‘Lastig gedrag van andere mensen of van jezelf?’, vraagt een vriendin als ik haar vertel dat ik naar deze workshop mag. Bij het kennismakingsrondje blijkt dat veel cursisten zichzelf eigenlijk best lastig vinden. ‘Ik ben een perfectionist’, ‘Ik ben een beetje een control-freak’, ‘Ik ben veeleisend en dominant.’ Zelf vind ik het vooral een probleem dat ik altijd wegloop als een ander lastig wordt. Kan ik leren stand te houden of zelfs leren de situatie te veranderen?

’s Ochtends krijgen we de theorie, met de Roos van Leary als basis. Timothy Leary zette allerlei soorten gedrag in een schema (zie cirkel hierboven). Let wel, het gaat om non-verbaal gedrag: toonhoogte, tempo, lichaamshouding, gebaren, enzovoort. Boven de streep staat dominantie (B), onder de streep volgzaamheid (O). Rechts horen de mensen die samen willen werken (S), links zij die meer op de taak gericht zijn dan op het proces en die eerder lijken tegen te werken (T). Op dat model kun je elke variatie van gedrag invullen. In de binnencirkel is het gedrag beheerst en prettig, hoe dichter je naar de buitenrand komt, hoe gestoorder en lastiger het wordt. Boven-Samen (BS) bijvoorbeeld staat voor iemand die van nature de leiding op zich neemt over het geheel, maar die kan verworden tot een patriarch die alles voor iedereen regelt en veel applaus wil hebben. Samen-Onder (SO) staat voor de bemiddelaar en goede teamwerker, maar zij kunnen meelopers worden die fouten verdoezelen. Tegen-Onder staat voor kritisch en eigenzinnig gedrag, dat bij overdrijving wantrouwig en ondermijnend kan zijn.

Het model draait erom dat er twee soorten wetmatigheden optreden in de communicatie tussen mensen: Boven-gedrag leidt steevast tot Onder-gedrag bij de ander, en omgekeerd. Als iemand zich passief en volgzaam tegenover jou opstelt, doet hij daarmee automatisch een sterk appèl op je om het initiatief naar je toe te trekken. Heb je een drukke prater tegenover je, dan neig je vanzelf naar zwijgzaamheid. Daarnaast wekt Samen-gedrag Samen-gedrag op en Tegen-gedrag Tegen-gedrag. ‘Ik noem het apentaal’, zegt trainer Hans Platenkamp. ‘Het kan lijken alsof de ander jouw afstandsbediening in handen heeft. Maar dat is natuurlijk nooit het geval.’ De kunst is om bij lastig gedrag die reflexmatige impuls te beheersen en je af te stemmen op het niveau van de ander, om even dominant of passief in je lichaamstaal te zijn als je gesprekspartner, want dan beweegt hij of zij zich als vanzelf naar het tegenovergestelde dominantieniveau. Tegelijkertijd bied je een Tegen-werker bijvoorbeeld Samen-gedrag aan, want dat zal hij automatisch willen kopiëren.

Na de lunch gaan we uitgebreid oefenen. Middagdipjes hebben we niet, want dit is spannend! Eerst doen we een rollenspel om te voelen hoe sterk het appèl is dat de ander op je doet en dat blijkt dan ook: onderworpen gedrag van de een wekt automatisch steun en hulp bij de ander op, intimiderend gedrag leidt vanzelf tot ruziezoeken. Ik krijg de opdracht om een ‘SB’ te spelen, een helpende, ondersteunende superieur. Mijn nogal dominante tegenspeelster deinst zichtbaar achteruit: ze krijgt vrijwel geen ruimte van mij, ik begin direct te smoren en te betuttelen.

We mogen ook zelf een voorval inbrengen om mee te oefenen. Het is overduidelijk heel moeilijk om je natuurlijke neiging te beheersen en precies het dominantieniveau van de ander over te nemen. Platenkamp speelt een lastige klant die blufferig en neerbuigend doet tegen een jonge cursiste. Ze moet contact met hem maken op zijn niveau: even druk en luid, maar wel joviaal en persoonlijk. Je ziet haar telkens een beetje inkrimpen als Hans met zijn zware basstem op haar in blaft. Een cursiste die de opdracht heeft om zich even passief op te stellen als de passief-mokkende werknemer tegenover haar, moet dus net als hij achterover leunen in haar stoel en zich ontspannen. Maar de strijd is zichtbaar in haar lichaamstaal: ze wil eigenlijk niets liever dan zich naar voren buigen, op de tafel leunen, een dominante houding aannemen. Het is zeer overtuigend.

Een dag is genoeg om te zien hoe het werkt, maar natuurlijk niet om de gedragsbeïnvloeding perfect te oefenen. Eigenlijk zou je een week lang moeten oefenen, denk ik. Of elke maand een dagje terugkomen. Nu maar hopen dat er gauw weer iemand lastig wordt. Lisette Thooft

Meer informatie: Schouten & Nelissen, Postbus 266, 5300 AG Zaltbommel, tel. 0418-680800, fax 0418-680099, www.sn.nl, e-mail: info@sn.nl[/wpgpremiumcontent]