De meeste mensen slapen tussen de zeven en acht uur per nacht, en 3 procent heeft echt negen uur nodig. 4 procent daarentegen kan volstaan met vijfenhalf uur en is overdag tóch zo fris als een hoentje. Kortslapers halen veel meer uren uit een werkdag. Geen wonder dat ze vaak succesvol zijn, getuige bekende nachtbrakers als Madonna, Bill Clinton, oud-premier Jan Peter Balkenende en in haar hoogtijdagen zijn Britse evenknie Margaret Thatcher.
‘Ze slapen efficiënter dan anderen,’ luidt de verklaring van Domien Beersma, hoogleraar chronobiologie in Groningen. Beersma, die zelf zeven uur slaapt, bestudeert het bioritme van het lichaam. ‘Niet het aantal uur dat je in bed ligt, bepaalt of je uitgerust wakker wordt. Het gaat om de slaapkwaliteit.’
Gedurende de nacht buitelen we een aantal keren van de non-remslaap naar de remslaap en vice versa. De non-remslaap bestaat uit vier stadia, van doezelen, licht slapen, iets dieper slapen tot een diepe slaap. Die vierde fase, waarin we echt tot rust komen, bereiken we vooral in het begin van onze nachtrust. En dat is net de tijd dat kortslapers heel goed slapen. ‘Ze slapen in dit stadium dieper dan anderen, maar we weten nog niet waarom dat zo
is,’ zegt Beersma. ‘Ze zijn moeilijker wakker te maken en voelen zich al uitgerust na een paar uren slaap.’ Omdat kortslapers korte nachten maken, hebben ze in verhouding wat minder remslaap. Dat zijn perioden met veel hersenactiviteit, waarin we dromen. Aan het einde van de nacht zit meer remslaap dan in het begin en daar snoepen kortslapers de minuten af. Maar eenmaal in de remslaap beland dromen ze net zoveel als anderen.
Waarom de een chagrijnig wordt van minder dan acht uur slaap en de ander kan volstaan met een paar uurtjes rusten, wordt deels bepaald door iemands genen, leeftijd en biologische klok. Maar ook motivatie is belangrijk, zegt Beersma. ‘Kortslapers die wakker worden gaan meteen aan het werk. Ze willen heel veel doen en dat is een belangrijke drijfveer om niet weer in bed te kruipen.’
Beersma noemt een nog ongepubliceerd onderzoek van de Harvard-universiteit in Boston waarin kortslapers in een donkere ruimte moesten slapen. Wanneer ze wakker werden, was er niets te doen of te beleven. ‘Op den duur sliepen ze net zo lang als anderen,’ zegt de hoogleraar. ‘Kortslapers zijn dus wel in staat om langer te slapen, maar onder normale omstandigheden doen ze dat niet.’
Omdat we gedurende de nacht niet altijd even intensief rusten is het voor veel mensen best mogelijk efficiënter te slapen, stelt Beersma. ‘In de jaren zeventig is een proef gedaan met stellen die normaal gesproken zevenenhalf uur per nacht sliepen. De onderzoekers maakten hen maandenlang na zes uur slaap wakker. Een jaar na het onderzoek bleek dat ze nog steeds korter sliepen dan ze eerst gewend waren, zo’n zesenhalf uur per nacht. En ze functioneerden prima.’
Dat biedt perspectief om de periode waarin je wakker bent, een beetje op te rekken. De biologische klok in onze hersenen, de nucleus suprachiasmaticus boven de oogzenuwen, kan daarbij volgens Beersma een handje helpen. ‘De biologische klok vertelt aan het lichaam hoe laat het is en wat de organen op welk moment moeten doen. Die klok “ziet” via de ogen of het dag of nacht is. Maar de biologische klok reageert ook op ons gedrag. Als je élke dag bepaald gedrag vertoont, speelt de biologische klok daarop in. De klok zorgt er dan voor dat de processen die nodig zijn voor dat gedrag op de juiste momenten worden geactiveerd.’
Toch is het voor ‘gewone’ slapers niet verstandig om hun nachtrust – ondanks wat hulp van de biologische klok – naar vier of drie uur terug te schroeven. ‘Bij vijf uur of minder slaap kun je je moeilijker concentreren, of je valt in slaap,’ zegt de chronobioloog. ‘Niet iedereen die normaal gesproken zeven uur slaapt redt het met maar drie uur. Wat dat betreft is er iets bijzonders aan de hand met extreem kort slapen: niet iedereen kan het. Op een of andere manier – maar het is nog gissen hoe ze dat doen – hebben kortslapers minder slaapuren nodig om te herstellen.’[/wpgpremiumcontent]