Column: Je lot accepteren, makkelijker gezegd dan gedaan

In een onbesuisd moment heeft mijn hond zijn teennagel gescheurd. Voorlopig kan hij niet rennen, spelen, fietsers naar de broek happen, duiven opjagen – en al zijn andere hobby’s. Hij ligt in de tuin een beetje voor zich uit te kijken.

Het treft me hoe hij zijn lot volledig accepteert, niet eens beseffend dat dit weer overgaat. Lopen doet pijn; dan niet, gewoon liggen is ook wel goed. Als mij dit overkwam, zou ik denken aan alles wat ik had kunnen en willen doen, en ‘had ik nou maar niet…’, en ‘als het nou maar over is voordat…’. Verzinnen of ik niet toch op een of andere manier kan gaan wandelen en dan extra balen als dat niet lukt. Voor mijn hond telt alleen de werkelijkheid van dit moment. Niets anders.

Dit is, vermoed ik, wat Boeddha bedoelde met hoe wij lijden door onze verlangens en angsten. Ook de Amerikaanse psycholoog Stephen Hayes heeft beschreven hoe we, door onze gedachten aan iets dat er hier en nu helemaal niet is, niet tot acceptatie komen van wat er wél is. Ons probleem, zegt Hayes in zijn Acceptance and Commitment-theorie, is taal. Met taal kun je verwijzen naar iets dat er niet is. Ik schrijf over een hond die duiven opjaagt terwijl die duiven er nu niet zijn. Dankzij taal zien we dat hele tafereel voor ons. Dankzij taal kun je denken aan je presentatie of examen en bij voorbaat al zenuwachtig zijn. Dankzij taal kun je nog urenlang kwaad blijven over die nare opmerking van je collega.

Een wezenlijk kenmerk van emoties is dat ze verdwijnen zodra de prikkel weg is die de emotie oproept. Maar onze mentale, talige activiteiten kunnen ertoe leiden dat die prikkel dagenlang vooraf en naderhand in beeld is. Emoties kunnen daardoor vaak veel langer aanhouden dan ons lief is. In ons hoofd zijn we dan nog steeds bezig met datgene wat de emotie opriep (die collega bijvoorbeeld) terwijl het allang weg is. Dat doen we vooral bij negatieve emoties, om er grip op te krijgen. En daarmee verlengen we ons lijden – onnodig, want het effect is zelden dat het er beter van wordt.

De hond aanvaardt het zoals het is, zonder frustratie; er is immers niets anders, niets dat ‘had gekund’. Wat moeten wij hard werken voor zoiets simpels. Toch denk ik dat ik het begin door te krijgen – en ik ben niet eens op mindfulness-training geweest. Vanwege de tijdelijke handicap van hondlief moest ik onze wandelvakantie annuleren. Daar baalde ik natuurlijk van. Maar nu ik dit schrijf, besef ik opeens dat ik er daarna helemaal niet meer aan gedacht heb. In de week dat we zouden gaan, had ik inwendig kunnen mokken: we hadden we nu heerlijk daar kunnen zitten. Maar ik dacht er geen moment aan, ik zat heerlijk hier. Zou ik dat hebben afgekeken van de hond?

S.C. Hayes, Acceptance and Commitment Therapy, relational

frame theory, and the third wave of behavioral and cognitive therapies, Behavior Therapy, 2004 / J.T. Blackledge & S.C. Hayes, Emotion regulation in Acceptance and Commitment Therapy, Journal of Clinical Psychology, 2001

Roos Vonk is hoogleraar psychologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen en schrijft over psychologie op www.facebook.com/roosvonk1