Ze zeggen dat de geest langzamer reist dan het lichaam, maar dat is niet de enige reden dat ik pas na drie dagen écht aankom in India. Het is de drukte van mijn leven in Nederland en de keuze waarvoor ik in dat leven sta, waardoor mijn geest werd afgeleid van het Indiase hier en nu. Het heeft even geduurd, maar hier ben ik dan. Ik zit op een rode mat in de bibliotheek van
de shedra, het gebouw waarin de oudere monniken van het Dzogchen-klooster wonen en studeren. Met twintig andere westerlingen zing ik mantra’s en Tibetaanse gebeden die speciaal voor ons buitenlanders fonetisch zijn uitgeschreven. Naast ons staat een altaar vol gouden Boeddhabeelden en fraai bewerkte schaaltjes. Tussen al dat geluid en de pracht en praal komt mijn geest plotseling volkomen tot rust.
Vandaag is de derde dag van de Drubpa Na Sel, een vijfdaags purificerend ritueel dat voorafgaat aan de retraite waarvoor ik ben gekomen. We zitten dagelijks vijf à zes uur te zingen op onze matjes, een vermoeiend proces. Na acht jaar mediteren ben ik er nog steeds niet aan gewend om urenlang in kleermakerszit op de grond te zitten. Mijn benen deden de eerste dagen zoveel pijn dat ik er ’s nachts niet van kon slapen. De spierpijn, het slaapgebrek en de voortdurende vraag waarom ik mezelf deze kwelling aandoe, hebben de afgelopen dagen in het klooster tot een hel gemaakt. Maar inmiddels ben ik erdoorheen – het zitten gaat me makkelijker af en het zingen maakt me steeds vrolijker. Laat die retraite nu maar komen.
Hoofdbrekens en emoties
Een psycholoog die mediteert had vroeger heel wat uit te leggen. Collega’s, werkgevers, maar ook cliënten zagen het als een merkwaardige frivoliteit, zelfs als een teken van zwakte. Gelukkig is de westerse opvatting over meditatie sterk veranderd sinds de ontdekking van mindfulness als psychotherapeutische methode. Mindfulness, zoals bekend afgeleid van boeddhistische meditatietechnieken, heeft zijn waarde bewezen bij de behandeling van depressie en angsten. Daardoor wordt meditatie inmiddels gezien als een nuttige methode om stress te verminderen.
Meditatie helpt cliënten, maar net zo goed hun behandelaars. Sinds ik mediteer, ben ik geduldiger geworden, kan ik me beter concentreren en voel ik meer compassie voor de mensen om me heen, inclusief degenen die ik behandel. Aan het verwerven van deze eigenschappen hebben ook de vier retraites bijgedragen die ik eerder deed bij Dzogchen Rinpoche, een hooggeplaatste lama. Zijn mantra is steevast: breng je geest tot rust.
Deze boodschap heb ik dit jaar meer dan ooit nodig. Na twaalf jaar overweeg ik om mijn baan bij een ggz-instelling op te geven en volledig door te gaan als zzp’er, een keuze die me nogal veel hoofdbrekens en emoties kost. Dat ik en passant vijftig ben geworden, maakt de zaak niet eenvoudiger. Vol vraagtekens ben ik afgereisd naar de retraite.
Lachende lama
Het Dzogchen-klooster bevindt zich ten zuidwesten van Bangalore, een moderne stad in Zuid-India. Het ligt aan de rand van een groene, door hoge bergen omzoomde vallei. Nu onze vijfdaagse voorbereiding op deze retraite is afgelopen, arriveren er nog eens veertig mensen uit alle windstreken. Dzogchen Rinpoche heeft vooral aanhangers in Europa en Australië, maar er zijn ook deelnemers uit China en Maleisië. Het is een bont gezelschap van mensen die een vol leven met gezinnen, werk en vrienden onderbreken voor een reis naar binnen. Onder hen zijn veel hulpverleners, zoals psychologen, artsen en verpleegkundigen, maar ook de CEO van een groot bedrijf, een loodgieter en een architect.
Rinpoche, een vijftiger die gekleed gaat in dezelfde oranje-rode gewaden als zijn monniken, beweegt zich vrij onder de deelnemers aan de retraite. Dat is bijzonder voor zo’n hoge lama; leraren van zijn statuur zijn meestal alleen op een ver podium te zien. Rinpoche houdt van gezellig kletsen en grapjes maken en zijn schaterlach klinkt dan ook regelmatig over het terrein. Mede door zijn houding is de sfeer van de retraite ongedwongen en ontspannen.
Tijdens de retraite is het dagelijkse programma lichter dan tijdens de purificatie. Wel beginnen we nog steeds om zes uur ’s morgens met een zitmeditatie. Daarbij zit je met gekruiste benen op de grond in een ontspannen houding, met geopende ogen die je nergens op focust. Na het mediteren begint de beoefening: het chanten of melodieus reciteren van Tibetaanse gebeden en mantra’s. Dat blijft nu beperkt tot tweemaal een uur per dag.
Het belangrijkste onderdeel van de retraite zijn de lessen van lama Dzogchen Rinpoche, die ongeveer twee uur duren. Tijdens deze lessen drukt hij ons op het hart de meditatie zoveel mogelijk te integreren in ons dagelijks leven. Vaak mediteren leidt tot een rustige geest, verhoogde concentratie en het vermogen om stress eenvoudig te hanteren.
Dat komt overeen met wat neurowetenschapper Richard Davidson en wetenschapsjournalist Daniel Goleman beweren in hun boek Meditatie. Mensen die permanent in een meditatieve staat zijn, schrijven zij, kunnen hun veranderde eigenschappen het best tot hun recht laten komen.
Impulscontrole
Uit onderzoek blijkt dat mediteren de werkzaamheid en zelfs de structuur van onze hersenen verandert, waardoor we ons blijvend anders gaan gedragen. Al na drie meditatiesessies kunnen studenten die beginnen met mediteren hun aandacht beter richten, waardoor hun studieresultaten sterk verbeteren. Na drie maanden neemt de impulscontrole van beginnelingen toe, zodat ze emotionele situaties beter aankunnen. Yogi’s, mensen met veel ervaring in het mediteren, hebben een verkleinde nucleus accumbens, het gedeelte van de hersenen dat reageert op stress. Daardoor zijn ze minder vatbaar voor stress en vaak opvallend opgewekt.
Goleman en Davidson hebben zelf ook hersenmetingen gedaan bij yogi’s uit het Tibetaans boeddhisme. Het brein van deze yogi’s bleek in rust precies zo te functioneren als het brein van beginnelingen in diepe meditatie. Bij de Tibetaanse yogi’s, concluderen ze, zijn verhoogde concentratie, alerte aanwezigheid, liefdevolle vriendelijkheid en compassie permanente eigenschappen geworden.
De onderzochte yogi’s zijn bijna allemaal aanhangers van de Dzogchen-traditie, zo blijkt uit het boek. De kern van Dzogchen is de opvatting dat we allemaal al verlicht zijn. Deze ‘absolute waarheid’ zijn we helaas vergeten, omdat we worden afgeleid door het leven van alledag. Alles wat ons te doen staat, is ons realiseren dat we er al zijn, dat het goed is zoals het is.
Mindfulness
- Bewezen effectief!
- Leer omgaan met stress
- Krijg meer aandacht voor het nu
€ 67,50
Kalm en vriendelijk
Nu kan ik niet zeggen dat ik permanent in een meditatieve staat verkeer, thuis niet en tijdens de retraite ook niet, maar door de jaren heen ben ik wel veranderd. Mijn kinderen zeggen dat ik minder vaak boos ben en mijn vrouw beweert dat ik vriendelijker ben geworden. Ik ervaar zelf meer rust en merk dat ik me minder laat opjagen door mijn emoties dan voordat ik begon met de retraites en met deze vorm van meditatie.
Dit lijkt met de meeste mensen te gebeuren die Dzogchen beoefenen. Tijdens de retraite valt me op hoeveel kalmer ervaren deelnemers zijn dan beginnelingen. Ze zijn er bijvoorbeeld niet van onder de indruk als het programma van de retraite wordt omgegooid, wat nogal eens gebeurt vanwege het drukke schema van Rinpoche. In plaats van te mopperen of bezwaren te uiten, accepteren ze de nieuwe situatie. Ook reageren oudgedienden kalmer op de emoties van andere mensen. En waar nieuwelingen in grote ernst de belangrijke thema’s uit hun leven bespreken, daar houden ervaren deelnemers de gesprekken luchtig. Ze gaan deze onderwerpen niet uit de weg, maar hechten minder belang aan hun eigen mening daarover.
Als ik vraag naar hun bevindingen met Dzogchen zeggen ervaren deelnemers dat ze emotioneel stabieler zijn geworden. ‘Ik ben totaal veranderd. Ik ben bijvoorbeeld aardig geworden,’ zegt de architect lachend. Een verpleegkundige vindt dat ze zichzelf beter heeft leren kennen, inclusief haar nare kanten. Een paar mensen merken dat ze meer contact hebben met hun naasten en minder gepreoccupeerd zijn met een eigen mening dan voorheen. ‘Het leven is eenvoudiger geworden,’ zegt een van de vaste bezoekers, een psychiater die thuis een volle agenda heeft. ‘Alhoewel ik het net zo druk heb als vroeger, ervaar ik minder stress.’
De ervaringen zijn niet uitsluitend positief. ‘De bottom line is: je wordt steeds meer jezelf,’ zegt een Duitse yogalerares. ‘Dat betekent ook dat je in de problemen komt als je een leven leidt dat niet bij je past.’ Inderdaad beamen verschillende Dzogchen-beoefenaars dat ze een keuze moesten maken in werk of relaties. ‘Vroeger had ik hele ritsen vrienden en dat was belangrijk voor me,’ verklaart de lerares, ‘maar nu voel ik afstand. Ze begrijpen niet waar ik mee bezig ben en ik begrijp niet dat ze niet mediteren.’
Oude ‘vrienden’
Naarmate de retraite vordert, merk ik dat ik zoals altijd vrolijker word. Openhartig deel ik mijn gedachten met de andere deelnemers, bijvoorbeeld tijdens de ‘discussiegroepen’ waarin we de lessen van Rinpoche nabespreken. Dit komt ook doordat een retraite wel iets weg heeft van een schoolreisje. We werken intensief samen op deze prachtige plek in India, waardoor we sneller verbondenheid met elkaar voelen.
Het antwoord op mijn vraag ‘moet ik voor mezelf beginnen’ komt tijdens de laatste les van Rinpoche. De geest wordt rustig als je emoties en gedachten niet blokkeert, maar ook niet volgt, doceert hij. Begroet emoties en gedachten als oude vrienden en laat ze dan weer gaan.
Deze opvatting vormt ook de basis van de westerse mindfulnesstraining, maar Rinpoche gaat verder. Een tweede manier om afstand te nemen van je emoties en gedachten is namelijk om ze te zien als een kluwen slangen. Zulke kluwens, die in de jungle rond het klooster regelmatig voorkomen, komen vanzelf weer tot ontknoping. Je hoeft niets te doen. Als je zo omgaat met emoties en gedachten, zullen ze uiteindelijk worden als een dief in een leeg huis: ze komen wel, maar er valt niets te halen.
Nog tijdens de les begrijp ik hoezeer ik de afgelopen tijd door mijn emoties en gedachten, mijn ‘oude vrienden’, ben gegijzeld. Vrienden zoals de gedachten: ik ben bang om iets nieuws te doen, en: ik weet niet of ik het kan. Vrienden zoals de emoties stress en angst. Ter plekke besluit ik om geen keuze te maken, maar om het hele idee dat ik een keuze moet maken los te laten. Telkens als de keuzestress me overvalt, zal ik ernaar kijken zoals naar een kluwen slangen, die toch vanzelf weer los zal komen.
Vertrouwen
Een Dzogchen-retraite is een bijzondere ervaring. Het schoolreisje-gevoel verdwijnt al een paar weken na afloop, maar elke retraite voegt ook iets toe dat beklijft. Ik merk bijvoorbeeld dat mijn oude vriend stress me minder snel in zijn greep krijgt; ook de stress die werd opgeroepen door het maken van mijn keuze. Het is enkele maanden na de retraite inderdaad vanzelf duidelijk geworden wat ik zal gaan doen. De keuze om op mezelf te vertrouwen en mijn eigen weg te gaan, heb ik dankzij Dzogchen moeiteloos kunnen maken.