Echt ontspannen op vakantie

Van de laatste vakantie kwam ik moe terug. We waren in Frankrijk en de zon scheen, we bezochten mooie steden en er was een fantastisch zwembad, dus ik schaam me dat ik het zeg. Maar het lukte me niet goed om te ontspannen. Psychologisch onderzoek laat zien dat dat helemaal niet zo vreemd is. ‘Stoppen met werken en “gewoon” vertrekken naar een zonnig oord betekent niet automatisch dat we ook opladen,’ zegt arbeidspsycholoog Jessica de Bloom, auteur van De kunst van het vakantievieren. Zij houdt zich aan de universiteiten van Groningen en Tampere in Finland al jaren bezig met de vraag hoe we het beste opknappen van pauzes, vrije weekenden en vakanties. ‘Uit mijn onderzoek blijkt keer op keer dat mensen het lastig vinden om mentaal afstand te nemen van het werk.’ Combineer dat met torenhoge verwachtingen, het opvoeden en opruimen dat op vakantie vaak gewoon doorgaat, botsende ideeën over hoe de dagen gevuld moeten worden en je begrijpt: 11 tot zelfs 40 procent van de mensen komt helemaal niet zo uitgerust terug.

Sociaal gedoe?

Om echt op te laden op vakantie, laat het onderzoek van De Bloom, haar Duitse collega Sabine Sonnentag en andere collega’s zien, zijn zes dingen nodig: mentaal afstand nemen, ontspanning, autonomie of een gevoel van controle, mastery experiences (merken dat je iets onder de knie krijgt), betekenisvolle activiteiten en verbondenheid. Kan ik die onderdelen, tijdens nu eens een heel andere vakantie dan normaal, zelf bewust creëren? Ik ga de uitdaging aan en in plaats van een camping of knus huisje boek ik een all-inclusive resort met sport- en wellness-mogelijkheden. Waar ik de complete vakantieplanning inricht op psychologisch herstel. Stuiterend scrollen we vooraf door de foto’s op de website. Een terras vol palmbomen. Een binnen- én buitenzwembad. Een wellness-deel, inclusief masseurs. Een yoga-buitenzaal in het groen. De voorpret is begonnen – een succesvolle manier om het vakantieplezier maximaal te beleven, trouwens, zoals onderzoek van De Bloom aantoont. Het clubgevoel speelt een belangrijke rol in het resort, lees ik: samen sporten, een kidsclub, de mogelijkheid om nieuwe mensen te leren kennen. Daarin zie ik wel een klein spanningsveld – is dat niet heel veel sociaal ‘gedoe’? En staat dat mijn behoefte aan autonomie niet in de weg?

Ruisende palmen

Hoe ontspanning de kans kan krijgen, laat zich direct bij aankomst al even zien. Een taxi naar het resort. Kofferservice richting de kamers. ‘Dan kunnen jullie meteen aanschuiven bij het diner, als je wilt,’ aldus de gastvrouw bij de receptie. Dat diner is inclusief, net als het ontbijt, de lunch en de drankjes – ook op het strand. Waar we normaal het fijnste plekje op de camping staan uit te zoeken, slepen met spullen of de pannen op het vuur zetten, hoeven we nu niks te regelen. Nergens over na te denken. Behalve over de vraag of we rood of wit willen, en gegrilde groente of vis. En zelfs dat hoeft eigenlijk niet: allemaal kan ook.

De volgende ochtend na het ontbijt ruisen de palmen zachtjes in de wind. Een watervalletje klatert in het zwembad terwijl de geur van verse koffie over het terras trekt. Op mijn schoot ligt een tijdschrift en de oudste strijkt met een glas appelsap in haar ene en de nieuwste Mirjam Mous in haar andere hand op het bedje naast me neer. De jongste heeft binnen vijf minuten een vriendin gemaakt met wie ze lachend in het water ligt. Mentaal afstand nemen betekent dat we ons even helemaal niet bezighouden met alles wat we ‘moeten’ wanneer we rusten, legt Sonnentag uit in haar onderzoek. Geen werkmail, geen werkappjes, geen gedachten over werk. Hoe meer dat lukt, hoe tevredener we met ons leven zijn en hoe minder symptomen van psychologische overbelasting we hebben. Wat werk betreft lukt mij dat meestal prima, maar terwijl ik de granaatappelboom naast me bestudeer, realiseer ik me hoe druk ik normaal gesproken kan zijn met het huishoudelijk geregel dat het leven nou eenmaal met zich meebrengt – óók op vakantie. De boodschappen, iets te drinken, de zooi, wat we vanavond zullen eten, de natte handdoeken en het koken: er blijft toch nog van alles over dat ‘moet’. Vandaag hoeft er niks. We lezen en zwemmen tot de geur van versgebakken vis ons tegemoet komt.

Gevoel van controle

‘Gaan jullie maar, ik blijf nog even spelen.’ De jongste wuift ons weg, druk in een spel verwikkeld met haar nieuwbakken vakantievriendin. Haar halve familie zit aan het zwembad. Het is hier zo overzichtelijk dat dat me helpt om even te doen waar ik zin in heb: over het groene pad tussen de holes van de golfbaan door naar zee lopen. De oudste gaat gezellig mee. Na een kronkelweg vol olijfbomen, oleanders en palmen strekt een van de lagunes van het natuurgebied Ria Formosa zich voor ons uit. Onder onze voeten het geeloranje woestijnzand met daarin de roze bloeiende cactussen. Daarachter het half droogliggende vogelparadijs, vol grassen, poeltjes en lage struiken. En helemaal daar weer achter de helderblauwe zee, schuimend tegen een knalblauwe lucht. Op een bordje naast de trap die ons omlaag brengt, constateer ik met opspringend hart, nodigt de quinta ons uit om drie stuks zwerfvuil mee terug naar boven te brengen. Een betekenisvolle activiteit! De zakjes zijn op, maar als ik onderweg een strook plastic uit het strand trek, biedt een andere hotelgast me lachend haar nog lege zakje aan. Het zand voelt gek aan onze voeten. Als we even stilstaan, kruipen de krabbetjes uit de gaten in het zand omhoog. Een fijn, wit vogeltje met een lange snavel pikt driftig in een stroompje. ‘Zo mama, jij hebt je portie groen weer binnen,’ zegt de oudste tevreden als we het hotelterras weer bereiken. Hoewel het ook prima kan zijn dat die tevredenheid voortkomt uit de telefoon in haar hand, vol wuivend en golvend Instagram-materiaal dat we samen vrolijk in zee hebben gemaakt. Het gevoel van controle, waar Sonnentag en De Bloom over reppen in hun onderzoek, heeft voor elk gezinslid ruim baan gekregen vanmiddag. Hoe meer we zelf kunnen kiezen hoe we onze tijd, energie en aandacht besteden in onze vrije uren, hoe meer we ervan opknappen. De jongste vertelt, met gerimpelde vingers en een Donald Duck in haar hand, hoe ze ijsjes uitgedeeld kregen van de begeleiders van de kidsclub, met wie ze inmiddels ook een potje gefrisbeed had. Dat clubgevoel begint me prima te bevallen.

Simpele genoegens

’s Morgens vroeg genieten de meiden van de wifi terwijl ik een yogales in de buitenlucht volg. Daarna hebben we de grootste lol bij het ontbijt en als zij ’s middags het binnenzwembad testen, test ik de naastgelegen sauna. Want zoals Sonnentag uitlegt in haar onderzoek: echt ontspannend zijn activiteiten die prettig én eenvoudig zijn. Een voetenbad. Liggen op het hout. Buiten afkoelen tussen de palmen. In badjas zwaaien naar de kinderen door het zwembadraam. Toegegeven, die koude douche erna zal ik nooit prettig of eenvoudig gaan vinden. Maar wat zitten we een uur later allemaal rozig en tevreden na te gloeien bij de pubquiz.

Volgens de in de arbeidspsychologie veel gebezigde ‘inspanning-hersteltheorie’ helpen ontspanning en afstand nemen ons vooral om te ontsnappen aan de stress van het dagelijks leven. Verbondenheid en betekenisvolheid geven zin aan de dag en vervullen onze basisbehoeften. En een gevoel van controle en mastery experiences helpen ons om interne bronnen aan te vullen: we nemen zelf weer initiatief, doen nieuwe ervaringen op, krijgen iets onder de knie – en dat geeft nieuwe energie. Die uitdagende activiteiten waarbij we iets nieuws leren, zoals tennis of golf hier op Quinta da Ria, leiden ons af van onze dagelijkse beslommeringen en geven ons het fijne gevoel dat we iets kunnen. Wij stappen de laatste dag op een mountainbike. Tussen de citroen- en sinaasappelbomen door slingeren we langs de mooiste dorpjes richting Tavira. Fietsen kon ik al. Maar er is iets anders wat ik onder de knie begin te krijgen, realiseer ik me als we een tijdje later vanaf de kasteeltoren uitkijken over de witte daken. En dat is, naast genieten van mijn gezin, ook ongehinderd kunnen kiezen voor wat míj oplaadt.

Bronnen o.a.: J. de Bloom, S. Sonnentag, e.a., Do we recover from vacation? Meta-analysis of vacation effects on health and well-being, Journal of Occupational Health, 2009 / Ambtenaren-Vakantieonderzoek, Binnenlands Bestuur, 2015 / Radar Testpanel, RADAR+, 2017