In werkelijkheid blijken psychologen helemaal niet over een goed ontwikkelde ‘klinische blik’ te beschikken. Als ze iemand intuïtief beoordelen, maken ze meestal net zo veel fouten als gewone mensen. Ze zijn pas tot betere beoordelingen in staat als ze gebruik maken van formele methoden: tests, vragenlijsten of interviewschema’s.
In 1954 publiceerde de Amerikaanse psycholoog Paul Meehl het boek Clinical versus statistical prediction. Indertijd sloeg dit werk in als een bom, want Meehl concludeerde dat je mensen maar het beste kunt beoordelen met behulp van reken regels, waarmee gegevens op een onpersoonlijke wijze tegen elkaar worden afgewogen. Een psycholoog of psychiater die dergelijke gegevens op een persoonlijke wijze interpreteert, maakt meestal meer beoordelingsfouten dan een ‘statistische formule’. De psycholoog of psychiater die moet beoordelen of een misdadiger in herhaling zal vervallen, kan beter afgaan op het strafblad dan op urenlange gesprekken. Evenzo kan de clinicus bij het beoordelen van het huwelijksgeluk van een echtpaar misschien beter onomwonden vragen hoe vaak zij de laatste tijd geslachtsgemeenschap hebben gehad, in plaats van hierover diepgravende gesprekken te voeren.
Eenvoudige sommetjes doen het dus vaak beter dan de intuïtie van de psycholoog. Het is echter lang niet altijd duidelijk wat mee moet tellen bij de beoordeling van cliënten.
Studying the clinician van Howard N. Garb spitst zich toe op de vraag hoe goed of hoe slecht psychologen onder bepaalde omstandigheden werken. In grote lijnen bevestigt Garb het beeld dat Paul Meehl reeds in 1954 schetste. Wanneer psychologen in de klinische praktijk menen
dat hun jarenlange ervaring met cliënten al meer dan voldoende is, dan hebben ze het mis. De vaardigheid in het ‘doorzien’ van mensen blijft gering, indien geen gebruik wordt gemaakt van formele beoordelingsprocedures. De ‘klinische blik’ van een expert is ook niet beter dan die van een beginneling. Hooguit koestert die expert – ten onrechte – een groter gevoel van zekerheid.
Een gemakkelijk leesbaar boek is het zeker niet. Opgedeeld naar verschillende thema’s geeft Garb een overzicht van meer dan duizend onderzoeksartikelen, waarin de beoordelingscapaciteiten van klinisch psychologen en psychiaters die met of zonder hulpmiddelen werkten, worden beoordeeld.
Eigenlijk is Studying the clinician één groot pleidooi voor een verdere formalisering en standaardisering van de diagnostische praktijk. Een ‘goed gesprek’ heeft misschien wel therapeutische waarde, maar als een clinicus echt wil weten wat er met iemand aan de hand is, dan is het veel belangrijker dat zo’n gesprek ondergeschikt wordt gemaakt aan meer afstandelijke methoden. Anders laat de beoordelaar zich te gemakkelijk misleiden door informatie die achteraf irrelevant blijkt te zijn.
Garb maakt overigens duidelijk dat clinici nogal eens geneigd zijn om allerlei formele procedures juist op een meer persoonlijke wijze toe te passen. Het effect daarvan is volgens de auteur averechts en schaadt de kwaliteit van hun werk.
Wie dit boek leest zal zich misschien afvragen of de menselijke beoordelaar maar niet beter vervangen kan worden door een robot. Garb houdt daar geen pleidooi voor, want aan die vraag zijn we volgens hem nog niet toe. We zitten nog in een stadium daarvoor. Momenteel wordt in de klinische praktijk nog opvallend weinig gebruik gemaakt van de computer. Voor het verzamelen en verwerken van gegevens zou dit instrument goede diensten kunnen verrichten.
Pas als de computer veel vaker wordt ingeschakeld, kunnen we gaan kijken waar eigenlijk nog ruimte gereserveerd moet blijven voor een menselijke beoordelaar. Volgens Garb zitten we er voorlopig mee dat die menselijke beoordelaar zijn eigen capaciteiten overschat.
Wie de beperkingen van psychologen en psychiaters wil leren kennen, komt in dit boek behoorlijk aan zijn trekken. Ik noem hier slechts één voorbeeld van hun menselijk tekort: als je eenmaal een idee hebt van wat er met iemand aan de hand is, dan zoek je eerder naar een bevestiging dan naar een ontkenning van dat idee. Nieuwe informatie die de eerste indruk tegenspreekt, wordt nauwelijks nog als zodanig herkend. Een machine is in dit opzicht veel gemakkelijker te programmeren dan een mens.
Studying the clinician: Judgment research and psychological assessment
Howard N. Garb n Washington, DC: American Psychological Association
ISBN 1 55798 483 2 n œ 31,95[/wpgpremiumcontent]