Waarschijnlijk is empathie dus ook ouder. Er zijn inderdaad volop aanwijzingen voor dierlijke empathie. Mogelijk ontstond empathie tweehonderd miljoen jaar geleden met de eerste zoogdieren – althans, dat is wat ik tot nu toe dacht. Nu het meest recente onderzoek echter ook vogels laat beschikken over empathie moeten we waarschijnlijk nog verder teruggaan in de tijd.
Maar eerst meer over zoogdieren. We weten dat niet alleen chimpansees gevoelig zijn voor de emoties van anderen en geruststellend contact bieden aan een krijsende soortgenoot die net een ruzie heeft verloren of uit een boom is gevallen. Vergelijkbaar gedrag kennen we ook van honden, dolfijnen en olifanten. Er is zelfs sprake van empathie bij muizen.
Zulke reacties komen mogelijk voort uit de moederzorg die alle zoogdieren kenmerkt. Het doet er niet toe of je een moedermuis of moederolifant bent, je moet goed op je jongen passen en onmiddellijk reageren als ze kou lijden, in gevaar verkeren, honger hebben, enzovoort.
Moeders die ongevoelig zijn voor de gemoedstoestand van hun nakomelingen dreigen hen te verliezen. Empathie heeft dus overlevingswaarde.
Deze oorsprong verklaart waarom vrouwen meer empathie bezitten dan mannen en ook de betrokkenheid van oxytocine, een hormoon dat vrijkomt bij baren en zogen. Als psychologen oxytocine in de neus van zowel mannen als vrouwen verstuiven, krijgen de proefpersonen meer vertrouwen in elkaar en worden ze aanmerkelijk aardiger. De evolutie heeft het moederschema dus ‘geleend’ voor brede toepassing in de samenleving.
De vrouwelijke sterkte in empathie stuit soms op weerstand, vreemd genoeg vooral uit feministische hoek. Sommige feministen ontkennen elk aangeboren geslachtsverschil, zelfs wanneer het uitvalt in het voordeel van vrouwen. Maar wat betreft empathie is er echt geen twijfel: al op de eerste dag van hun leven zijn meisjes gevoeliger voor de emoties van anderen dan jongens. Baby’s huilen zodra ze een andere baby horen huilen, en meisjes doen dat sneller dan jongens. Hetzelfde verschil is niet gevonden voor reacties op andere vormen van herrie, zoals sirenes en stofzuigers.
Terwijl dit allemaal mooi aansluit bij de evolutie van zoogdieren, heeft nu dus een studie aangetoond dat kraaiachtigen, net als chimpansees, gedeprimeerde soortgenoten geruststellen door hen met de snavel te beroeren. Er is ook een studie naar de emotionele reacties van ganzen. Via transmitters die de hartslag meten heeft men ontdekt dat ganzen overstuur raken zodra hun partner ruzie heeft met een derde. Het ganzenhart slaat harder in een vogel die zijn of haar maatje problemen ziet hebben.
Mogelijk gaat empathie dus helemaal terug naar de gezamenlijke voorouder van vogels en zoogdieren. Dit reptielachtige wezen kende ook al ouderzorg. Tenslotte dragen krokodillen hun jongen in hun grote bek rond en zijn er aanwijzingen dat dinosaurussen zorgden voor hun kroost. Hoe vreemd het ook klinkt, vogels en dinosaurussen behoren tot dezelfde dierenfamilie. Het wordt dus tijd dat we Jurassic Park opnieuw filmen, deze keer met aardigere reptielen.[/wpgpremiumcontent]