Waarom groen zo goed voor ons is

Waar we ons het gelukkigst voelen weet hij wel: op de hei, in de duinen en op het strand. Die landschapstypen scoren het hoogst in natuurbelevingsonderzoek dat omgevingspsycholoog Sjerp de Vries recentelijk publiceerde.

Via de ‘HappyHier-app’ gaven mensen hun geluksgevoel weer, terwijl de app registreerde in welk landschapstype ze zich bevonden. Maar De Vries nuanceert zijn bevindingen direct: een voorkeur voor een bepaald natuurtype wil niet zeggen dat daar ook de grootste gezondheidseffecten optreden.

Behoedzaam onderzoekend en formulerend brengt hij de positieve invloed van de natuur op de mens in kaart, of dat nu bos, park of de eigen tuin is.

Wat vinden we in de natuur dat zo goed voor ons is?

‘Rust, zeggen veel mensen. Leven in een stedelijke omgeving betekent dat je brein hard moet werken. Van alles vraagt je aandacht: neonreclames, verkeer, geschreven teksten, maar ook andere mensen.

In de stad wonen mensen met verschillende leefstijlen en culturen dicht op elkaar, dat is in potentie een bron van stress. Bovendien nemen die mensen je waar en vellen ze een oordeel over je. De stress die daaruit kan voortkomen noemen we in de psychologie evaluation apprehension.

In de natuur ben je even van alles en iedereen verlost. De natuur oordeelt niet en biedt ook nog eens soft fascination: de wind in de bladeren, een kabbelend beekje, zingende vogeltjes.

Dat doet niet zo’n sterk beroep op je concentratievermogen, je kunt je gedachten er de vrije loop bij laten. Dus herstel je in een bos sneller van stress en mentale vermoeidheid.’

Hoe onderzoeken wetenschappers dat?

‘Door bijvoorbeeld mensen eerst moe te maken met een pittige test, en in de pauze een deel van hen een natuurfilm te laten zien. Dat deel blijkt bij vervolgtests beter te presteren dan de groep die een film gezien heeft van een stedelijke omgeving.

Alleen al een plaatje heeft dat herstellende effect, maar daadwerkelijk de natuur ingaan werkt volgens sommige studies nog beter.

Berlijns onderzoek wees uit dat mensen die vanuit huis een groen uitzicht hebben, een lager gehalte van het stresshormoon cortisol hebben.

En bij deelnemers aan bosbaden, een soort meditatietechniek die onder de naam shinrin-yoku is komen overwaaien uit Japan, bleek dat contact met de natuur kan leiden tot een lagere bloeddruk en hartslag. Dat zijn bekende lichamelijke aanwijzingen voor psychisch welzijn.’

De afgelopen anderhalf jaar was het druk in bossen en parken, op de hei en aan zee. Hebben we toen de natuur herontdekt?

‘Nou, het was niet zo dat we de natuur helemaal vergeten waren. Maar het was wel opvallend druk. In Noorwegen bleek bijvoorbeeld dat tijdens een periode in de lockdown drie keer zoveel mensen natuurgebieden bezochten als gemiddeld.

In Nederland zijn bepaalde gebieden zelfs afgesloten geweest. Ik vraag me wel af of het nu de pull-factor was van de natuur, of meer een push-factor omdat de kroegen, musea en restaurants dicht waren.’

Hebben mensen juist in crisissituaties baat bij natuur?

‘Daar lijkt het wel op. Agnes van den Berg, omgevingspsycholoog en hoogleraar natuurbeleving in Groningen, deed onderzoek waaruit blijkt dat mensen beter omgaan met stressvolle life events – denk aan scheiding, ontslag, een sterfgeval – als ze natuur in de buurt hebben waar ze gemakkelijk heen kunnen gaan.

Een Finse collega constateerde dat veel mensen een favoriete plek in het groen hebben waar ze aan “emotionele zelfregulatie” doen, zeg maar het effectief verwerken van emoties.’

Wat ook vaak wordt genoemd in dit verband: in de natuur zijn veel herhalende patronen te zien. Heeft dat positief effect, denkt u?

‘Dat is de theorie van de fractale vormen. Repeterende patronen die samen een groter geheel vormen met hetzelfde patroon. Bijvoorbeeld twijg-tak-boom: herhaling van dezelfde vertakking op verschillende schaalniveaus. Zulke fractale vormen zouden gemakkelijk te verwerken zijn door onze hersenen.

Dat is mogelijk, maar ik denk dat andere mechanismen doorslaggevender zijn. Veel mensen associëren natuur bijvoorbeeld met vakantie en komen er in een prettige vrijetijdmodus.

En omgekeerd werkt het ook: in Zwitserland is onderzoek gedaan naar bosbouwers, die blijken in een bosrijke omgeving minder stressreductie te ervaren dan andere mensen. Voor hen is het bos gewoon de werkplek.’

Veel mensen zeggen dat ze zich in de natuur verbonden voelen met ‘iets groters’ dan henzelf.

‘Dan komen we op het terrein van zingeving, mindfulness, contemplatie. Het zou een prettige relativering, hoop of troost opleveren door je te verbinden met natuur, waar alles maar doorgaat ongeacht je eigen gedachten.

Uit de biologie komt de theorie van de biofilie: het idee dat mensen een aangeboren affiniteit hebben met natuur. Interessante concepten, maar er is nog geen wetenschappelijk bewijs voor.’

Wat is dan úw verklaring voor de gezondheidseffecten van de natuur op mensen?

‘Ten eerste is er een evolutionair-psychologische verklaring. Omdat we als soort ontstaan zijn in een natuurlijke omgeving is ons brein erop toegesneden om heel snel te kunnen vaststellen of zo’n omgeving wel of niet veilig en “gastvrij” is.

In de stad kost dat meer moeite en dus energie. Daarnaast zijn er verklaringen die meer uitgaan van individueel aangeleerde of cultuurgebonden opvattingen over de natuur. We hebben er positieve associaties bij, zoals rust, ontspanning en geborgenheid, en dat heeft ook een positief effect op onze gezondheid.’

U noemde net de evolutionaire psychologie. Op basis daarvan zou je denken dat we het meest baat hebben bij een savannelandschap, omdat onze soort in die omgeving is ontstaan.

‘Veel mensen hebben inderdaad een voorkeur voor halfopen, parkachtig landschap. Maar bos wordt dan vaak weer beter gewaardeerd dan parken. Uit ons onderzoek via de HappyHier-app bleken heide en kustgebied favoriet te zijn.

Misschien omdat heidegebied relatief zeldzaam is, en we de kust associëren met vakantie en dagjes uit. Ik denk dat culturele, aangeleerde voorkeuren – die bijvoorbeeld samenhangen met waar je bent opgegroeid – uiteindelijk zwaarder wegen dan evolutionair bepaalde neigingen.

Overigens betekent een voorkeur voor een bepaald landschap niet per se dat daar ook de belangrijkste gezondheidseffecten worden gemeten.’

Welk landschap heeft volgens u het meeste effect op onze gezondheid?

‘Dat moet nog veel meer onderzocht worden. Moet het wilde natuur zijn? Natuur met biodiversiteit, dus veel verschillende soorten planten en dieren? Er zijn indicaties dat waargenomen biodiversiteit een rol speelt, maar dat kan ook komen doordat mensen in het algemeen een gevarieerd landschap aantrekkelijker vinden.

Mijn verwachting is dat veelvuldig contact met alledaagse natuur, zoals de bomen in de straat die je elke dag ziet, wel eens een belangrijker effect zouden kunnen hebben dan incidenteel contact met hoogwaardige natuur buiten de stad zoals de Veluwe, waar veel mensen bij wijze van spreken eens per jaar komen.’

Is gewoon wandelen genoeg of helpt het om daarbij bladeren aan te raken, aarde te ruiken, te kijken hoe een spin zijn web spint?

‘Dat wordt door de beoefenaren van mindfulness wel aangeraden. Je aandacht richten op wat je ziet, hoort, ruikt, voelt en je zo bewust mogelijk door het bos voortbewegen. Ik kan me voorstellen dat zoiets effect kan sorteren. De eerste aanwijzingen daarvoor heeft de wetenschap al vastgesteld.’

We zijn de positieve invloed van natuur op onze gezondheid nu aan het ontdekken, maar ondertussen rukken tegels, asfalt en kunstgras steeds verder op.

‘De verstedelijking neemt inderdaad toe en dat zou wel eens nadeligere gevolgen voor onze gezondheid kunnen hebben dan veel mensen denken. Mentale aandoeningen vormen een steeds groter aandeel van de ziektelast in de maatschappij.

Er zou verder onderzocht moeten worden welk type groen en welke mate van contact het meeste effect sorteren, zodat daarmee rekening kan worden gehouden bij de inrichting van onze steden.’

Er wordt wel gezegd dat kinderen tegenwoordig te weinig in aanraking komen met natuur.

‘Richard Louv, een Amerikaanse journalist, signaleert in zijn boek Last child in the woods dat veel ouders hun kinderen tegenwoordig binnenhouden en dat er steeds minder gelegenheid is om te ravotten in de natuur.

Dat werkt volgens hem obesitas, depressies en allerlei gedragsproblemen in de hand, nature deficit disorder noemt hij het. De medische wetenschap erkent zo’n “natuurtekortstoornis” momenteel niet als zelfstandige aandoening.

Wel is aangetoond dat groene schoolpleinen positieve sociale effecten opleveren. Er wordt minder gepest, er is minder ruzie. Een mogelijke verklaring is dat zo’n schoolplein doorgaans gevarieerder is, waardoor meer kinderen er iets van hun gading vinden.

Er zijn ook studies die laten zien dat mensen zich socialer gedragen in een natuurlijke omgeving, wat weer kan komen doordat ze meer ontspannen zijn.’

We leven in tijden van ecologische crisis: klimaatverandering, massaal uitsterven van soorten. Denkt u dat onze ‘verbinding met de natuur’ verloren is gegaan?

‘Onze band met de natuur is ontegenzeggelijk veel indirecter geworden en ons contact met de natuur is duidelijk afgenomen. De meesten van ons leven in steden en verbouwen niet meer hun eigen voedsel.

Het idee dat mensen naast, of boven, de natuur staan, in plaats van er deel van uit te maken, is uiteindelijk een cultureel idee, een ideologie. Of dat psychologische effecten heeft, zou onderzocht moeten worden. Ik snap wel dat veel mensen klagen dat economische belangen altijd het zwaarst wegen.

Er gaat bos tegen de vlakte omdat de snelweg breder moet. We hechten minder aan zachte waarden dan aan harde cijfers. Misschien ontstaat er wel meer draagvlak voor natuurbescherming nu we beginnen door te krijgen hoe belangrijk natuur is voor onze gezondheid.’

U heeft nu diverse keren gezegd dat er meer onderzoek nodig is.

‘O zeker, de relatie tussen natuur en gezondheid is een onderzoeksgebied dat sterk in opkomst is. Dat is nog lang niet uitgeput.

Ik ben zelf nu bezig met een onderzoek naar de vraag of mensen met een groene tuin gezonder zijn dan mensen zonder, rekening houdend met de overige natuur in de buurt. Want je eigen tuingroen zie je heel vaak, en meestal ook nog vanuit huis. In dat onderzoek betrekken we ook de gegevens van huisartsenpraktijken.’

Aan welk landschap geeft u zelf de voorkeur?

‘Gemengd bos: loofbomen en naaldbomen door elkaar. Daar houd ik meer van dan bijvoorbeeld de kust. Ik zit niet graag in de felle zon en ben ook niet echt een waterrat. Dat gezegd hebbende: mijn vrouw komt uit Costa Rica en daar groeit het bos tot aan de zee, met palmbomen die schaduw geven op het strand. Daar houd ik wel van.

Maar ik ben minder een natuurliefhebber dan je misschien zou denken. Ik ben in de eerste plaats onderzoeker met een wetenschappelijke interesse in de relatie tussen natuur en gezondheid. Ik heb wel een boom in de tuin waar ik erg aan gehecht ben.’