5 tips voor de hoogsensitieve werknemer

Stress en mentale uitputting door het werk komen steeds vaker voor. In Nederland heeft 15 procent van de werknemers weleens een burn-out gehad, maar onder mensen met een verhoogde gevoeligheid voor prikkels blijkt dat percentage nog veel hoger. Uit een enquête onder 1500 Nederlandse hoogsensitieve werknemers (HSP’s), gedaan door HSP-coach en auteur Esther Bergsma, bleek dat meer dan de helft van hen een burn-out heeft of heeft gehad.

Een paar jaar geleden concludeerde Elke van Hoof, psycholoog en onderzoeker aan de Vrije Universiteit Brussel, al op basis van grootschalig onderzoek dat HSP’s meer kans hebben op stress, concentratieproblemen en overmatige emotionaliteit op de werkvloer. De psycholoog ziet in haar praktijk dat die stressgerelateerde problemen bij hoogsensitieve personen inderdaad regelmatig tot een burn-out leiden. Dat is ook niet gek als je bedenkt dat HSP’s meer prikkels waarnemen en informatie diepgaander verwerken. Het is vaak moeilijk gedijen in moderne bedrijven, met hun drukke kantoortuinen en eisen als snel en flexibel zijn.

Een hoogsensitieve werknemer heeft vaak meer oog voor detail, gaan zorgvuldig te werk, voelen goed aan wat klanten en collega’s nodig hebben en zijn goed in risico’s inschatten. Maar ze zijn ook sneller overprikkeld door geluiden, licht, geuren, sfeer en emoties van henzelf en anderen. En door die overprikkeling zijn ze sneller gestrest en vermoeid.

Of een hoogsensitieve werknemer floreert of juist niet, hangt voor een groot deel af van de omstandigheden. Wetenschappers noemen dat differentiële susceptibiliteit: hoogsensitiviteit werkt twee kanten op. In slechte omstandigheden hebben HSP’s meer kans op stress, angsten en depressies. Maar in positieve omstandigheden voelen ze zich beter en presteren ze beter dan niet-HSP’s. Ze zijn de eersten die ‘omvallen’ als de werkomstandigheden slecht zijn, maar kunnen dus extra profiteren van positieve veranderingen op het werk, zoals een goed gesprek met een leidinggevende of collega – of een rustige werkplek.

5x lastig voor de hoogsensitieve werknemer

1. Een drukke werkomgeving

Hoewel uit onderzoek blijkt dat haast niemand houdt van open kantoortuinen, hebben HSP’s er meestal nog meer moeite mee. Uit de enquête van Esther Bergsma blijkt dat 40 procent van de HSP’s zich dagelijks overprikkeld voelt op het werk. De meerderheid vindt het lastig om met veel collega’s in een ruimte te zijn. Driekwart noemt geluid als reden voor overprikkeling. Maar ook emoties, geuren en het humeur van collega’s kunnen belastend zijn.

Voor een hoogsensitieve werknemer zou een eigen kamer het beste zijn, maar dat is vaak niet mogelijk. Toch is het belangrijk om een werkplek te zoeken die past. Of de werkplek zo aan te passen dat hij geschikt is. Zelfzorg dus, want dat kun je zelf doen.
Niet verrassend, maar wel ontontbeerlijk, is naast het werk gedisciplineerd leven, stelt psycholoog Elke van Hoof. Door genoeg te slapen, gezond te eten en regelmatig te bewegen bouw je weerstand op tegen overprikkeling.

Daarnaast is het belangrijk om voldoende herstelmomenten in te bouwen, vindt Van Hoof. ‘Ook voor minder sensitieve mensen is het belangrijk om stress en vermoeidheid te voorkomen door vaak korte pauzes te nemen. Even wegkijken van je computerscherm of een ommetje naar de drankenautomaat maken. Daardoor dalen je stresshormonen weer naar een normaal niveau.’

Andere manieren om aan de prikkels van een kantoortuin te ontsnappen, zijn een lunchwandeling maken, een stilteruimte opzoeken, een koptelefoon dragen en aangeven wanneer je niet gestoord wilt worden. Bij collega’s of een leidinggevende aankaarten dat ze hinder ondervinden, bijvoorbeeld van de gezamenlijke radio of het geklets van collega’s, is voor een hoogsensitieve werknemer vaak lastig. Ze voelen zich al gauw een zeurpiet.

Doordat een HSP vaak gericht is op de sociale context, vreest hij voor een negatief oordeel van anderen en slikt zijn wensen liever in, vertelt HSP-coach Esther Bergsma. Toch is het voor een HSP heel belangrijk om toch voor zichzelf op te komen. ‘Jij bent de enige die weet wat je behoeften zijn, zeg ik altijd tegen mijn cliënten. Zo’n radio uitzetten kan noodzakelijk zijn om je werk te kunnen doen. En als jij niet je beste werk levert, is niemand daar blij mee.’

2. Een negatieve sfeer en gevoelens van collega’s

Omdat HSP’s gevoeliger zijn voor externe omstandigheden, heeft een onprettige werksfeer en harde cultuur vaak een veel grotere invloed op hun welzijn. Esther Bergsma’s onderzoek bevestigt dit: 93 procent vindt een slechte sfeer het meest overprikkelende aspect op de werkvloer. Gevolgd door andere sociale stressfactoren: weten dat er geroddeld wordt, onenigheid met leidinggevenden of collega’s en een slecht humeur van leidinggevenden of collega’s.

Hoogsensitieve personen hebben vaak feilloze antennes voor de behoeften en verwachtingen van anderen. Een gefrustreerde collega naast je, de jaloerse blik van een ander, het verdriet van de receptionist. Constant de emoties van anderen waarnemen leidt af van je taken en vreet energie. Bergsma: ‘de hoogsensitieve werknemer doet er goed aan te beseffen dat hij niet op elke onuitgesproken behoefte of verwachting in hoeft te gaan. Ze kunnen zichzelf op het moment dat ze de gevoelens van een ander opmerken drie vragen stellen. Namelijk: moet ik hier wat mee? Wil ik hier wat mee? Moet ik hier nú wat mee? Als het antwoord nee is, lukt het wellicht makkelijker om er niet op in te gaan. Zo maak je van een proces waarin je automatisch meebeweegt een bewust afwegingsproces met een ingebouwde buffer.

Om het onderscheid tussen de eigen emoties en die van anderen helder te krijgen, helpt het om een paar keer per dag stil te staan bij hoe je je voelt. Even de antenne naar binnen richten, dus.’ Een HSP doet er bovendien goed aan om te ontleden waarom iets hem zo raakt, volgens Bergsma. ‘Daaronder zitten vaak eigen behoeften: bijvoorbeeld aan bevestiging of veiligheid.’ Bergsma adviseert om die behoeften eventueel buiten het werk te vervullen. Door theepauze te nemen met een aardig iemand van een andere afdeling, bijvoorbeeld. Of voor de lunch af te spreken met een vriendin. Dat kan compenseren voor wat er op het werk ontbreekt.

Maar omdat sfeer zo belangrijk is voor je welzijn, is opstappen soms toch de beste beslissing. ‘Als een HSP zich niet prettig voelt in de werkcultuur, zal hij meestal niet floreren,’ zegt Van Hoof. ‘Als hij ergens gaat werken waar de cultuur wel past, zal hij zich niet alleen beter voelen, maar ook beter werk leveren.’

3. Politieke spelletjes

Helaas, in vrijwel elk bedrijf wordt wel gemanipuleerd in de hoop op een opdracht, een promotie of een salarisverhoging. Er zijn altijd personen die zichzelf in de schijnwerpers werken, slijmen bij de juiste mensen of kwaadspreken over anderen. Hoewel veel mensen zich hieraan ergeren, hebben HSP’s over het algemeen nog meer problemen met politieke spelletjes, schrijft psycholoog en onderzoeker Elaine Aron in haar bestseller Hoogsensitieve personen. Hoe je overeind blijft als de wereld je overweldigt.

De hoogsensitieve werknemer vindt integriteit belangrijk en wil zich niet ‘bevuilen’ met gewiekste spelletjes. Mooie principes, aldus de psycholoog, maar HSP’s moeten uitkijken dat ze zichzelf hiermee niet benadelen, bijvoorbeeld door het mislopen van kansen omdat ze onzichtbaar blijven.

Volgens Aron kunnen ze zich bovendien kwetsbaar maken door zich te distantiëren van bepaalde mensen of van de groep. Gevoelige mensen mogen volgens haar soms best iets gewiekster worden. Het is namelijk belangrijk om bij de groep te blijven horen. Aron adviseert om empathie in te zetten, een kwaliteit die hoogsensitieve mensen van nature in huis hebben.

‘Iedereen is gevoelig voor inlevende vragen over zijn kinderen, partner of huisdier,’ zegt ze. ‘Mensen beseffen vaak niet hoeveel punten ze daarmee scoren. Helemaal als ze er later nog eens op terugkomen en zo tonen dat ze echt geïnteresseerd zijn. Veel HSP’s zien dat als manipulatie en daar houden ze niet van, maar als het oprecht is en je er iets voor jezelf mee kunt verbeteren, is er niets mis mee.’ Bovendien, wie eenmaal goed in de groep ligt, kan het zich veroorloven om er een keer tegenin te gaan. Om bijvoorbeeld een andere mening te hebben of te zeggen dat hij ergens niet aan meedoet.

4. Eigen emoties

Doordat HSP’s sneller overprikkeld raken, worden ze ook sneller emotioneel. Iets wat je op de werkvloer, waar zakelijkheid en neutraliteit vaak hoog gewaardeerd worden, meestal liever vermijdt. Uit onderzoek blijkt dat veel HSP’s óf conflictvermijdend óf eisend communiceren, of beide, vertelt Van Hoof. Dat werkt zo: vaak komen hoogsensitieve personen lange tijd niet goed voor zichzelf op en als ze het uiteindelijk wel doen, komen ze agressief in plaats van assertief uit de hoek. Daardoor ontstaat vaak onenigheid met een collega of leidinggevende, wat dan weer bijdraagt aan de overprikkeling van de hoogsensitieve werknemer.

Op die manier zorgt slechte communicatie voor een vicieuze cirkel, zegt Van Hoof. Ze adviseert de hoogsensitieve werknemer de spanning niet zo hoog te laten oplopen. Bijvoorbeeld door al in een eerder stadium op een uitnodigende en verbindende manier te communiceren. ‘Praat niet vanuit je emotie en stel geen eisen, maar vertel wat je behoeften zijn, wat je nodig hebt om beter te kunnen functioneren.’ Als dat mondeling lastig is, helpt het om er thuis eens rustig over na te denken en het op papier te zetten. Dat voorkomt uitbarstingen op de werkvloer.

Uit de enquête van Esther Bergsma blijkt dat de meerderheid van de Nederlandse HSP’s zich niet begrepen voelt op het werk. Dat gevoel kan natuurlijk kloppen, maar Elke van Hoof merkt in haar praktijk dat HSP’s zich ook snel afgewezen voelen. ‘Aan een kortaffe mail of een stuurse blik van een collega verbinden ze bijvoorbeeld de conclusie dat de ander hen niet mag of dat ze iets verkeerd gedaan hebben. Terwijl er meestal een heel andere reden voor die mail of blik is; de collega heeft het druk of is geconcentreerd bezig.

Het frappante is dat HSP’s, die zo op emoties en afstemming gericht zijn, het hier juist vaak níét bij het rechte eind hebben. Ze doen er dan ook goed aan om bij zo’n gevoel van afwijzing het rationele voorop te stellen en hun aannames te checken: is er wel echt sprake van een afwijzing of kan het ook iets anders betekenen? Daar alert op zijn helpt al.’

5. Snel moeten beslissen

Snel en oplossingsgericht: twee woorden die bijna in elke vacaturetekst staan en tevens twee dingen waar de hoogsensitieve werknemer meestal niet zo goed in is. Hun talenten zijn juist dat ze zorgvuldig, doordacht en analytisch zijn, maar daardoor ook wat langzamer met oplossingen komen. Op een vergadering instant een beslissing nemen of met een kant-en-klaar idee komen, is voor hen dan ook lastig. Dat komt door het stop-en-checksysteem in het brein van hoogsensitieve personen.

Dit fenomeen werd voor het eerst beschreven door Elaine Aron en houdt in dat HSP’s stimuli eerst diepgaand verwerken en pas daarna actie ondernemen. Hun hersenen nemen dus eerst een pauze. Ze hebben even tijd nodig om de informatie te plaatsen naast wat al bekend is en om te zien hoe een situatie samenhangt met het grote geheel.

Wel zien ze dan verbanden die niet-HSP’s soms over het hoofd zien en kunnen ze beter de risico’s van een situatie inschatten, zegt Aron. Onzekerheid over dit tragere beslissen is dus nergens voor nodig. Erken dat je wat tijd nodig hebt en kom daarna met je weldoordachte besluit.

Overigens ontdekte Elke van Hoof in haar recentste onderzoek dat als hoogsensitieve leiders op hun buikgevoel vertrouwen, ze juist sneller beslissingen nemen dan niet-HSP’s. Die laatsten werken vaak enkel met weloverwogen ratio. Ze wegen bijvoorbeeld voors en tegens af, wat doorgaans langer duurt dan je buikgevoel te consulteren.

Om hun intuïtieve stem te kunnen horen, moeten ze wel eerst voldoende rustig zijn, zegt Van Hoof. Overprikkeling overstemt namelijk de intuïtie. En zeg bij twijfel altijd ‘nee’, adviseert de psycholoog. Twijfel betekent bij hen vaak dat ze op basis van alles wat ze gezien en gehoord hebben aanvoelen dat er iets niet klopt, maar er hun vinger nog niet achter kunnen krijgen. Gebruik dat kompas om beslissingen te nemen. Zo wordt het een grote kracht in je werk en in je leven.