Detective?
U zoekt spanning in uw leven
n n U denkt misschien dat u zomaar wat aan het zappen bent, en toevallig blijft hangen bij Grijpstra & De Gier. Maar de keuze voor een televisieprogramma is helemaal niet willekeurig, blijkt uit Amerikaans onderzoek. Mensen kiezen bijvoorbeeld onbewust voor programma’s die hun opwindingsniveau regelen. Gestrest of juist te ontspannen: het voelt allebei onaangenaam, en daar zullen mensen iets aan proberen te veranderen. Als ze ontspannen zijn, kijken ze dus juist graag naar spannende programma’s.
Dat bleek ook uit experimenteel onderzoek. Een groep proefpersonen werd gestrest gemaakt door ze binnen korte tijd een ingewikkelde puzzel te laten maken. Daarna namen ze plaats in een wachtkamer met een televisie, die ze mochten aanzetten als ze dat wilden. De gestreste mensen kozen voor een ontspannend programma: een filmpje met onderwateropnames of een rustig muziekprogramma. De mensen die juist verveeld waren geraakt, doordat ze een tijd lang wasknijpers op een lijntje hadden moeten vastmaken, kozen voor een spannende quiz.
Hoe werkt dat in het echte leven? Dat vroeg een Amerikaanse onderzoeker zich ook af. Hij liet daarom meer dan duizend mensen een dagboek bijhouden over hun dagelijkse stress en kijkgedrag. De mensen die gestrest waren, keken meer televisie dan de ontspannen mensen. Maar zij keken minder vaak naar indringende programma’s, zoals het nieuws.
Er was ook een sekseverschil. Voor vrouwen bleken detectives prikkelend te werken: zij keken daar liever naar als ze ontspannen waren. Mannen keken sowieso graag naar voetbal, actiefilms en andere spannende programma’s, zelfs als ze zelf gespannen waren – hun tolerantiedrempel ligt kennelijk hoger. Wel vermeden gestreste mannen vaker het nieuws en documentaires.
Dat maakt de zondagavond het meest geschikte moment om een detective te programmeren. Aan het eind van het weekend zijn mensen over het algemeen uitgerust en ontspannen. Vrouwen kunnen dan wel wat extra opwinding gebruiken, mannen zijn daar altijd voor in. Wanneer gaat Baantjer naar de zondag?
Comedy?
U moet opgevrolijkt worden!
n n Er zit een vrouw op de bank en ze zapt. Ze blijft hangen bij Will and Grace of een herhaling van Friends. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat de kans groot is dat deze vrouw ongesteld is, of dat bijna moet worden.
Of u nu een man bent of een vrouw, u zou eens moeten bijhouden wanneer u het niet zo erg vindt om een aflevering van uw favoriete serie over te slaan, en wanneer u er juist eens lekker voor gaat zitten. Uit het onderzoek blijkt namelijk ook dat mensen onbewust kiezen voor televisieprogramma’s die hun stemming bijstellen. Een rotbui kan worden verholpen met een comedy, in een goede bui kunnen mensen een dramaserie meer waarderen.
Veel vrouwen zijn vlak voor of tijdens hun menstruatie prikkelbaarder en in een minder goede stemming dan in de rest van hun cyclus. Kijken naar een comedy verbetert dan hun stemming. Na de menstruatie kijken vrouwen vaker naar dramaseries: dan kunnen ze kennelijk weer meer hebben.
Peter R. de Vries?
U bent een angsthaas
n n Peter R. de Vries is een held. Hij slaagt waar de politie faalt, vangt boeven en doorziet fouten van justitie. Een hele geruststelling? Nee, toch niet. Mensen worden juist onrustig en angstig van dit soort misdaadprogramma’s, blijkt uit recent Amerikaans onderzoek. Non-fictieprogramma’s over misdaad zijn beangstigend, omdat de gebeurtenissen die op televisie worden gereconstrueerd, zich echt hebben afgespeeld. Bovendien vertekenen deze programma’s het beeld van de misdaadstatistieken: doordat er zo uitgebreid over moord en doodslag wordt bericht, lijkt het alsof ernstige delicten vaker en dichter bij u in de buurt voorkomen dan in werkelijkheid het geval is.
Toch kijken juist angstige mensen graag naar allerlei misdaadprogramma’s. Dat is niet zo gek als het lijkt. Angst is een sterke, specifieke emotie, die niet zo gemakkelijk bij te buigen is als een rotbui of een gevoel van verveling. De ‘compensatiestrategie’ werkt dus niet bij angst. Wat wel helpt, is om een beetje te oefenen met griezelige situaties. Onderzoek toont aan dat mensen inderdaad de neiging hebben om op televisie situaties op te zoeken waar ze eigenlijk bang voor zijn. Een gewapende overval op televisie geeft u de kans zo’n situatie vanuit een veilige positie te benaderen: er is afstand, en toch kunt u enigszins voelen hoe het zou zijn om zoiets zelf mee te maken, en bedenken hoe u zelf zou reageren. Dat kan heilzaam zijn – mits de getoonde situatie fictief is.
Misdaadseries als Blue Murder of 24 kunnen de angst wat verminderen: ze geven de kijker de kans angstige situaties te exploreren, zonder dat dat ook weer angst oproept. De reële misdaadzaken van Peter R. de Vries maken de kijker uiteindelijk alleen maar ongerust, omdat die veilige afstand er niet is: het is immers echt gebeurd, en het had ook ú kunnen overkomen!
Reality tv?
U heeft bevestiging nodig
n n Voelt u zich wel eens een voyeur als u naar een reality-programma kijkt? Dat hoeft niet. Uit recent Amerikaans onderzoek blijkt dat u niet kijkt om te gluren. U kijkt omdat dat goed is voor uw zelfvertrouwen. Door uzelf te vergelijken met de kandidaten, waardeert u zichzelf positiever.
Mensen vergelijken zichzelf constant met anderen en kiezen de mensen in hun omgeving daarop uit. Wie onzeker is over zijn eigen kunnen, omringt zich graag met mensen die het net een beetje slechter doen en vergelijkt zichzelf het liefst ‘neerwaarts’. Dat is goed voor het zelfbeeld. Bent u wat zelfverzekerder, dan kunt u het aan om opwaarts te vergelijken. Dat kan motiverend zijn: het versterkt het geloof in eigen kunnen.
Het kijken naar reality tv leent zich uitstekend voor dit soort vergelijkingen. Echte mensen worden in hun eigen leefomgeving gefilmd of doen mee aan een competitie. Er zitten gegarandeerd types tussen die het slechter doen dan u: vanuit uw veilige hoek van de bank is het namelijk niet zo moeilijk om alternatieve gedragingen voor hun geploeter te bedenken. Genoeg gelegenheid om neerwaarts te vergelijken, dus. Uit het Amerikaanse onderzoek blijkt dat reality-kijkers dat ook het vaakst doen. Zit er een kandidaat tussen die u wel bewondert? Dan leent reality zich ervoor om een beetje af te kijken bij een ander. Hoe zeg je iemand bijvoorbeeld eens flink de waarheid, en ook belangrijk: hoe kom je daarmee weg?
Talkshow?
U zoekt gezelligheid
n n Om vrienden te maken hoeft u de deur niet uit: u kunt ook een relatie opbouwen met mensen die regelmatig op televisie verschijnen. Met een karakter uit een dagelijkse soap. Met Frits Barend, die elke werkdag de actualiteit met u doorneemt. Of met Albert Verlinde. Parasociale relatievorming wordt dat genoemd.
In Engeland werd al het onderzoek naar dit fenomeen recent in kaart gebracht. Het blijkt dat de relatie met een mediafiguur eigenlijk vrij vanzelf ontstaat, vergelijkbaar met de relatie tussen buren: je ziet ze nu eenmaal vaak. Daardoor vergeten we soms dat het van één kant komt. Ook wel eens een bekende Nederlander op straat een hartelijke groet toegeroepen, om u later met enige schaamte te realiseren dat hij geen persoonlijke bekende van u was?
Wie u uitkiest voor zo’n eenzijdige vriendschap, is net als in het echte leven afhankelijk van sociale factoren. Uiterlijk is niet zo belangrijk, maar uw beeldschermmaatje moet wel ‘leuk’ zijn. U vindt het gezellig als hij op televisie is. Hij is een beetje zoals u, althans dat denkt u. Hij deelt uw mening. U heeft hem best hoog zitten; toch ergert u zich wel eens. In gedachten geeft u hem dan advies.
Eenmaal gevormd wordt de relatie met een mediafiguur zeer gewaardeerd. Nog meer dan die met een goede buur. Juist omdat deze relaties niet wederkerig zijn, kunnen zeer sterke parasociale relaties soms leiden tot pathologisch gedrag. Stalkers van beroemdheden hebben vaak het idee dat ze een wederkerige relatie hebben met hun idool, terwijl het in wezen natuurlijk pseudorelaties zijn.
Maar ook de normale parasociale relatie heeft een sterke gevoelslading. Mensen raken echt gehecht aan hun mediavriend. Omdat ze dat zelf vaak niet in de gaten hebben, kan dat heel verwarrend zijn. Bijvoorbeeld wanneer het beeldschermmaatje iets ergs overkomt, of overlijdt. Maar zelfs het einde van een serie kan de kijker al een rotgevoel geven.
Drama?
U snakt naar een happy end
n n Drama kan uitstekend vermaak bieden. Doos tissues op schoot, en dan maar snotteren bij Billy Elliot of Kramer vs. Kramer. Na afloop van zo’n film voelen mensen zich vaak intens tevreden, soms bijna euforisch. Hoe komt dat, na bijna twee uur onrust en spanning, huilen en snotteren?
Niet omdat huilen oplucht, giftige stoffen het lichaam doet verlaten of anderszins gezond is. Dat is namelijk niet het geval. Integendeel: uit onderzoek van huilexperts blijkt dat mensen zich zelfs verdrietiger en slechter voelen na een huilbui. Huilen kán nuttig zijn, omdat het sociale steun en troost oproept. Maar dat effect is er niet wanneer u naar een film kijkt. En daar gaat het u waarschijnlijk ook niet om.
Waar komt het prettige gevoel dan wel vandaan? Volgens de Amerikaanse onderzoeker Dolf Zillmann ontstaat de opluchting achteraf doordat mensen de verwikkelingen in een film sneller begrijpen dan hun lichaam zich daaraan aanpast. Dat heeft een bijzonder effect. Uit de experimenten bleek dat hoe meer opwinding of spanning mensen ervaren tijdens een film, hoe intenser zij emoties over de goede afloop beleven. Dat werkt als volgt. Mentaal volgen kijkers de film op de voet. Als gevolg van de dramatische ontwikkelingen bouwt zich lichamelijke spanning op, maar die neemt slechts heel langzaam af wanneer de verwikkelingen zich ten goede keren. De fysieke opwinding loopt dus eigenlijk achter op het verhaal. Daardoor is er nog volop spanning aanwezig bij het begin van de gelukkige ontknoping. Deze overgebleven spanning wordt toegevoegd aan de emotie over de goede afloop. De kijker beleeft die emotie (opluchting, ontroering of tevredenheid) daardoor intenser, en voelt zich na afloop soms zelfs euforisch. Op voorwaarde van een happy end, dat wel.
Waarom televisiekijken werkt
Hoe kan het dat de televisie invloed heeft op onze emoties, terwijl de gebeurtenissen die we zien geen direct persoonlijk belang voor ons hebben – en soms niet eens echt zijn gebeurd? Voor (media)psychologen is dat een belangrijke vraag. De gangbare opvatting is immers dat emoties worden uitgelokt door gebeurtenissen die relevant zijn voor doelen, belangen of wensen van personen. En daar is bij televisie geen sprake van.
Het antwoord is niet altijd dat we ons identificeren met de hoofdpersonen: vaak voelen die namelijk iets heel anders dan wij. De hoofdpersoon is bijvoorbeeld verliefd, terwijl wij in spanning zitten: pas op, die kerel deugt niet! Ook onze empathische aard kan het fenomeen niet helemaal verklaren: niet alle ‘kijkemoties’ zijn immers ingegeven door medeleven. We kunnen ook lust voelen, of boosheid over iets dat een talkshowgast zegt.
De verklaring is volgens Monique Timmers, onderzoekster aan de Universiteit van Amsterdam en bezig met een onderzoek naar het emotionerend vermogen van televisie, dat televisieprogramma’s onze emoties beïnvloeden als ze raken aan onze persoonlijke levensthema’s. Zo’n thema is in onze eigen geschiedenis belangrijk geworden, en daarom zien we het graag terug in entertainment: zelfs fictieve verhalen voelen dan plotseling heel dichtbij.
Elk genre heeft specifieke thema’s die specifieke emoties genereren. Het thema ‘het goede overwint het kwade’ komt bijvoorbeeld terug in soaps. Het besef ‘wij zijn allen nietig, maar toch deel van een groter geheel’ kunnen mensen ervaren bij een prachtig concert, maar ook als hun favoriete voetbalclub wint.
De kijker heeft voorkeuren voor het thema en ontwikkelt daarom belangen, doelen en wensen over het verloop van het programma. Wanneer die belangen worden aangetast, ontstaat er een negatieve emotie; wanneer er gebeurt wat de kijker wil, ontstaat een positieve emotie.
Natuurlijk zijn er ook andere manieren om emoties te managen: een rondje hardlopen ontspant, een ritje in de achtbaan geeft opwinding. Maar dat kost inspanning. Mensen zijn geneigd om datgene te doen wat het meeste oplevert bij de minste inspanning. Televisiekijken is daar uitermate geschikt voor: u hoeft alleen maar naar de afstandsbediening te grijpen.[/wpgpremiumcontent]