Het brein van de voetballer
De bokser Muhammad Ali heeft het beruchte ‘punch-drunk syndroom’: hij heeft onder meer last van een gestoorde spraak, zijn handen trillen, hij loopt onzeker, hij heeft geheugenstoornissen en is emotioneel labiel. Oud-bokser Sonny Liston heeft een behoorlijke kennis van zaken waar het gaat om het uitdelen van rake klappen en heeft dit ooit fraai geformuleerd: ‘Kijk, de verschillende delen van de hersens zitten in kleine kommetjes. Als je een rotknal krijgt, dan vliegen de hersens – floep! – uit die kommetjes en dan ga je knock-out. Vervolgens kruipen de hersens weer terug in de kommetjes en kom je bij. Maar als dat vaak genoeg is gebeurd, of soms maar één keer als de knal hard genoeg is, dan kruipen de hersens niet meer goed terug in de kommetjes en komt het moment dat je zonder hulp van andere mensen niet meer kunt lopen.’
De koppen tegen mekaar
De afgelopen jaren gaan er ook stemmen op om meer aandacht te besteden aan de gevaren van hersenletsel bij voetballers. Recent Nederlands onderzoek heeft aangetoond dat de helft van de amateur- en profvoetballers een of meer hersenschuddingen in hun voetballoopbaan oploopt. Rond de veertig procent van hen houdt blijvend klachten. Deze onderzoeksresultaten noopten Pierre Huyskens, columnist van het Algemeen Dagblad, tot de uitspraak: ‘Opeens begreep ik waarom zoveel profvoetballers na een zware wedstrijd zulke onsamenhangende dingen kunnen zeggen.’ De neuropsycholoog Eric Matser van het Sint Annaziekenhuis in Geldrop kwam bij 53 Nederlandse voetballers uit de eredivisie geheugenstoornissen tegen, aandachts- en concentratiestoornissen, afname van de visuele waarneming, achteruitgang van spreek- en taalvaardigheid en verandering van gedrag. Bij 33 amateurspelers vond hij symptomen van geheugenverlies en vergeetachtigheid en problemen met het plannen. De oorzaken van deze problemen zijn divers: koppen tegen elkaar, botsingen van ellebogen tegen hoofden, hoofden die tegen de grond smakken of tegen een doelpaal belanden. Dergelijke incidenten kunnen het hoofd zo snel laten draaien of achterover laten knikken dat de hersenvloeistof niet meer als stootkussen kan dienen. De hersenen botsen tegen de schedelbotten, waarbij bloedvaten en zenuwweefsel ernstig kunnen beschadigen. Naarmate het aantal dreunen op het hoofd langer blijft aanhouden, wordt de hersenschade groter.
Geheugenverlies en zware hoofdpijn
Het koppen van de bal is een geval apart, omdat niet elk onderzoek het gevaar van koppen onomstotelijk aantoont. Uit het onderzoek onder profvoetballers leidt Matser in ieder geval af dat een combinatie van koppen en stoten tegen het hoofd tot hersenletsel kan leiden. Het zijn vooral de verdedigers en de spitsen die veel koppen en daardoor mentale problemen kunnen ontwikkelen. De 69-jarige Billy McPhail bijvoorbeeld, vroeger een spits van Celtic, lijdt momenteel aan geheugenverlies en heeft zware hoofdpijnen. Hij heeft inmiddels een gerechtelijk proces tegen de staat aangespannen, omdat hij erkend wil worden als bedrijfsinvalide. McPhail: ‘Ik was een van de weinige spelers die elke bal kopte, ook al kwam die soms als een kogel op me af. Tegenwoordig zijn de ballen veel lichter en bovendien nemen ze veel minder vocht op. Op regenachtige dagen was het leer door de vochtigheid tweemaal zo zwaar als normaal. Dat mijn hersenen nu half verlamd zijn, kan alleen maar het gevolg zijn van het vele koppen van die loodzware ballen.’
De hersengebieden die het meest gevaar lopen, liggen achter het voorhoofd en aan de zijkanten bij de slapen. Veel stoten op het voorhoofd heeft invloed op het organisatievermogen, de geestelijke flexibiliteit en het concentratievermogen. Aan de slaapzijden kunnen onder andere het geheugen, het gehoor (links) en het gezicht (rechts) aangetast worden.
Betere begeleiding langs de lijn
Vanwege de ernst van sommige hersenletsels pleit Eric Matser voor een integrale aanpak van het probleem op verschillende niveaus, zoals aandacht voor preventie en behandeling van hersenletsels in diverse opleidingen tot coach of scheidsrechter, maar ook de mogelijkheid om slachtoffers langs de zijlijn door deskundigen te laten testen en begeleiden. Het liefst had hij gezien dat sommige ideeën al bij het ek 2000 ingevoerd zouden worden. ‘Dat had een mooi begin kunnen zijn. De uefa hoefde alleen maar de werkwijze van de Amerikaanse zusterorganisatie bij het American football over te nemen.’ Nu dat niet gebeurd is, moeten we dus maar hopen dat ernstige incidenten zich niet voordoen.