Het ergste moment kan ze zich nog goed herinneren. ‘Mijn hospita, een wat oudere vrouw, werd midden in de nacht ziek. Ik belde de huisartsenpost en zei met veel moeite dat er een ambulance naar de Sint-Maartenstraat 10 moest komen. De enige reactie was: “Is er ook iemand in de buurt die normaal kan praten?” Samen met mijn hospita wachtte ik op hulp, maar er kwam niemand. Gelukkig kon ze de volgende dag zelf naar de dokter.’
Dini Zeggelaar (40) hapert bij bijna ieder woord dat ze zegt. Ook vergeleken met andere stotteraars is ze een ernstig geval. ‘Ik weet wel wat ik wil zeggen, maar het komt er gewoon niet uit. Het voelt alsof ik blokkeer.’
En dat al bijna veertig jaar lang. Toen ze als kind leerde praten, kwamen de eerste woordjes er vlot uit. Maar op haar derde begon Zeggelaar opeens erg te stotteren en dat is nooit meer weggegaan. Op de basisschool kreeg ze logopedie, maar dat hielp niks.
Als kinderen gaan stotteren – en dat gebeurt bij ongeveer een op de twintig -, begint dat vaak in de leeftijd tussen 2 en 5 jaar. Het komt meer dan drie keer zo vaak voor bij jongens als bij meisjes. Uit onderzoek blijkt dat het voor een deel genetisch bepaald, en dus erfelijk is. Meestal gaat stotteren na een tijdje vanzelf weer over, maar ruim 1 procent van de Nederlanders blijft er ook op volwassen leeftijd last van houden.
Storing in de hersenen
Waardoor iemand zo gaat ‘blokkeren’, zoals Zeggelaar het noemt, is nog niet helemaal duidelijk. Wel zijn er steeds meer aanwijzingen dat het spraakgebrek geen psychische oorzaak heeft, maar door een storing in de hersenen komt.
In de linkerhersenhelft om precies te zijn, omdat bij de meeste mensen de spraak daar wordt geregeld. Op hersenscans is te zien dat in die hersenhelft bij stotteraars op bepaalde plekken minder activiteit is dan bij mensen die niet over hun woorden struikelen. Stotteraars lijken dat te compenseren door hun rechterhersenhelft meer in te schakelen. Het lijkt erop dat die ‘afwijking’ in de hersenen de informatieoverdracht belemmert tussen de hersendelen die woorden en zinnen vormen (het gebied van Broca) en de delen die de mond en tong aansturen om de bijbehorende klanken te maken (de motorische cortex). Met als gevolg dat het spreken stokt.
Maar Dini Zeggelaar vindt het moeilijk te geloven dat het alleen aan haar hersenen zou liggen. Het rare is namelijk dat ze, net als veel stotteraars, soms wél vloeiend kan praten. ‘Als ik gezellig naast mijn man op de bank zit, is het van babbeldebabbel. Volgens mij is het bij mij deels een kwestie van hersenstructuur en deels psychisch. Ik praat vloeiend als ik me heel veilig voel, maar bij mensen die ik minder goed ken, raak ik gespannen en blokkeer ik.’
‘Mag ik dat wel zeggen?’
En inderdaad, ook andere factoren lijken een rol te spelen. Zo stelt Marie-Christine Franken, linguïste-logopediste en stottertherapeute bij het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam, dat het ‘spraakcomputertje’ in de hersenen van stotteraars prima kan werken in een situatie die weinig eist. Maar als je aan datzelfde spraaksysteem zwaardere eisen stelt, kan dat problemen opleveren: ‘Uit onderzoek is bekend dat kinderen gemiddeld vaker stotteren in lange of complexe zinnen dan in kortere zinnen. Ook stress door bijvoorbeeld een onbekende situatie kan zo’n trigger zijn.’
Dini Zeggelaar heeft er haar eigen theorie over. ‘Ik denk dat het bij mij vooral te maken heeft met mijn relatie tot de ander. Bij een zin waarin het puur om de inhoud gaat en waarmee ik niets bij iemand anders wil bereiken, gaat het prima.’ Zeggelaar denkt even na over een voorbeeld en spreekt dat inderdaad vloeiend uit: ‘Liesje leerde Lotje lopen.’
Maar, vervolgt ze: ‘Als ik tegenover jou moet gaan verdedigen dat het inderdaad Lotje was die leerde lopen, raak ik gespannen en gaat het mis. Diep van binnen heb ik het gevoel dat ik eigenlijk niet voor mijn mening mag uitkomen en niet mag zeggen wat ik denk. Daardoor ga ik stotteren. Als ik moet opkomen voor mijn eigen mening, krijg ik de woorden er extra moeilijk uit. Dan denk ik: oei, straks komt onze relatie in gevaar!’
En zelfs een gewoon gesprek voeren kost zoveel aandacht, dat het lastig is om er iets anders bij te doen. ‘Ik kan bijvoorbeeld moeilijk tegelijkertijd praten en autorijden. En als ik iets wil zeggen tijdens de afwas, stop ik opeens met afdrogen.’
Flinke carrière-killer
Hoe reageren anderen daarop? Gebeurt het Dini Zeggelaar vaak dat een gesprekspartner haar zinnen maar afmaakt als zij op een woord blijft hangen? Nee, antwoordt ze, de meeste mensen laten haar gewoon uitpraten. Maar wat haar wel stoort, is dat anderen vaak voor haar dénken. ‘Bijvoorbeeld dat ik vergaderen wel vervelend zal vinden. Dus nodigen ze mij niet uit, terwijl ik het juist heerlijk vind om mee te praten. En mensen onderschatten mij vaak. Maar met mijn intelligentie is niets mis.’
Haar spraakprobleem is voor Zeggelaar dan ook een flinke carrière-killer. Zo werd ze ondanks haar havo-advies toch maar naar de mavo gestuurd, want dat zou minder spanning geven. Wat niet zo was, want op de mavo werd ze flink gepest. ‘Dan werd ik bijvoorbeeld niet uitgenodigd op een schoolfeestje, omdat het zonder mij leuker was.’
Met haar stage bij een verpleeghuis moest ze stoppen omdat ze niet snel genoeg een arts kon bellen. Daarna volgden meer dan twintig baantjes via het uitzendbureau. Vaak als datatypiste. ‘Terwijl ik veel méér kon. Heel frustrerend om continu onder je niveau te moeten werken. Zo saai! Ik vermaakte me door naar telefoongesprekken van collega’s te luisteren en ging me in gedachten in hun werk verdiepen. Terwijl ik zag dat familie en vrienden carrière maakten en in mooiere huizen gingen wonen, kon ik net een klein huurflatje betalen. Onderhandelen over mijn salaris durfde ik nooit, omdat ik allang blij was dat ik werk had en bang was om alsnog afgewezen te worden als ik hogere eisen zou stellen.’
Ook in de liefde liep het stroef. ‘Ik durfde echt geen jongens te versieren in de kroeg. Pas op mijn dertigste kreeg ik mijn eerste echte vriend, met wie ik nu getrouwd ben. Ik heb hem leren kennen bij een zelfhulpweekend voor stotterende mensen. Hij stottert dus ook, dat scheelt, hij snapt hoe het voelt. Toen we verkering kregen, dat was echt een feest! Ik was veel te verliefd om te stotteren. Op onze bruiloft hebben we voor een volle kerk een tekst voorgelezen. Samen lezen lukt wel, die tekst kwam er vloeiend uit.’
Te simpel gedacht
De liefde is tot nu toe de meest effectieve stottertherapie gebleken voor Dini Zeggelaar. En ze heeft al heel wat therapieën geprobeerd – van logopedie tot meer alternatieve methoden, waarbij ze bijvoorbeeld heel bewust naar haar eigen stem moest luisteren.
‘Na een van die therapieën stotterde ik even helemaal niet meer,’ vertelt ze. ‘Dat was heerlijk, iedereen wilde ineens vrienden met me worden. Maar na een paar maanden kwam het gewoon terug – en haakten de nieuwe vrienden af.’
Er zijn therapieën die beloven dat je voorgoed van het stotteren af kunt komen als je genoeg je best doet. Maar zo simpel is het niet, vindt Zeggelaar. ‘Bij veel therapieën leer je spreektechnieken, zoals rustig ademen. Maar mijn probleem is vooral dat ik bang ben om mezelf te laten zien aan anderen, en dat werk je niet zo makkelijk weg met een paar technieken. Vergelijk het met een beschimmelde douchewand; je kunt er wel overheen sauzen, maar als je het probleem eronder niet aanpakt is de schimmel snel weer terug.’
Zeggelaar weet niet of ze ooit nog helemaal van het stotteren af zal komen. Het gaat vaak met pieken en dalen. ‘De laatste tijd stotter ik minder doordat ik beter in mijn vel zit. Toen ik afgelopen jaar overspannen bij mijn huisarts terechtkwam, stelde hij een workshop voor waarin je patronen in je familiegeschiedenis onderzoekt. “Die is gek,” dacht ik. Maar ik heb het toch gedaan. Gelukkig, want daardoor heb ik veel inzicht gekregen in de onderliggende oorzaken van mijn gestotter.’
Ze heeft nu het idee, vervolgt ze, dat ze zich moeilijk kan uiten door iets wat in het familieverleden is gebeurd en waar haar ouders niet over kunnen praten. ‘K-, k-, kijk, nu heb ik het ook,’ onderbreekt Dini zichzelf, ‘ik heb het gevoel dat ik zoiets persoonlijks over mijn familie niet mag vertellen in een interview, in een blad dat zoveel mensen lezen. En daardoor blokkeer ik nu veel erger dan daarnet.’
Stotteren is vaker een signaal dat haar iets dwars zit. ‘Laatst bleef ik heel erg hangen op de letter P. Wat bleek? Ik zat in de stress over een presentatie die ik moest geven voor mijn studie psychosociaal werk. Ik heb die presentatie uiteindelijk trouwens opgebouwd rond een liedje. Want zingen is voor mij geen probleem, ik heb zelfs in een gospelkoor gezeten.’
Al lijkt het stotteren zelf nooit echt te verdwijnen, wat wel minder is geworden, is de schaamte ervoor. ‘Vroeger durfde ik veel dingen niet. Als ik naar een winkel moest, liep ik er tien keer langs en dacht: ik ga morgen wel. Probeer maar eens stotterend een bestelling te doen, doodeng! Nu durf ik veel meer. Maar ik maak het mezelf ook makkelijk: ik ga bijvoorbeeld niet naar de slager en de bakker, maar naar Albert Heijn. En ik regel veel via internet – e-mail is voor mij een zegen.’
De beste aanpak is op maat
Er zijn talloze stottertherapieën. Stotteraars kunnen terecht bij reguliere therapeuten, die een erkende opleiding hebben gevolgd tot logopedist (soms aangevuld met een specialisatie tot stottertherapeut), maar ook bij zeer uiteenlopende alternatieve therapieën. Hier werken de behandelaars vanuit een bepaalde methode. Bekende alternatieve methodes zijn bijvoorbeeld de Del Ferro-methode, die de middenrifspier traint waardoor de luchtstroom vloeiender langs de stembanden gaat, en de Hausdörfer-methode, die juist bewust géén aandacht besteedt aan de ademhaling en inzoomt op het wegnemen van de spreekangst.
Wat in welk geval de beste aanpak is, verschilt van persoon tot persoon, aldus Marie-Christine Franken, stottertherapeute bij het Erasmus Medisch Centrum. ‘Sommige mensen willen vloeiender leren praten, maar er zijn ook mensen die vooral van hun spreekangst af willen.’ Een stottertherapeut kan helpen om inzicht te krijgen in die behoeften.
Maar, waarschuwt Franken: stotteren kun je niet ‘genezen’ door een spraakveranderingstechniek te leren. ‘Zo’n techniek toepassen blijft altijd aandacht kosten, voelt voor veel mensen vreemd en blijkt in het dagelijks leven moeilijk vol te houden.’
Meer weten over stotteren?
– Dini Zeggelaar heeft samen met haar man en enkele ‘stottervrienden’ de Stichting Support Stotteren opgericht. Deze stichting doet in samenwerking met de Erasmus Universiteit onderzoek naar familiegeschiedenissen en stotteren. Kijk op allesoverstotteren.nl.
– Op psychologiemagazine.nl/extra: informatie over de nieuwste stottertherapieën.