustige manier voor mezelf opkomen. Maar ik denk in lastige situaties steeds vaker: ik ben nog niet goed in assertiviteit, ik vind het vervelend, en het ís nu eenmaal leuker om ja tegen iemand te zeggen dan nee.
Meer regie hebben over je leven – en uiteindelijk meer geluk – is maar voor een deel assertief kunnen zeggen wat je wilt. Een ander deel is accepteren wie je bent en wat je behoeftes zijn – en dat is misschien wel het belangrijkste deel
