Is narcistische afweer een soort zelfbescherming?

Beste Job,
Je vraag is zeer terecht, want dit is inderdaad de grote valkuil voor een therapeut. Het is verleidelijk je inzicht in de persoonlijkheidsstructuur van de cliënt aan de cliënt voor te leggen en zo te laten zien hoe goed je hem begrijpt. Begrip van het functioneren van afweermechanismen helpt om te zien waarom dit niet mag gebeuren. De optie dat iemand depressief wordt of zich bewust wordt van zijn lage zelfwaardering, is maar een van de mogelijke slechte aflopen van zo’n interventie. De kans is ook heel groot dat iemand gekrenkt afhaakt en de therapie beëindigt.

Methodisch zijn er meerdere antwoorden op jouw vraag. Iemand met een narcistische persoonlijkheidsstructuur die al depressief is en kwetsbaar is, wordt gesteund in zijn narcistisch belevingswereld. Met andere woorden, de afweer van lage zelfwaardering middels narcistische fantasieën en wensen, wordt ‘weer op sterkte gebracht’. Dit wordt gedaan om te vermijden dat iemand verder wegzakt in de depressie.

Methodisch wordt dit gedaan door niet de krenkingen te benadrukken, maar dat wat iemand heeft gedaan om een situatie toch de baas te worden. De cliënt wordt ook als het ware gevraagd boven de situatie te gaan staan en weer de houding aan te nemen ‘Wat kan dat mierengedoe me ook eigenlijk schelen; ik weet zelf gewoon wel dat ik…’

Narcisme bewerken in een therapie is zeer lastig. Meestal is de invalshoek het naar boven halen van mogelijke schaamte over de grootheidsfantasieën (schaamte is de vijand van het narcisme), of het voorzichtig benoemen van de leegte en de eenzaamheid die veel narcisten kennen. Wat dan wordt benoemd, is de prijs die de narcist betaalt. Mogelijk kan hij door het voelen van de lijdensdruk zelf zijn narcistische grootheid opgeven. Hierbij wordt vermeden om de dynamiek van het narcisme als afweer van zelfdevaluatie, leegte of depressie te benoemen. Je tast dus inderdaad de bescherming niet aan, maar probeert de cliënt te laten ervaren dat hij lijdt onder de gevolgen van de bescherming.

vriendelijke groet,
Frans Schalkwijk

• Frans Schalkwijk is vrijgevestigd psychotherapeut/psychoanalyticus en heeft in zijn praktijk regelmatig te maken met narcistische problematiek. De ervaring die hij daarmee heeft, leest u ook terug in zijn boeken Het diepst van je gevoel en Vrouwenlevens, beide uitgegeven bij Uitgeverij Balans.