De foto ging als een lopend vuurtje over het internet. Een overleden chimpansee in een opvangcentrum in Kameroen ligt half onder een deken in een kruiwagen, terwijl meer dan een dozijn soortgenoten is toegestroomd om haar van achter schrikdraad te bekijken. De groep is opmerkelijk kalm. Gefascineerd staren ze naar het lijk van de oude Dorothy. Ze houden elkaar vast, zoals mensen bij een begrafenis.
Velen zagen in de foto een bewijs dat de apen afscheid zijn komen nemen van hun geliefde matriarch en dus een besef van de dood hebben. Wie dat denkt, haalt echter twee zaken door elkaar. Vraag één is of de apen een besef van de dood hebben. Vraag twee is: kennen ze rouw?
Ik denk dat veel dieren, en zeker chimpansees, een besef hebben van de dood van een ánder. Zo heb ik meegemaakt dat een hele kolonie apen muisstil was toen het lijk van een van hen ’s ochtends in hun nachtverblijf lag. Ze waren zelfs stil toen hun ontbijt werd gebracht – normaal aanleiding tot enorme herrie – en aten er nauwelijks van. Ze leken in te zien dat er iets heel engs aan de hand was. De kolonie werd pas weer levendig toen het lijk was afgevoerd.
In het wild is een opvallende reactie waargenomen toen een chimpanseeman bij een val zijn nek had gebroken. De rest van de groep kwam een voor een langs en bezocht zijn lijk in stilte. Een chimpanseevrouw staarde een uur lang naar hem en maakte jammerende geluiden.
Deze taferelen geven het idee dat onze naaste verwanten de dood als iets bijzonders erkennen: een verandering in een ander, die hun vrees en ontzag inboezemt. Ze realiseren zich mogelijk dat het om een permanente verandering gaat, maar of ze weten wat ‘dood’ betekent (namelijk: nooit meer levend) is moeilijk te zeggen.
Rouwen is weer iets anders, want hierbij gaat het om verlies. Rouwen zegt meer over onszelf dan de ander. Mensen rouwen nauwelijks om iemand die ze niet hebben gekend of die ver van hen af stond. Rouwen heeft te maken met gemis, hetgeen verklaart waarom we het des te meer doen naarmate we ons meer met de overledene verbonden voelden.
Gemis kan natuurlijk ook door dieren worden gevoeld, zoals een moederaap waarvan het jong is overleden of een groep olifanten waarvan er één door stropers is afgeschoten. Apen dragen hun dode jong vaak wekenlang rond totdat het vel over been is, en olifanten keren geregeld terug naar de uitgebleekte botten van overleden soortgenoten om die te betasten en beruiken. Elke soort die sociale banden kent, voelt automatisch een gemis als een ander er niet meer is.
Dat gevoel staat af te lezen op de gezichten van de groep die naar Dorothy is komen kijken en het verklaart waarom de foto zo’n diepe indruk heeft gemaakt. Waarom zoveel mensen veronderstellen dat dieren niks om de dood van anderen geven is mij een raadsel. De foto geeft aan dat we niet de enigen zijn die onderscheid maken tussen leven en dood.[/wpgpremiumcontent]