Hoogleraar Brené Brown: ‘Je moet erdoorheen’

Hoogleraar Brené Brown kwam er in haar onderzoek achter dat ze niet de enige is die op z’n zachtst gezegd een beetje averechts reageert als het niet lekker loopt.

Ze ging voor haar nieuwe boek Sterker dan ooit op zoek naar wat mensen karakteriseert die het wél lukt om zich wijs door lastige situaties heen te werken.

In lijn met de evolutionaire psychologie hoorde Brown dat een grote groep mensen in moeilijke situaties, net als zijzelf, doet wat ons brein ons al eeuwen dicteert te doen: vechten of vluchten.

Maar er was ook een groep die iets totaal anders deed. Die groep wekte Browns nieuwsgierigheid. De veerkrachtigste mensen in Browns onderzoek, de mensen die het beste in staat zijn om relaties te herstellen, effectief leiding te geven, warm op te voeden, verder te gaan na verlies, bleken mensen die niet vechten, en ook niet vluchten, maar vóélen.

Verraderlijke gevoelens

‘Deze groep is niet bang voor ongemakkelijke gevoelens,’ legt Brown uit door de telefoon. ‘Als deze mensen het hebben over familieproblemen, scheidingen of grote mislukkingen op het werk, dan wordt duidelijk hoe ze in staat zijn geweest om stil te staan bij die ellende.’ Bij de gevoelens die deze worstelingen met zich meebrachten.

Het is moeilijk om in lastige situaties stil te staan bij onze emoties, en de Belgische psychiater en filosoof Damiaan Denys snapt wel waarom. ‘Ik bespeur in deze tijd een opmerkelijke interesse in controle,’ vertelt de angstspecialist.

‘Emotie ontsnapt aan die controle, en dat vinden wij niet prettig. Emoties komen gewoon – wham! – zomaar op en leggen ons bloot. Alles moet beheersbaar zijn. Overal zijn regels voor.

En als er bijvoorbeeld iets ernstigs gebeurt, gaan we meteen kijken of de regels wel zijn nageleefd. We lijken bijna niet in staat om gewoon te kunnen zeggen: wat naar.’

Liever ‘onplezierig’ dan ‘negatief’

‘We vinden het onprettig, hoe ingewikkelde emoties voelen,’ schrijft Brown in haar boek Sterker dan ooit, ‘en we weten niet wat we moeten met het ongemak en de kwetsbaarheid die ze met zich meebrengen.

De meesten van ons hebben nooit geleerd om ongemak uit te zitten, erover te spreken; eerder hoe het te ontladen of ervan af te komen, of te doen alsof het niet gebeurt.’

Het zit al in de woorden die we gebruiken, vult de Nederlandse psycholoog en hoogleraar mental health promotion Ernst Bohlmeijer aan. ‘We praten over “positieve” en “negatieve” emoties. Negatief klinkt als: die zijn niet goed, die moeten weg. Alsof je zoveel mogelijk positieve emoties moet ervaren. Maar het leven is nou eenmaal ook voor een aanzienlijk deel van de tijd gevuld met onplezierige emoties.’

Bohlmeijer stelt daarom voor om – naar het voorbeeld van de Amerikaanse emotiepsycholoog Paul Ekman – de termen ‘positieve emoties’ en ‘negatieve emoties’ te vervangen door ‘plezierige’ en ‘onplezierige’ emoties.

Jezelf doorkrijgen

Die onplezierige emoties zijn weliswaar niet leuk om te ervaren, maar we kunnen er iets belangrijks mee winnen als we leren om erbij stil te staan. Het vereist oefening om te leren stilstaan en ons af te vragen: wat is hier aan de hand? En vervolgens stappen te ondernemen om er iets van op te steken.

Maken we er een vaste gewoonte van, dan leren we niet alleen die behoeften helder te krijgen, maar ook te herkennen welke stressveroorzakende verhalen we onszelf bij allerlei incidenten en incidentjes vertellen. Met, glorend aan de horizon, de belofte dat we daar straks dan ook íétsje vaker doorheen weten te prikken.

Hier vind je de beroemde TED-talk van Brené Brown over de kracht van kwetsbaarheid: ‘Is er iets met mij, dat als andere mensen het zien, ik het niet waard ben om mee te verbinden?’