‘Wie stopt met leren is oud, of hij nu 20 of 80 is. Wie blijft leren, blijft jong,’ schijnt de Amerikaanse uitvinder Henry Ford ooit gezegd te hebben.
Hij had gelijk, tonen allerlei studies aan. Nieuwe dingen leren houdt het brein gezond en verbetert het geheugen. Het is dus goed om jezelf af en toe mentaal uit te dagen. Wil je een compleet nieuwe carrière starten, dan kan dat vaak niet zonder studeren.
Maar ook als je het werk wilt blijven doen dat je al doet, is studeren en bijspijkeren waarschijnlijk nodig. Als je bedenkt dat je misschien moet doorgaan tot je 70ste…
Het grote aanbod van avond- en deeltijdopleidingen en online trainingen maakt de combinatie van studie, werk en gezin een stuk haalbaarder. Maar het is wel handig om jezelf, voordat je aan zoiets begint, een paar vragen te stellen.
Drie vragen om jezelf te stellen:
1. Kan ik het nog?
Kinderen lijken kennis op te zuigen als sponsjes. Dat absorptievermogen hebben volwassenen niet meer.
De snelheid waarmee we nieuwe informatie verwerken gaat achteruit met het klimmen der jaren. Een geleidelijk proces, dat begint als je midden twintig bent. Op je veertigste zal blokken voor een tentamen dus een zwaardere kluif zijn dan op je achttiende.
Hoe komt dat? Volgens Harold Bekkering, hoogleraar cognitieve psychologie aan de Radboud Universiteit, is de belangrijkste boosdoener dopamine. Of eigenlijk: het gebrek daaraan.
Hoe ouder we worden, hoe minder dopamine in het brein. Maar intussen hebben we het stofje wel hard nodig voor allerlei hersenprocessen, waaronder leren. Het is betrokken bij het verwerken en onthouden van nieuwe informatie.
Dopamine speelt daarnaast een belangrijke rol bij onze gevoelens van geluk en beloning. Het activeert bijvoorbeeld ons beloningssysteem als we iets lekkers eten of een sportwedstrijd winnen. Dat beloningssysteem in het brein is gelinkt aan ons informatieverwerkingssysteem.
Daardoor kan ook iets nieuws leren als beloning voelen. Bij kinderen is dat effect sterker dan bij volwassenen, want bij hen komt meer dopamine vrij in het brein. Vandaar waarschijnlijk hun natuurlijke drang om dingen te leren.
Rond ons 25ste verandert dat en wordt het gevoel van beloning bij nieuwe kennis minder sterk. Bekkering: ‘Veel mensen krijgen dan de neiging om de kennis die ze al hebben uit te buiten in plaats van verder te exploreren.’ Ga je op latere leeftijd tóch op ontdekkingstocht, dan kan al die kennis in je hoofd van pas komen, aldus de hoogleraar.
‘Je kracht is dat je al dingen kunt.’ Je levenservaring kan deels compenseren dat de breinradertjes wat stroever draaien dan vroeger. In begrijpend lezen, essays schrijven of presenteren ben je nu waarschijnlijk sterker dan je als puber was. En misschien heb je door de jaren heen vanuit werk of interesse al best wat kennis opgedaan die aansluit op de lesstof.
Start de studie met realistische verwachtingen
Natuurlijk bestaan er volwassenen die met gemak een nieuwe taal leren spreken of in een handomdraai zijn omgeschoold tot ict’er. Maar voor de meesten van ons is een belangrijke leertip: accepteer dat het langzamer en moeizamer zal gaan dan toen je jonger was.
‘Je doel moet misschien ook niet zijn dat je ergens nog heel goed in wordt, maar dat je je blijft ontwikkelen,’ zegt Bekkering. ‘Leren wordt moeilijker, dat is gewoon zo, maar het alternatief is nietsdoen. Dan gaat het brein harder achteruit.’
2. Ben ik vastberaden genoeg?
Je begint misschien vol enthousiasme aan een studie, maar blijf je tot de eindstreep gemotiveerd? Vastberadenheid is een van de belangrijkste factoren voor succes, ontdekte psycholoog Angela Duckworth van de Universiteit van Pennsylvania.
Zij onderzocht allerlei mensen die iets probeerden te bereiken, van kinderen in een nationale spellingswedstrijd en militairen in opleiding tot jonge docenten die lesgaven in moeilijke wijken. Wie hield het vol tot het eind van de wedstrijd, de opleiding of het schooljaar? Telkens weer bleek volharding een belangrijke voorspeller, belangrijker dan talent, IQ of fysieke gezondheid.
In een TedTalk beschrijft Duckworth wat die eigenschap inhoudt: ‘Vastberadenheid is vasthouden aan je toekomst, dag in, dag uit. Niet slechts een week, of een maand, maar jarenlang. En het is heel hard werken om die toekomst waar te maken.’ Volgens de psycholoog vergt dat een combinatie van bevlogenheid en volharding op lange termijn.
Kies een opleiding waar je écht enthousiast van wordt
Word je niet enthousiast van wat je leert, dan verlies je al snel de motivatie om jezelf door lastige tentamens heen te slepen. Om gemotiveerd te blijven is het dus zaak dat de studie je mateloos interesseert of binnen een vakgebied ligt waarin je van betekenis kunt zijn.
Wapen je tegen tegenslag
Er zullen vast momenten komen waarop het studeren niet wil lukken of je een belangrijk college mist. Duckworth: ‘Als je een slechte dag hebt, stel jezelf dan de vraag: wat kan ik doen om te zorgen dat het morgen beter gaat?’
Niet bij de pakken gaan neerzitten dus, maar ook niet doormodderen zonder iets te veranderen. Leer van de momenten waarop het allemaal wat minder wil vlotten.
Knip leerstof op in kleine stukjes
Moet je erg veel leren voor een tentamen, bestudeer de stof dan per hoofdstuk of thema. Zo wordt het al overzichtelijker en krijg je hopelijk meer vertrouwen dat je de klus kunt klaren.
3. Heb ik er tijd voor?
Is er wel plek in je leven voor een studie? Denise Hulst, coach en schrijver van meerdere boeken over timemanagement, ziet dat mensen vaak niet écht over die vraag nadenken voordat ze beginnen. Uiteindelijk blijkt een opleiding dan toch lastiger te organiseren en meer energie te kosten dan verwacht.
Kinderen hebben kan een struikelblok zijn, volgens een al wat ouder onderzoek in opdracht van het ministerie van OCW. Slechts een op de veertien studenten had kinderen, tegen een op de vijf uitvallers.
Training Minder zelfkritiek, meer zelfcompassie
- Wees vriendelijk voor jezelf
- Vind meer innerlijke rust
- Krijg zelfinzicht met het ‘zelfcompassiedagboek’
€ 79,-
Een hogere leeftijd van de student bleek een minder belangrijke factor. Slechts een kwart van de uitvallers was deeltijdstudent, met een leeftijd die gemiddeld zo’n tien jaar hoger lag dan bij voltijdstudenten.
Om tijd vrij te kunnen maken voor een studie, is steun van het thuisfront dan ook van groot belang, weet Hulst. ‘Een partner moet bereid zijn meer in huis te doen, de kinderen moeten begrijpen dat je minder tijd voor hen hebt en familie moet accepteren dat je even niet aan alle sociale activiteiten meedoet.’
Maak een prioriteitenlijstje
‘Studeren betekent keuzes maken,’ benadrukt Hulst. Andere leuke dingen moeten misschien op een lager pitje. Om erachter te komen of je dat ervoor overhebt, geeft ze de volgende tip: ‘Kijk in je agenda naar je vrije uren en bedenk wat je daarin het liefst doet. Als een studie pas op de vijfde of zesde plek komt, kun je er beter niet aan beginnen.’
Ga proefdraaien
Om uit te vogelen of je een opleiding met werk, gezin, huishouden en andere verplichtingen kunt combineren, raadt Hulst een maandje proefdraaien aan.
‘Plan in wat je voor je studie zou moeten doen en ga daar een maand naar leven. Op welke dagen moet je naar college en wanneer ga je huiswerk maken? Maak die uren vrij, desnoods door jezelf ergens in huis op te sluiten.’ Het gaat erom dat je jezelf onbeschikbaar maakt.
Wat zou je anders in die tijd hebben gedaan? De kinderen ophalen van voetbal, werkmails wegwerken? En wat als dat niet meer gaat op die tijdstippen? Valt er te schuiven en kunnen anderen, zoals je partner of ouders, voldoende bijspringen?
Plan vrije tijd in
Het zal hoe dan ook puzzelen worden. Maar hoe druk het ook wordt, vergeet niet vrije tijd in te plannen. Dus ga op de bank zitten niksen met een kop thee, ook al is er een tentamen in zicht.
Dat soort oplaadmomenten helpt je het studeren vol te houden. Lever ook vooral geen slaapuren in voor studie-uren. Uit allerlei onderzoek blijkt dat vermoeide mensen minder goed leren.