‘Hoeveel écht goede vrienden heb je?’ Het is een vraag in een online persoonlijkheidstest en ik moet er even over nadenken. Ik kom uit bij drie. Een paar jaar geleden heb ik een moeilijke periode gehad en die drie zijn er als geen ander voor me geweest. Nochtans hebben wij heel andere levens; een buitenstaander zou in geen honderd jaar boezemvriendinnen in ons zien.
Alledrie hebben mijn vriendinnen bijvoorbeeld een man en kinderen, en ik niet. De een woont heel bewust op het platteland, terwijl ik een stadsmens pur sang ben. Een ander is een alternatief type die alles afzweert wat naar materialisme zweemt, terwijl ik oprecht kan genieten van mooie kleren en luxehotels.
Meteen daarna moet ik aan een vierde vriendin denken, met wie het contact intussen verwaterd is. Wij hadden qua levensstijl wel veel gemeen. We waren allebei single, journalist, we reisden graag en vaak, waren geïnteresseerd in psychologie en spiritualiteit en raakten maar niet uitgepraat over alles wat ons bezighield. Ze leek een vriendin voor het leven. Maar toch vond ze die moeilijke periode van mij te lastig, liet ze me via een lange mail weten, en nam ze afstand. Daarna kreeg ze een vriend en doofde het contact voorgoed uit.
Wissel van de wacht
Verhalen over vrienden en vriendinnen die in ons leven kwamen, en die bleven of weer weggingen: we hebben ze allemaal. Ook wetenschappelijk onderzoek toont aan dat dit heel normaal is. Sociologen van de universiteit van Utrecht ontdekten dat onze vriendenkring zich om de zeven jaar vernieuwt. Tot die conclusie kwamen ze op basis van een vragenlijst aan meer dan duizend mensen. Zeven jaar later stelden ze de vragen nog eens. De uitkomst: in zeven jaar tijd verdwijnt ongeveer de helft van onze vrienden uit ons sociale netwerk. Het goede nieuws is dat binnen diezelfde periode de verdwenen helft vervangen wordt door een nieuwe lichting vrienden.
Beate Volker, hoogleraar sociologie aan de universiteit van Amsterdam, zette dit onderzoek destijds op en werkt momenteel aan een boek over vriendschap. Volgens haar lopen vriendschappen met bijvoorbeeld collega’s of buren de grootste kans te sneuvelen, omdat we die niet zelf kiezen. Als we een andere baan krijgen of verhuizen, verliezen we hen vaak letterlijk uit het oog. En op die nieuwe werkplek of in de nieuwe buurt ontmoeten we dan weer nieuwe vrienden.
Ook herkenning is een cruciale factor voor dierbare vriendschap. Volker: ‘Je raakt niet automatisch bevriend met iedereen uit je yogaklas; er moet een klik zijn. Steevast komt uit onderzoek dat we mensen leuker vinden als ze op ons lijken. Net zoals romantische relaties hebben ook vriendschappen meer kans van slagen als beide partijen dezelfde afkomst en familieachtergrond hebben, hetzelfde opleidingsniveau en als ze interesses en opvattingen delen. Ook dezelfde levenservaringen en levensfase helpen om bevriend te worden.’
Wederkerigheid
Al ruilen we om de zeven jaar de helft van onze vrienden in, de Utrechtse onderzoekers zeggen ook dat de andere helft wél blijvers zijn. Volgens sociologe Beate Volker zijn dit vaak mensen die al lang in ons leven zijn. ‘In de loop der jaren hebben we veel tijd en energie in hen gestoken en dat gooien we niet zomaar weg. We willen onze gedane investeringen niet kwijt.’
Dit zijn vaak mensen met wie we al het een en ander hebben meegemaakt, met wie we van de ene levensfase in de andere zijn gerold, legt ze uit. Veel met elkaar delen en uitwisselen zorgt ervoor dat levens met elkaar verweven raken; zoiets is speciaal en moeilijk te vervangen. Volker stelt dat we dat soort vrienden meestal ook meer krediet geven en minder kritisch naar hen zijn. ‘Misschien herken je je niet meer in hen zoals vroeger of zou je geen vrienden meer met ze worden als je ze nu zou ontmoeten, maar dat gedeelde verleden is veel belangrijker: die jarenlange vrienden maken deel uit van wie je bent.’
Dierbare vriendschap
Typerend voor ‘blijvers’ is dat ze samen met ons in de vriendschap investeren, zegt Kelly Campbell, hoogleraar psychologie aan de Amerikaanse California State University en onderzoeker naar relaties en vriendschappen. Beide partijen hebben de intentie om de relatie te verdiepen. Af en toe appen of chatten vinden ze niet genoeg. Ze gaan bij elkaar op visite, lunchen samen of maken een strandwandeling.
En bij dat contact zijn twee factoren belangrijk, zegt Campbell: zelfonthulling en wederkerigheid. ‘Zelfonthulling houdt in dat we onszelf laten laat zien aan de ander: gevoelens, kwetsbaarheden, wat we in het leven meemaken. Op die manier verdiep je de relatie en leer je elkaar beter begrijpen. Wederkerigheid betekent dan weer dat het initiatief om elkaar te zien en om aan zelfonthulling te doen van twee kanten komt. Je kunt niet in je eentje een vriendschap dragen.’
Ze legt uit dat je door deze twee factoren samen een soort intimiteit krijgt. Daarbinnen begrijp je elkaar, vertrouw je elkaar en is er loyaliteit, zorgzaamheid en hulp in tijden van nood. Vooral dat laatste is een verbindende factor, aldus de hoogleraar. ‘Als mensen er voor je blijken te zijn tijdens een zware of traumatische periode, dan ontwikkelt zich dat vaak in een langdurige dierbare vriendschap.’
Kelly Campbell benadrukt dat kleine attenties een goede manier zijn om de vriendschap in leven te houden. Ze doelt daarmee op berichtjes waarin we tonen dat we ons iets herinneren dat belangrijk is in het leven van de ander. Daarmee vertellen we dat we om de vriendschap geven, zegt ze.
‘Stuur een vriendin de dag dat ze op vakantie gaat bijvoorbeeld een appje om haar een fijne reis te wensen. Zelf ben ik zwanger en ik merk hoe leuk het is dat vrienden onthouden wanneer ik bijvoorbeeld een echo heb en daar dan een berichtje over sturen. We hebben het allemaal druk, maar met zulke kleine attenties onderhouden we een vriendschap, zeker als we op grote afstand van elkaar wonen.’
Gezonder en gelukkiger
Investeren in vriendschappen is slim; uit studies komt telkens naar voren hoe belangrijk ze voor ons zijn. Vriendschappen vergroten ons geluk en welzijn. Ze geven ons het gevoel dat ons leven zinvol is. In het bijzijn van vrienden vermindert stress en stijgt ons zelfvertrouwen. Er is zelfs een verband gevonden tussen onze vriendschappen en de leeftijd die we bereiken: hoe beter onze vriendschapsbanden, hoe ouder we worden.
Wel beklemtonen zowel sociologe Beate Volker als psychologe Kelly Campbell dat het niet om de kwantiteit gaat, maar om de kwaliteit. ‘Die gezondheidsvoordelen zijn er zelfs als je maar één of twee goede vrienden hebt,’ zegt Campbell. ‘Waar het om gaat, is dat je mensen om je heen hebt die je zien en je bevestigen in wie je bent,’ vult Volker aan.
Behalve dat ze ons gelukkiger en gezonder maken, hebben vriendschappen nog andere voordelen. Tegenwoordig leunen steeds meer mensen op hun partner voor de invulling van hun emotionele behoeften, zegt Kelly Campbell. Dat zorgt voor een erg hoge druk op die partner. Deze behoeften spreiden over verschillende mensen, dus ook over vrienden, levert volgens haar meer balans op in je liefdesrelatie.
Een andere pre van vrienden, zowel hechte als meer oppervlakkige, is dat ze deel uitmaken van ons netwerk en dat we via hen partners kunnen leren kennen of aan een baan kunnen komen, voegt ze toe. En misschien nog belangrijker: zowel kortere als langere vriendschappen dragen bij aan onze persoonlijke groei.
Campbell: ‘Via hen komen we in aanraking met nieuwe muziek, films, boeken, enzovoort. Het is als een deur openen waarvan we niet wisten dat die er was. Ook zo helpen vrienden ons om onze identiteit te vormen.’ Beate Volker benadrukt de cognitieve stimulans die vrienden ons geven: ‘Ze reiken nieuwe ideeën aan, laten ons over bepaalde onderwerpen nadenken en geven prikkels om nieuwe dingen uit te proberen.’
Paradox van deze tijd
Ondanks alle voordelen die vriendschapsbanden ons opleveren, loopt het niet altijd van een leien dakje. Soms stellen vrienden ons teleur, in kleine of grotere dingen. Dat ervaren vooral mensen die iets moeilijks in hun leven meemaken. Bij een scheiding of een ziekte raken ze niet alleen hun partner of hun gezondheid kwijt, maar ook een aantal vrienden.
De Vlaamse schrijver Kristien Hemmerechts, die jaren geleden twee kinderen en een man verloor en recent borstkanker kreeg, vertelde in een interview in Belgische krant De Morgen zelfs dat ze teleurgesteld is in de mééste van haar vrienden. ‘Eigenlijk mag ik het niet zeggen,’ zei ze, ‘maar ik vind dat al mijn vrienden tekortschieten. Men schept zo’n mooi beeld van vriendschap, maar de realiteit is vaak anders.’
Volgens sociologe Beate Volker sluit dit aan bij een typische paradox van deze tijd. We wonen tegenwoordig verder weg van onze familie, gezinnen vallen uit elkaar en we ontmoeten elkaar niet meer vanzelfsprekend in de kerk. Toch blijven we sociale wezens; we hebben contact en connectie nodig. ‘Daardoor hebben we meer dan vroeger behoefte aan vriendschap. Maar doordat veel mensen zo overvraagd zijn, vooral door de combinatie van werk en gezin, zien we onze vrienden eigenlijk helemaal niet vaak.’
Daar komt bij dat we door de jaren heen vriendschappen anders zijn gaan invullen. Als vroeger het dak lekte of je wilde je huis schilderen, dan stond er een team vrienden klaar om te helpen. Zulke dingen besteden we nu uit. We kunnen het betalen en zo vallen we niemand lastig. ‘Een vriendschap gaat nu niet meer om het praktische, maar om het emotionele,’ aldus Volker.
‘Onze vrienden moeten ons begrijpen, bevestigen, steunen, maar ook een spiegel voor ons zijn en ons helpen groeien. Dat is heel veel tegelijk. Relatietherapeuten zeggen weleens dat de druk op liefdesrelaties zo groot is, maar dat geldt ook voor de druk op vriendschappen. En als bepaalde verwachtingen dan niet worden waargemaakt, raken we makkelijk ontgoocheld.’
Behoeften loslaten
Hoe kunnen we met die teleurstelling omgaan? Volgens Beate Volker moeten we in de eerste plaats onze verwachtingen bijstellen. ‘Soms vinden we het bijvoorbeeld niet genoeg om met een vriendin een leuke bioscoopavond te hebben. Nee, we willen ook over onze relatieproblemen praten en misschien nog wat advies krijgen over een modekwestie. Mijn advies is om gewoon te genieten van wat er wel is: van wat bijzonder is aan de avond en aan het contact. Met wie we het over onze relatieproblemen kunnen hebben, dat zien we later wel weer.’
Ze pleit er ook voor om te zien wat uniek is aan de ander, los van je eigen behoeften. ‘Die ene vriend is misschien wat minder empathisch, maar heeft wel een geweldig gevoel voor humor en kan je juist afleiden van wat er verkeerd gaat in je leven.’
Psychologe Kelly Campbell benadrukt het belang van open communicatie. Als iemand worstelt met iets wat zijn vrienden niet hebben meegemaakt, hebben die vaak geen idee wat ze moeten zeggen of hoe ze kunnen helpen, stelt ze. Dus zeggen ze soms maar helemaal niets, wat diegene het gevoel kan geven dat ze hem in de steek laten.
‘Een vriendin van me van wie haar vader pas is overleden maakte dat mee. Ze besefte gelukkig dat het vooral met onhandigheid en onkunde te maken had, niet met onwil. Dus heeft ze haar vrienden expliciet verteld hoe ze er voor haar konden zijn en waarmee ze haar konden helpen.’ Dat kan al iets heel kleins zijn, voegt Campbell daaraan toe. ‘Bijvoorbeeld dat vrienden af en toe een bericht sturen dat ze aan je denken, zodat je het gevoel hebt dat ze om je geven.’
Bronnen o.a.: G. Mollenhorst, B. Volker & H. Flap, Changes in personal relationships. How social contexts affect the emergence and discontinuation of relationships, Social Networks, 2014 / R.M. Hsung, N. Lin & R. Breiger, Contexts of social capital. Social capital in community, markets and organizations, Routled-
ge, 2009 / T. W. Valente, Social networks and health: Models, methods, and applications, Oxford University Press, 2010
Vriendschapsverdriet
Soms werkt een vriendschap niet meer, zelfs na jaren lief en leed delen. Als beide partijen hetzelfde voelen, is er meestal niet zoveel aan de hand. Maar doorgaans neemt één partij afstand, zonder uitleg. Die neemt geen initiatief meer om de ander te zien, gaat niet meer in op uitnodigingen en hoopt dat de ander zo de boodschap wel oppikt. Voor de ‘verlaten’ partij kan dit behoorlijk pijnlijk zijn. Die blijft achter met vragen, voelt zich afgewezen en is boos of verdrietig. Vrijwel dezelfde emoties die je bij liefdesverdriet hebt, alleen bestaat er in dit geval geen woord voor – ‘vriendschapsverdriet’ staat niet in de Van Dale.
‘Mensen kunnen jarenlang rondlopen met die vraagtekens,’ zegt psychologe Kelly Campbell. Zij raadt dan ook aan bij zo’n eenzijdig doodgebloede vriendschap te vragen om antwoorden. ‘Begin een gesprek of brief door te vertellen wat de vriendschap voor je heeft betekend en dat je om degene gaf. Zeg dat je graag zou willen weten of je iets verkeerds hebt gezegd of gedaan. Je kunt ook laten weten dat de deur altijd open blijft voor hem of haar.’ Dat soort openheid is volgens Campbell taboedoorbrekend. ‘Het is een van de laatste taboes om vrienden te vertellen dat ze je beledigd of gekwetst hebben. En in plaats van het erover te hebben, verwateren vriendschappen. Dat is jammer, want het zou om een misverstand kunnen gaan of om onuitgesproken verwachtingen.’ Door open te praten over wat misging, kunnen mensen weer dichter bij elkaar komen of juist besluiten dat ze nu eenmaal te verschillend waren, aldus Campbell. ‘In elk geval zal het helpen dit te kunnen afronden.’