‘Als jij lang niet gereisd hebt, dooft er iets in jou,’ zei zijn vriendin onlangs tegen Ap Dijksterhuis. Reizen is voor hem dan ook meer dan alleen maar leuk; het is een psychische noodzaak. Zelf noemt Dijksterhuis het ‘wegwee’ waaraan hij lijdt: een pijnlijke onrust en somberte waardoor hij eens in de zoveel maanden wordt overvallen. Dan koopt hij een ticket, het liefst naar een plek die in niets op thuis lijkt. Waar komt dat gevoel vandaan?
Dijksterhuis dook in de psychologische achtergronden van zijn niet te stoppen reislust en beschreef zijn bevindingen in het boek Wie (niet) reist, is gek. ‘Onze geest houdt van doelen en dient met nieuwe impulsen in beweging te worden gehouden,’ stelt hij daarin. ‘Einstein vergeleek de mens met de fiets: om in evenwicht te blijven, moet je de vaart erin houden.’ We hebben een fundamentele behoefte aan nieuwe prikkels en er is geen betere om die te krijgen dan door te reizen. Reizen is nodig om ‘psychologische verschimmeling’ af te wenden, denkt Dijksterhuis.
Hoewel we natuurlijk niet allemaal last hebben van wegwee, is het volgens Dijksterhuis voor vrijwel iedereen goed om af en toe op reis te gaan. Hij geeft daar verschillende redenen voor, deels gestaafd door wetenschappelijke literatuur, deels gebaseerd op zijn eigen ervaringen. ‘We willen vooral een gezond, gelukkig en lang leven, rijkelijk gelardeerd met plezier, verwondering en inspiratie,’ schrijft hij. ‘En waar vind je die? Overal! Behalve thuis, als je stil achter de gesloten luiken blijft zitten.’
Dit zijn Dijksterhuis’ belangrijkste psychologische redenen om vaker te reizen:
Reden 1: Verwondering houdt de geest lenig
Voor kleine kinderen is van alles en nog wat nieuw en spannend. Maar met de jaren worden steeds meer dingen gewoon en daardoor verwonderen we ons minder. Dat is spijtig, vindt Dijksterhuis. ‘Niet alleen is het heerlijk om verwonderd te zijn, het leidt ook tot psychologische groei. Het dwingt onze geest tot aanpassing, tot een herschikking van ons referentiekader. Verwondering houdt onze geest lenig en schudt de kussens van ons brein op.’ Als onze eigen omgeving te bekend en voorspelbaar is geworden, zullen we ervoor op reis moeten en dan het liefst naar exotische oorden.
Wat ervaar je bij verwondering? Het begint met een korte schrikreactie, gevolgd door verbazing en vervolgens een snel toenemende opwinding, die uiteindelijk uitmondt in opgetogenheid, aldus Dijksterhuis. ‘Ik schreeuwde het uit van plezier, alsof ik weer 9 was,’ schrijft hij over zijn bezoek aan Bagan in Birma, een stadje met duizenden tempels. Opgetogenheid is je geest die dankbaarheid toont, aldus Dijksterhuis. ‘Je hebt je geest door het bieden van een nieuwe ervaring mentale rek- en strekoefeningen gegeven. Daardoor voelt hij zich lekkerder. En verwondering doet nog veel meer. Het leidt tot minder materialisme, minder haast, meer behulpzaamheid en meer bescheidenheid. En het is wetenschappelijk bewezen dat verwondering leidt tot meer geluk.’
Reden 2: Reizen brengt je op ideeën
Weg van huis wordt je brein niet gegijzeld door alledaagse beslommeringen en dat kan je creatiever maken. ‘Waardevolle ideeën komen voort uit een actieve, goedgevulde en schone geest,’ schrijft Dijksterhuis hierover. De beste manier om dit te bereiken, is door drukte en rust af te wisselen, licht hij telefonisch toe. ‘Eerst voed je je brein met heel veel prikkels, bijvoorbeeld door een bezoek aan een wereldstad. Op die momenten is je brein te druk om tot creatieve ideeën te komen. Die komen pas daarna, tijdens een lange eentonige bus- of treinreis, als je geest de rust heeft om ongestoord een interne dialoog te voeren. Ook wandeltochten kunnen dit effect hebben.’
Om creatiever te worden, helpt het om langer op reis te gaan, zo blijkt uit onderzoek onder modeontwerpers. Daaruit bleek dat ontwerpers die gedurende langere periodes in verschillende landen verbleven, creatiever waren dan collega’s die dat niet deden. De culturele afstand speelde hierbij een rol (Bhutan maakt creatiever dan België), maar vooral de duur van de reis (liever een paar weken dan een weekendje). Daarnaast maakte het uit hoeveel de proefpersonen ondernamen (een doe-vakantie heeft meer effect dan op het strand liggen).
Dit gaat overigens wel alleen op voor mensen met een open blik die goed tegen onzekerheid kunnen. Wie zich angstig en onprettig voelt in vreemde oorden ziet de creativiteit niet toenemen. Deze groep kan het beter dichter bij huis zoeken. Gelukkig maakt ook dat wel iets creatiever, zo blijkt uit een Nederlands onderzoek. De deelnemers moesten hierbij antwoord geven op de vraag wat je allemaal kunt doen met bakstenen. Thuisblijvers kwamen niet verder dan ‘een muurtje bouwen’, maar proefpersonen die net een paar weken in Frankrijk, Spanje of Kroatië waren geweest gaven originelere antwoorden, zoals ‘een stoeptekening maken’.
Reden 3: Je ervaart nieuwe emoties
‘Taxi’s toeterden, riksjarijders riepen, fruitverkopers duwden hun koopwaar onder onze neus en een koe liet haar vlaai op straat kletteren, net niet op onze voeten. Onze ogen, oren en neuzen werkten harder dan ooit. Na enige tijd merkte ik dat ik niet zomaar vrolijk was, maar euforisch. Ik was high.’ Na deze ervaring in Delhi dook Dijksterhuis in de wetenschappelijke literatuur om te kunnen duiden wat hij had ervaren. Hij ontdekte dat mensen inderdaad een staat van euforie kunnen bereiken als hun zintuigen overuren moeten maken. Niet alleen fysieke, maar ook mentale inspanning kan werken als een natuurlijk drug. Een brein dat gaat racen maakt dopamine aan. Dijksterhuis noemt het gevoel dat dit oproept ‘euforische ontheemdheid’. Dit kun je ook ervaren op plekken die niet zo hectisch zijn, maar wel heel exotisch. Je brein maakt dan geen overuren door de overdaad aan prikkels, maar doordat alles zo totaal anders is dan thuis. Zo vertelt Dijksterhuis hoe hij zich eveneens euforisch ontheemd voelde tijdens een verblijf bij de Papoea’s, die slechts in een peniskoker gehuld waren en hem een mummie toonden van een lang geleden overleden stamhoofd. Jammer genoeg ebt dit euforische gevoel na een paar dagen weg. Bovendien is het – in ieder geval voor Dijksterhuis – verslavend. ‘Het gemis kan golven van wegwee veroorzaken. Dat is op z’n zachtst gezegd onhandig, omdat je ver moet reizen voor een goede dosis euforie-opwekkende chaos.’ Voor een andere emotie die alleen reizen bij hem kan oproepen, bedacht Dijksterhuis de term ‘nostgarie’ (het Griekse nostos betekent terugkeer, gara is vreugde). Nostalgie is het verlangen naar vroeger, nostgarie is de vreugde die je ervaart als je vroeger hebt gevonden. Dijksterhuis: ‘Het is een gevoel van geborgenheid: hier kom ik vandaan, hier hoor ik thuis. Daarvoor hoef je niet per se ver te reizen. Het heeft misschien meer te maken met een soort oer-landschap dat je herkent. Het kan op zich overal zijn. Ik heb dat ook lang niet bij elke reis, maar af en toe overkomt me die nostgarie en ik krijg regelmatig mailtjes van mensen die het herkennen.’
Reden 4: Je krijgt vertrouwen in mensen
Reizen is leerzaam en de meest wezenlijke les die een reiziger leert, is dat mensen overal hetzelfde zijn. ‘Waar je ook naartoe gaat, je zult merken dat iedereen liefde en geborgenheid zoekt, zich veilig wil voelen, prettig wil omgaan met anderen, een beetje lol wil hebben en uiteraard gelukkig wil zijn,’ schrijft Dijksterhuis. Zelf ervoer hij dat onlangs nog tijdens een reis in Noord-Korea. ‘Over dat land had ik toch bepaalde vooroordelen, bijvoorbeeld dat de mensen daar heel stuurs en heel ernstig zouden zijn. Maar op het vliegveld werden mijn vriendin en ik opgewacht door mrs. Kim, een van onze gidsen. Ze droeg een doorschijnende blouse, een heel kort rokje en liep op naaldhakken. In de bus vanaf het vliegtuig vertelde ze meteen een mop. Ook de Noord-Koreanen die we daarna ontmoetten, waren allemaal heel aardig en vol humor. Dat had ik totaal niet verwacht. Ik ben ook een aantal keren in Zuid-Korea geweest en vond het bemoedigend om te zien hoeveel Noord- en Zuid-Koreanen op elkaar lijken. Ook al leg je ze een totaal verschillend regime op, in de kern blijft het toch één volk. Dat soort dingen leer je door te reizen.’
De wetenschap dat iedereen deep down hetzelfde is, leidt bovendien tot meer vertrouwen in je medemens. Dit is onder andere bewezen tijdens een experiment waarbij deelnemers geld kregen met als keuze dat zelf te houden of te delen met een andere deelnemer. Die ander kon het bedrag vervolgens verdrievoudigen en mocht daarna bepalen welk deel hij van de opbrengst weer teruggaf aan de eerste deelnemer – dat kon dus ook niets zijn. Wat bleek? Naarmate deelnemers in meer verschillende landen waren geweest, gaven ze meer geld aan een ander. Ze kregen daardoor ook meer terug, waardoor iedereen beter af was. Ook bij andere onderzoeken is er een verband gevonden tussen reizen en vertrouwen in je medemens. Als reizigers moeten we dit vertrouwen koesteren, vindt Dijksterhuis, want het lijkt ook nog eens ons geluksgevoel te verhogen. ‘In de gelukkigste landen, zoals Scandinavische landen, Nederland en Zwitserland, heeft men veel vertrouwen in anderen. In ongelukkige landen zoals Rusland is dat niet zo.’
Reden 5: Extra: lekker veel voor- en nageluk
Je stemming wordt niet alleen beter van het reizen zelf, maar ook van de voor- en napret. ‘Ook dan zijn er psychologische processen aan het werk die het reizen mooier maken,’ stelt Dijksterhuis. Bij voorpret is het aspect van je verheugen belangrijk, dat verlicht dagelijkse beslommeringen. Bovendien maak je in je hoofd een geïdealiseerde versie van de toekomstige reis. Je ziet het paradijselijke strand voor je met wuivende palmbomen en denkt niet aan de brandende zon, aangespoeld plastic of de geur van rottend wier. Je zou denken dat napret minder sterk is, omdat je dan alle ontberingen die de reis ook met zich heeft meegebracht niet kan ontkennen, maar toch is dat niet zo. De hersencircuits die onze napret regelen zijn blijkbaar nog flexibeler en creatiever dan de circuits die de voorpret produceren. Zo is de helse rit met die compleet maniakale taxichauffeur achteraf vooral een heel goed verhaal. En hoe afschuwelijk je je voelde toen je een voedselvergiftiging opliep, ben je doorgaans al snel vergeten. Wat het geluksgevoel tijdens het reizen zelf vergroot, is dat het ons dan beter lukt om in het nu te zijn dan thuis. Dijksterhuis: ‘Dat komt door alle nieuwe indrukken, maar ook doordat je bezig bent met heel basale dingen, zoals: waar zullen we overnachten, waar gaan we eten? Daardoor is er geen ruimte om je zorgen te maken over een vervelend gesprek met je baas of om te piekeren over wat je allemaal nog moet doen. In een meer routinematige, alledaagse situatie is het veel lastiger om in het nu te blijven.’
Als je op reis bent, zie je heel andere dingen dan thuis, doe je veel kennis op en ontmoet je allerlei markante mensen, die je anders nooit was tegengekomen. Dat is allemaal verrijkend. ‘Het leven geeft je een knuffel,’ aldus Ap Dijksterhuis. En weggaan heeft nog een groot voordeel: daarna is het vaak zo heerlijk om weer thuis te zijn. Voor even. //