Wanneer amoreel gedrag legaal en lucratief is, gaan mensen zich amoreel gedragen. Dat zagen we al bij de bankencrisis en onlangs weer bij de Panama Papers. Het wemelt van foute types die gebruikmaken van mazen in de wet om belasting te ontduiken. Filmregisseur Almodóvar, de IJslandse premier, bankiers, rijkelui… Het is een schande, wijzelf zouden zoiets nooit doen! Toch?
Kalmeer je lichaam, kalmeer je geest
- Leer je omgaan met overprikkeling en overspoeling
- Ontwikkel je meer lichaamsbewustzijn
- Creëer je meer balans met behulp van de polyvagaaltheorie
69,-
Maar hoe kan het dan dat de Action floreert? Die lage prijzen zijn alleen mogelijk doordat het bedrijf het laagst scoort op duurzaamheid. En dat supermarkten stunten met vlees vinden we heel fout – maar wie koopt die kiloknallers eigenlijk?
De doorsnee consument is uiteindelijk geen haar beter dan de doorsnee belastingontduiker: hij profiteert van prijzen die lekker laag zijn doordat bedrijven zich niet bekommeren om de maatschappelijke gevolgen van hun productie. Kinderarbeid, plasticsoep, ontbossing, en de vele uitwassen van de vee-industrie zoals CO2-uitstoot, resistente bacteriën, fijnstof, en aantasting van water, bodem en biodiversiteit. Allemaal gevolgen van de bulkproductie die lage prijzen mogelijk maakt.
Koopjes jagen ‘voelt’ anders, maar dat komt vooral doordat bijna iedereen er openlijk aan meedoet en niet een select gezelschap van rijken en ceo’s. Jan met de pet vertelt thuis blij hoe goedkoop het bij de Action was. Wat doe je nou verkeerd als je hetzelfde doet als iedereen? Als je niet kunt wijzen naar iemand ánders die fout is, maar er gewoon zelf bij hoort, dan is het vast niet echt fout.
Uit onderzoek is gebleken dat mensen zich makkelijk laten verleiden tot gedrag dat tegen hun eigen ethiek ingaat. Doorslaggevend is niet of het gedrag moreel is, maar of ze er een smoes bij kunnen bedenken. En zo laat de verwende westerse consument zich graag verleiden tot goedkope aankopen die ernstige gevolgen hebben voor het collectief – voor mensen in minder welvarende delen van de wereld, en voor natuur, milieu en klimaat, dus voor toekomstige generaties. Bijna altijd als een product zo goedkoop is, is er elders op de wereld iemand die weerloos is en de prijs betaalt – voor een product dat wij niet eens echt nodig hebben.
Net als bankiers en belastingontduikers doen we ons voordeel met de omstandigheden die zijn ontstaan, binnen de wettelijke mogelijkheden die er zijn, zonder ons gedrag te toetsen aan onze persoonlijke moraal of zelfs maar informatie te vergaren over de ethische aspecten van de productie. Hoe minder je daarbij stilstaat, hoe makkelijker. Het voelt niet verkeerd, want we doen het allemaal en het mag.
Maar niet alles wat ‘normaal’ en legaal is, is moreel verdedigbaar. Slavernij en heksenverbranding waren ook ooit aan de orde van de dag. Financiële misbaksels waren jarenlang doodnormaal in de bankenwereld. ‘Hoe kunnen ze met zichzelf leven?’ vroeg journalist Joris Luyendijk zich af na zijn interviews met bankiers die geheel legaal de pensioenen van velen om zeep hielpen. Nou, zo dus – zoals negen van de tien Nederlanders dat ook doen. In de woorden van een door Luyendijk geïnterviewde bankier: ‘Daar denken we gewoon niet over na.’
