Onbewust bekwaam

Het verbaasde me dan ook niet dat Dorrestein geen antwoord had toen journalisten een keer hadden gevraagd hoe ze aan haar ideeën kwam. Veel grote en creatieve ideeën zijn ontsproten aan onbewust talent. Kenmerkend daarbij is dat het resultaat – een idee, oplossing, ingeving – zich aandient in het bewustzijn van de bedenker, terwijl het proces dat daartoe leidde onzichtbaar blijft. Je weet dus alleen wat je hebt bedacht, maar niet hoe.

We denken graag na over de ondoorgrondelijke wegen van ons onbewuste, maar dat helpt geen mallemoer en kan zelfs de boel verstoren. In een onderzoek werd studenten gevraagd om na te denken over het waarom van hun gevoelens over hun verkering (date). Het bleek dat de gevoelens zélf daardoor veranderden. De verklaring is dat het onbewuste een eigen – associatieve, holistische – manier van denken heeft; met bewuste analyses raak je daar verder vandaan.

Je gevoelens en voorkeuren raken gekoppeld aan de dingen die je kunt bedenken en die het eerst in je gedachten komen als mogelijke verklaring, maar dat zijn vaak niet de oorspronkelijke, onbewuste drijfveren.

Deze verstoring als gevolg van bewust nadenken kennen we allemaal. Ik speelde vroeger piano en kon sommige liedjes uit het hoofd. Mijn vingers deden het werk; als ik ze op de toetsen zette, ging de rest vanzelf. Maar begon ik erbij te denken – hoe ging het ook alweer – dan liep het meteen mis. Met typen of autorijden kan het ook gebeuren. Om dezelfde reden zijn mensen slechter in gezichtsherkenning als ze opdracht krijgen om op losse onderdelen te letten, zoals neus, ogen, kaaklijn.

Het herkennen van gezichten is typisch een klusje voor het onbewuste waar ons analytische deel zich beter niet mee kan bemoeien. Probeer maar eens iemand uit te leggen hoe een bepaalde persoon eruitziet: kort bruin haar, geen baard, uh, gewone lengte, uh, tja. Zo kom je er niet. Toch herken je de persoon direct als je hem ziet, vaak zelfs als je hem alleen van achteren ziet, of hem hoort aankomen in de gang.

Maar wacht even, we moeten het onbewuste niet verheerlijken. Het kan soms met uitgesproken stomme ideeën komen, vergis je niet. We moeten er kritisch naar kijken – maar alleen naar het resultaat. We moeten accepteren dat het proces onzichtbaar is en dat we de boel in de war schoppen als we dat willen ontrafelen. Hadden die journalisten destijds maar hun mond gehouden. Door hun vraag ging Renate Dorrestein erover nadenken tijdens het werken aan haar volgende boek: hoe kom ik eigenlijk aan mijn ideeën? Ik denk dat dát de verklaring is dat ze daarna vastliep, voor het eerst van haar leven.

Vraag dus nooit aan je partner waarom-ie van je houdt. Denk niet te hard na over hoe je schakelt in de auto. Laat je ideeën lekker stromen en vraag niet waarom. Je hoeft niet alles te weten wat er in je omgaat.