Helende hitte: waarom de sauna goed voor is

Achter een eenzame den die op een Lapse heuvel troont, strekt zich een golvend landschap van naaldbomen en meren uit. Een stukje verderop gooien een paar bosbouwwerkers zwijgend houtblokken in een grote metalen oven. Uit de schoorsteen van de bijbehorende oude woonwagen stijgt dichte rook op. Even later stappen de mannen naakt deze geïmproviseerde sauna in en nemen naast elkaar plaats.

De kale, magere man begint te vertellen over zijn dochter. ‘Ze moest zonder haar moeder opgroeien. Wanneer ik op het werk was, was zij bij mijn ouders. Na een tijdje bleef ze er ook steeds vaker slapen. Haar grootouders vonden op een gegeven moment dat het beter voor haar was dat ze me niet meer zou zien. Ze huilde immers elke keer nadat ze bij mij was geweest. Uiteindelijk hebben ze haar geadopteerd.’ Stilte. ‘Mijn dochter is nu mijn stiefzus.’

De dikke man luistert aandachtig, badend in het zweet. De mannen kijken elkaar niet aan maar staren uit een klein raampje naar buiten. Ze nemen een slokje Koskenkorva-Vodka direct uit de fles. De kale man vervolgt: ‘Er was geen uitweg. Ik…’ Zijn stem breekt en tranen rollen over zijn gezicht. Of zal het zweet zijn? De dikke man besluit dat ze meer stoom nodig hebben en giet een grote pollepel met water over de hete stenen rondom de houtkachel. Sissend vult dichte waterdamp de ruimte.

Ontdooien

In de aandoenlijke documentaire Steam of life (2010) ga je als toeschouwer met deze en tientallen andere stoere Finse mannen naar de sauna en maak je mee hoe ze er ‘ontdooien’ en hun diepste gevoelens met elkaar delen. Een wonderlijke metamorfose, want de gemiddelde Fin is gesteld op veel persoonlijke ruimte. Probeer je ze als buitenlander ter begroeting te omarmen of kussen, dan deinzen veel Finnen verschrikt terug of verstijven.

‘Aanrakingen horen niet bij de Finse cultuur,’ legt mijn Finse vriendin Noora uit. ‘De laatste keer dat mijn ouders me omarmd hebben was met mijn afstuderen drie jaar geleden. In Finland is het zeer ongebruikelijk elkaar te omhelzen of te zoenen.’

Finland is ook geen smalltalk-cultuur. Een gezellig babbeltje met een onbekende aanknopen is net zo ongebruikelijk als ‘Hoe gaat het?’ te vragen en niet serieus geïnteresseerd te zijn in een eerlijk, uitgebreid antwoord.

Hoe komt het dan toch dat de meeste Finnen er wel van houden zich met anderen in een kleine, hete kamer te proppen, samen te zweten en ondertussen de meest persoonlijke verhalen en gedachten te delen? Onderzoek suggereert dat warmte onvermoede effecten heeft. Wanneer proefpersonen bijvoorbeeld een warm kopje koffie vasthouden, beoordelen ze het karakter van hun gesprekspartner warmer, dat wil zeggen positiever, dan wanneer ze een ijskoffie in hun handen houden.

Dat komt waarschijnlijk doordat gevoelens van fysieke warmte in dezelfde hersengebieden worden verwerkt als interpersoonlijke warmte zoals gevoelens van vertrouwen en verbondenheid, zeggen de onderzoekers John Bargh en Idit Shalev van de Amerikaanse Yale-universiteit. Het zou dus kunnen dat je in de warme sauna op dezelfde manier makkelijker praat met zweetmaatjes.

Bovendien gaan gevoelens van afstandelijkheid of eenzaamheid niet goed samen met warmte. Als mensen terugdenken aan een situatie waarin ze zich buitengesloten of afgewezen voelden en vervolgens de kamertemperatuur moeten inschatten van de ruimte waarin ze zich op dat moment bevinden, zullen ze de temperatuur significant lager inschatten dan mensen die terugdenken aan een positieve gebeurtenis. Onderzoek heeft ook aangetoond dat mensen die zich alleen voelen, vaker fysieke warmte opzoeken door bijvoorbeeld in bad te gaan of iets warms te eten of te drinken.

Proefpersonen die tijdens een experiment een tijdje een ice pack moesten vasthouden, meldden aan het einde van het experiment meer gevoelens van eenzaamheid dan mensen die een warmtepack moesten vasthouden. Enkele onderzoekers stellen daarom zelfs dat fysieke warmte sociale warmte kan vervangen. Een stevig argument om in de gure kou zo vaak mogelijk de warmte van de sauna op te zoeken.

Baren en opbaren

De wekelijkse sauna wordt in Finland als menselijke basisbehoefte beschouwd. Toen Finland nog een agricultuur was, was de sauna de enige warme en schone ruimte op een boerderij. De sauna diende als badkamer omdat het ook de enige plek was met toegang tot heet water. ‘Ik ben zelfs nog in de sauna geboren,’ vertelt mijn oudere collega Mervi. ‘Vroeger brachten alle Finse vrouwen hun kinderen in de sauna ter wereld en ook de doden werden er voorbereid voor de uitvaart.’

Finnen gaan, in tegenstelling tot Nederlanders die voornamelijk in de winter de warmte opzoeken, het hele jaar door naar de sauna. Vooral in de zomermaanden is een zweetbad een favoriete bezigheid. Dan trekken de Finnen namelijk massaal naar hun mökki’s, simpele houten zomerhuisjes met een veelal zelfgebouwde sauna, bij voorkeur eenzaam gelegen aan een van de tweehonderdduizend Finse meren. ‘Stralend zomerweer, een flinke zweetbeurt in een houtgestookte sauna en daarna een verfrissende duik in het meer – dat is wat een Fin verstaat onder het paradijs op aarde,’ stelt Noora. Een saunabezoek met het gezin hoort ook bij alle belangrijke feestdagen zoals Kerstmis, Pasen of het midzomerfeest. ‘De sauna is een ruimte voor reiniging van lichaam en geest.’

Volgens schattingen telt Finland meer sauna’s dan auto’s: drie miljoen sauna’s in een land met maar vijf miljoen inwoners. Op elk moment van de dag zou dus een heel volk tegelijkertijd een zweetbad kunnen nemen. IJshockeyfans kunnen hun favoriete club vanuit een saunacabine in het stadion aanmoedigen en het Finse leger voert bij elke veldoefening en elke missie in het buitenland een draagbare zweetkeet mee.

Sauna-diplomatie

Veel werkconflicten en spanningen lossen in de sauna letterlijk in rook op. Het Finse parlement en president-directeuren van grote bedrijven gaan wekelijks bij 80 tot 100 graden samen zweten. Niet alleen om te ontspannen, maar ook om vastgelopen onderhandelingen vooruit te helpen.

Oud-premier en -president Urho Kekkonen was berucht om zijn ‘saunadiplomatie’. Tijdens de Koude Oorlog kwam de Russische defensieminister Dmitriy Ustinov bij hem op bezoek om Finlands militaire hulp in te roepen. Kekkonen stookte meteen de sauna goed op en maakte hem in een urenlange zweetpartij duidelijk dat Finland neutraal moest blijven. In een humoristische column in zijn boek The naked truth beschrijft ook de Finse minister van Buitenlandse Zaken Alexander Stubb zijn sauna-aanpak: ‘Ik nodig geregeld collega’s uit om met me naar de sauna te gaan. Ze mogen dan pas weer naar buiten als ze met mijn wetsvoorstel hebben ingestemd.’

Een mogelijke verklaring voor het succes van saunadiplomatie is het feit dat iedereen naakt is. Verschillen in sociale status en macht verdwijnen zodra mensen hun kleren uitdoen. In de sauna is ­iedereen gelijk.

Maar er is ook concreter bewijs: warmte stimuleert sociaal gedrag. Mensen die met een ice pack in hun broekzak een winkel in worden gestuurd, kopen eerder iets voor zichzelf dan voor een ander. Mensen met een warmtepack in hun broekzak kiezen daarentegen vaker voor een ander iets leuks uit. In een warme omgeving zijn mensen wellicht eerder geneigd wat water bij de wijn te doen.

Dr. Jessica de Bloom deed aan de Radboud Universiteit onderzoek naar de effecten van vakantie op het welbevinden en gezondheid van werkenden. Ze woont nu in Finland voor haar postdoctorale onderzoek aan de universiteit van Tampere, en is daar saunafan geworden.

Apotheek van de gewone man

‘Als sterke drank, teer en sauna niet helpen, is de ziekte ­dodelijk,’ stelt een Fins gezegde. Een heteluchtbad wordt als wondermiddel beschouwd, en terecht. De rappe temperatuurwisseling – een verblijf in een hete kamer van 80 tot 100 graden, afgewisseld met afkoeling in koud ­water of sneeuw – traint hart en bloedvaten en houdt ze elastisch. Warmte in de sauna verwijdt de bloedvaten en doet het hart sneller kloppen. Een koude douche of een duik in een gat in het ijs vernauwt de bloedvaten weer. ­Enkele studies suggereren dat regelmatige zweetbaden bloeddrukverlagend kunnen werken. Mensen die geregeld naar de sauna gaan worden volgens een andere studie minder vaak ­verkouden; een mogelijke verklaring daarvoor is een betere doorbloeding van de slijmvliezen. De hoge temperatuur werkt wellicht ook als een kunstmatige koorts die de productie van witte bloedcellen en anti­lichamen ­stimuleert en op deze manier de afweer ­versterkt. De endorfine die door de warmte vrijkomt, geeft niet alleen een fijn gevoel, vergelijkbaar met een runner’s high, maar werkt ook als natuurlijke pijnstiller.

Naar de sauna als therapie

Het lijkt erop dat regelmatige zweetbaden een zinvolle aanvulling op psychotherapeutische behandelingen kunnen zijn, in het bijzonder voor mensen met psychische klachten die gepaard gaan met lichamelijke klachten. Een studie liet zien dat patiënten met licht depressieve klachten die naast psychotherapie vier weken lang ook dagelijks naar de sauna gingen, minder mentale en lichamelijke klachten en meer eetlust hadden dan de controlegroep. In een ander onderzoek kregen 85 studenten groepstherapie om beter om te gaan met stress. De helft van de studenten ging daarnaast ook dagelijks samen naar de sauna. Na afloop van de therapie voelden de zweetmaatjes een sterkere mate van verbondenheid met elkaar. Zij waren eerder bereid persoonlijke informatie met de groep te delen dan studenten die niet samen de sauna hadden bezocht. De studenten in de zweetgroep misten ook minder groepssessies en haakten minder vaak af.

Maar ook voor mensen zonder psychische problemen schept een saunabeurt de perfecte omstandigheden voor diepgaande gesprekken, gevoelens van ver­bondenheid en ontspanning. Dat weten de Finnen natuurlijk allang.

Bronnen o.a.: J. Bargh, I. Shalev, The substitutability of physical and social warmth in daily life, Emotion, 2012 / C. Zhong, G. Leonardelli, Cold and lonely. Does social exclusion literally feel cold?, Psychological Science, 2008 / L. Williams, J. Bargh, Experiencing physical warmth promotes interpersonal warmth, Science, 2008 / J. Sinkkonen, The land of sauna, sisu, and Sibelius. An attempt at a psychological portrait of Finland, International Journal of Applied Psychoanalytic Studies, 2012 / A. Eason e.a., Sweat therapy: Theory, practice, and efficacy, Journal of Experiential Education, 2009[/wpgpremiumcontent]