Haal het beste uit je tijd (en zo leef je in het nu)

Vanavond een afspraak met vrienden, volgend weekend op familiebezoek. O ja, en nog even wat papieren doornemen voor die vergadering van vrijdag. Komt dit u bekend voor? U bent niet de enige. Heel wat mensen – althans in de westerse wereld – zijn in gedachten bezig met wat er straks, morgen of volgende maand gaat gebeuren. Ze staan met één been in de toekomst, schrijven de bekende Amerikaanse psycholoog Philip Zimbardo en zijn co-auteur John Boyd in hun pas verschenen boek The time paradox.

Volgens Zimbardo en Boyd leeft ieder mens in zijn eigen, persoonlijke tijdzone. Sommigen houden hun blik voornamelijk op de horizon gericht en zijn bezig met de dag van morgen, anderen leven meer in het hier en nu. Weer anderen kijken vaak achterom. Ze dromen weg bij de goede oude tijd of piekeren over nare dingen die hun vroeger zijn overkomen.

Door welke tijdbril je de wereld ziet, heeft volgens de psychologen een fundamentele invloed op alle aspecten van je leven, zoals je gezondheid, relatie en carrière. Wie bijvoorbeeld vooral in het nu leeft, is minder geneigd geld opzij te zetten voor zijn pensioen. En wie erg met de toekomst bezig is, zal tijdens een gezellige borrelavond eerder een biertje afslaan omdat hij de volgende dag weer vroeg op moet.

Op basis van wetenschappelijk onderzoek onder duizenden mensen onderscheiden Zimbardo en Boyd vijf tijdstypen. Ieder mens heeft verschillende van deze tijdstypen in zich, zeggen de psychologen, maar het ene type is sterker aanwezig dan het andere.

1 De nostalgicus

Wie vaak de fotoboeken uit zijn jeugd uit de kast pakt en zijn radio het liefst afstemt op een gouwe-ouwenzender, heeft veel van dit tijdstype. De nostalgicus – door Zimbardo en Boyd het positieve verleden type genoemd – denkt met warme gevoelens terug aan ‘toen’. Nostalgici zijn dol op verhalen van vroeger. Relaties met familie en vrienden zijn voor hen erg belangrijk. Familietradities als een gezamenlijk kerstdiner houden ze dan ook graag in ere.

Wie positief terugkijkt op zijn leven is gelukkiger, gezonder en succesvoller dan wie dat niet doet. Maar er kleven ook nadelen aan dit tijdstype. Mensen die heel sterk in het verleden leven, zijn conservatief. Zimbardo en Boyd: ‘Ze willen alles houden zoals het is en hebben een hekel aan veranderingen, zelfs als die goed zouden kunnen uitpakken.’ Daardoor zijn nostalgici volgens de psychologen minder geneigd risico’s te nemen, nieuwe vrienden te maken of nieuwe gerechten uit te proberen. Jammer, want zo missen ze een hoop potentieel fijne ervaringen. Hun conservatieve houding kan hen ervan weerhouden zaken op een nieuwe, betere manier aan te pakken.

2 De verbitterde

Ook dit tijdstype richt zijn blik op het verleden, maar niet om bij weg te dromen. Voor dit type is het glas van het verleden halfleeg in plaats van halfvol. De verbitterde (het negatieve verleden type) piekert vaak over vervelende dingen die hem zijn overkomen. Over die nare schooltijd waarin hij werd gepest, of over de vervelende tijd toen zijn ouders uit elkaar gingen. Herinneringen aan dit soort gebeurtenissen komen geregeld boven borrelen. Ze beheersen zijn leven, ook al gebeuren er in het heden wél positieve dingen. Uit Zimbardo’s onderzoek blijkt dat mensen die hoog scoren op dit tijdstype depressiever, angstiger en ongelukkiger zijn dan degenen die dat niet doen.

Het hoeft volgens Zimbardo en Boyd niet zo te zijn dat deze mensen simpelweg veel nare dingen hebben meegemaakt. Ook een negatieve interpretatie van de geschiedenis kan de oorzaak zijn van hun sombere blik. Zimbardo: ‘Uit psychologisch perspectief is datgene waarvan je gelooft dat het vroeger is gebeurd, net zo belangrijk voor hoe je je op dit moment voelt, als wat er wérkelijk is gebeurd.’ Dat biedt volgens hem ruimte voor verandering voor de verbitterde. Want: ‘Hoewel je niet kunt veranderen wat er vroeger is gebeurd, kun je wel veranderen hoe je er nu over denkt.’

3 De genieter

Als baby’s behoren we allemaal tot dit tijdstype, voor wie alleen het hier en nu bestaat. We kúnnen in die periode ook niet veel anders, zeggen Zimbardo en Boyd. Onze hersenen zijn in onze babytijd immers nog niet zover ontwikkeld dat we herinneringen kunnen opslaan, dus hebben we weinig besef van het verleden. Ook is onze prefrontale cortex nog niet goed ontwikkeld, waardoor we niet vooruit kunnen plannen. Een baby is daarom een kleine hedonist die niets méér wil dan zoveel mogelijk fijne dingen ervaren en nare vermijden.

Sommige mensen gaan echter als volwassene verder op deze voet. Ze zijn speels en energiek, maken gemakkelijk vrienden en zijn graag geziene gasten op feestjes. Ze ondernemen verschillende activiteiten, zoals sporten en hobby’s. Ze maken keuzes op basis van wat fijn, opwindend en nieuw is. Zaken die moeite kosten of saai zijn, gaan ze uit de weg. Ze richten zich op de korte termijn en houden weinig rekening met de gevolgen van hun gedrag.

De nadelen van dit ‘tegenwoordig hedonistische type’ laten zich raden: wie zo is ingesteld, is minder succesvol op carrièregebied. Zo’n extreme levensgenieter gaat bijvoorbeeld liever naar een feestje dan alvast in de studieboeken te duiken voor een tentamen over een week. Verder zijn genieters kwetsbaar voor verslavingen. Ze drinken en roken meer dan andere tijdstypes. Ook nemen ze meer risico’s: ze dragen minder vaak een autogordel en kruipen eerder dronken achter het stuur. Uit onderzoek blijkt verder dat ze ook op andere vlakken minder goed voor zichzelf zorgen; ze gaan bijvoorbeeld minder frequent naar de tandarts en flossen minder vaak.

4 De fatalist

Net als genieters zijn ook fatalisten op het heden gericht, maar niet omdat ze zoveel mogelijk van hun leven willen genieten. Als zij drugs gebruiken of onveilig vrijen, doen ze dat vooral omdat ze denken dat het überhaupt niet uitmaakt wat ze doen. De fatalist (het tegenwoordig fatalistische type) zit als het ware gevangen in de waan van de dag. Fatalisten hebben het gevoel dat ze geen controle hebben over hun eigen ­leven. Ze plannen niet, omdat niets ooit zo uitpakt als ze zich voorstellen. Het lot bepaalt hun leven.

Sommige mensen zijn uit religieus oogpunt fatalistisch. Ze denken dat een hogere macht – zoals Allah of God – hun leven bepaalt. Voor anderen komt fatalisme voort uit een lage sociaal-economische status. Ze missen simpelweg de kansen om hun ­positie te verbeteren. Fatalisten hebben meer psychologische problemen dan alle andere tijdstypen. Hoe fatalistischer iemand is ingesteld, hoe agressiever, angstiger en depressiever hij is.

5De planner

Planners (het toekomstgerichte type) zijn volgens Zimbardo en Boyd het best te vergelijken met het derde kleine biggetje dat zijn huisje van stenen bouwde om de wolf buiten te houden. In plaats van te gaan feesten met zijn broertjes, die snel een huisje van stro en takken hadden gemaakt, schatte dit biggetje de risico’s goed in en bouwde hij ijverig verder aan zijn huisje van steen.

Wie zijn blik op de toekomst richt, is in het voordeel, zo blijkt uit onderzoek. Toekomstgerichte studenten halen hogere cijfers en planners verdienen uiteindelijk meer dan degenen met een ander tijdsperspectief. Dat komt doordat ze hoger opgeleid zijn en betere banen hebben. Planners betalen hun rekeningen op tijd, sparen voor later en werken hard. Ook zorgen ze goed voor hun gezondheid. Ze zullen niet snel onverantwoorde risico’s nemen. Daardoor belanden ze minder vaak in vechtpartijen, hebben ze minder onveilige seks en gaan ze niet dronken achter het stuur zitten. Ze flossen hun tanden, nemen vitaminepillen en eten eerder groenten dan friet.

Maar ook hier is een schaduwzijde. Wie zijn blik te veel op de horizon richt, heeft geen tijd om van het hier en nu te genieten, om eens een drankje te drinken met vrienden, of heerlijk te luieren op de bank. Terwijl dat ook belangrijk is voor een gebalanceerd tijdsperspectief en een gelukkig leven.

Welk van deze vijf typen is nu het beste af? Het is duidelijk dat je niet erg gelukkig wordt als je fatalistisch of verbitterd bent. De nostalgicus, de genieter en de planner hebben ieder hun voor- en nadelen; er is volgens Zimbardo en Boyd niet één type dat de beste kaarten heeft. Uit onderzoek blijkt dan ook dat mensen bij wie alle drie deze types evenwichtig zijn vertegenwoordigd, het gelukkigst zijn. Zij kunnen gelukzalig wegdromen bij het verleden, genieten van een vrije dag en pleziertjes opzijschuiven als ze een deadline moeten halen.

Jammer genoeg is bij veel mensen de relatie met tijd verstoord, zeggen de psychologen. Bij hen overheerst verleden, heden of toekomst. Het goede nieuws is volgens Zimbardo en Boyd dat onze relatie met tijd voor het grootste deel is aangeleerd, bijvoorbeeld door het gezin waarin we zijn opgegroeid of de cultuur waarin we leven. Daardoor kunnen we een verstoorde tijdsbalans zelf proberen te herstellen.[/wpgpremiumcontent]