‘Wie wat bewaart, die heeft wat’ – om nu te zeggen dat dit mijn lijfspreuk is voert nogal ver, maar doorgaans kan ik mijn behoeftes prima parkeren. Het lekkerste stukje taart bewaar ik tot het laatst. Dat mooie nieuwe vest ligt al tijden in de kast omdat ik wacht op het perfecte moment om het te dragen. Vakanties plan ik liefst zo laat mogelijk in het seizoen – zodat ik er lekker lang naar kan uitkijken.
‘Uitstel van behoeftebevrediging’, zo luidt de wetenschappelijke term voor het kunnen uitstellen van pleziertjes, of het nu gaat om lekker eten, gezellige uitjes of aankopen. De een kan het beter dan de ander, en dat is al op kleuterleeftijd te zien. Walter Mischel, hoogleraar psychologie aan de universiteit van Columbia, bewees dat in zijn fameuze marshmallow-experiment waarin hij kleuters aan een tafel zette met daarop een bel en twee marshmallows. Voordat hij de kamer uit liep, gaf hij hun de keuze: wachten tot Mischel uit zichzelf terugkwam en daarna beide marshmallows mogen eten, of op de bel drukken om hem te roepen en dan maar één marshmallow krijgen. Waar de ene 4-jarige direct belde en de ene marshmallow opat, wachtte de andere af en sleepte zo twee spekjes in de wacht.
Je kunt maar beter zijn zoals die laatste kleuter, bewijst eindeloos veel psychologisch onderzoek. De positieve effecten van een groot uitstelvermogen variëren van een hoger opleidingsniveau, meer veerkracht en langere liefdesrelaties tot een lagere body-mass-index en minder kans op verslavingen. De lofzang op zelfbeheersing is terecht. Alleen: daardoor bestaat minder aandacht voor de keerzijde ervan. Want je kunt het inlossen van je behoeften ook té goed op de lange baan schuiven.
Toen ik zo’n 8 jaar oud was, keerden mijn ouders terug van een bezoek aan Amerika met een reusachtig groot chocoladepaasei, een voor mij en een voor mijn zus. Dat ei lonkte enorm naar me, maar toen al verplaatste ik het moment van eten naar de toekomst. Groot was de frustratie toen dat moment eindelijk kwam en het ei grotendeels bleek te zijn opgegeten door mijn zus – behept met wat minder zelfcontrole. Haar eigen ei had ze uiteraard al lang en breed opgegeten.
Het laat zien wat het gevaar is van uitgestelde beloningen: je kunt er niet volledig van op aan dat ze op je blijven wachten. Omdat, om maar iets te noemen, banken failliet kunnen gaan, voedsel kan bederven, of die vriendin tegen de tijd dat je wilt afspreken zelf een volle agenda heeft. ‘Een teveel aan wilskracht schiet zijn doel evenzeer voorbij als een tekort eraan,’ benadrukt Walter Mischel dan ook in zijn boek De marshmallow-test. Hij formuleert het in niet mis te verstane bewoordingen: ‘Tot het uiterste doorgevoerd wordt uitstel van behoeftebevrediging verstikkend: een vreugdeloos, dwangmatig bestaan waarin pleziertjes worden uitgesteld, leuke zijpaden genegeerd, emoties niet beleefd, en mogelijke levens niet geleefd.’
Het geniepige van dat uitstellen van plezier is namelijk dit: hoe langer je wacht met het innen van die cadeaubon of het uitproberen van dat nieuwe restaurant, hoe specialer de gelegenheid moet zijn. Zoals wetenschapsjournalist John Tierney het in The New York Times omschreef: ‘Als je eenmaal begint met het uitstellen van plezier wordt het een proces dat zichzelf in stand houdt omdat je je fixeert op een soort nirwana.’
Hoe lovenswaardig zelfbeheersing ook is, net als bij zoveel andere eigenschappen geldt ook hier de gulden middenweg. Het is belangrijk om aan te leren omdat je het vaak genoeg nodig zult hebben en er later de vruchten van plukt. Maar het leven zit vol met momenten waarop het heel gezond is om het plezier en genot dat zich pal voor je neus bevindt met beide handen aan te grijpen. Ook al betekent het dat je de volgende dag een duf hoofd hebt of extra hard moet werken.