Tijdens vakanties drie (nee, vier) keer per uur checken of je portemonnee nog in je tas zit. Op het station naar het perron rennen, terwijl je best weet dat de trein pas over vijf minuten vertrekt. Een al verzonden zakelijke mail toch nog eens op fouten doorlezen. En vervolgens je partner, die je maant om meer te ontspannen, kribbig toebijten dat dit nu eenmaal is hoe je bent. Een neuroot, ja. Om het beestje maar bij de naam te noemen.
Wat is neuroticisme?
Neuroticisme is geen aandoening, het is een etiket dat mensen krijgen die hoog scoren op ‘emotionele instabiliteit’. Wie neurotisch is, heeft simpelweg eerder last van onprettige gevoelens als stress, boosheid, bezorgdheid en irritatie. Nare gebeurtenissen die elk mens raken komen harder binnen.
Neuroten worden uit verlatingsangst woest als een vriendin niet direct reageert terwijl de beruchte blauwe vinkjes van Whatsapp bewijzen dat ze het berichtje al heeft gelezen. Na de dood van de kat brengen ze twee werkdagen lang huilend in bed door. En uit bezorgdheid wordt elke verzekeringspolis minutieus gecheckt op uitsluitingen en addertjes onder het gras.
En dat zijn dan nog de ‘lichte effecten’. Neuroticisme heeft grote invloed op de psychische gezondheid. Eetstoornissen, depressies en angstaanvallen: neuroten hebben er allemaal vaker last van dan de gemiddelde Nederlander.
Wéér ruzie
Al dat gepieker heeft gevolgen voor het sociale leven: het leidt soms tot ongemakkelijke verhoudingen met vrienden en familieleden. Zo denken neurotische pubers eerder dat hun familie en vrienden weinig van hen houden, blijkt uit onderzoek. Nog meer dan andere pubers interpreteren ze opmerkingen negatief. ‘Voor ze het weten hebben ze wéér ruzie,’ verklaart de Groningse onderzoeker en psychiater Bertus Jeronimus.
Duits onderzoek wijst uit dat neuroten gemiddeld een slechter huwelijk hebben. Door hun persoonlijkheid zijn ze sneller ontevreden en vallen ze vaker over kleinigheden. Ze worden eerder boos en belanden dan in heftig oplaaiende ruzies met hun partner. ‘Ze zijn slecht in het beheersen van hun emoties en roepen in het heetst van de strijd lelijke dingen,’ aldus Jeronimus.
Aan al die instabiliteit hangt ook een financieel prijskaartje, vertelt hoogleraar klinische psychologie Pim Cuijpers van de Vrije Universiteit in Amsterdam, die enkele jaren geleden ‘de kosten van neuroticisme’ in Nederland becijferde. Het blijkt te gaan om tien miljard euro op jaarbasis bij volwassenen tot 65 jaar.
Dat is ongeveer tweeënhalf keer zoveel als de kosten van angststoornissen en depressies samen. Het grootste deel wordt veroorzaakt door ziekteverzuim. ‘Deze mensen zijn snel van slag; daarom melden ze zich eerder ziek dan iemand die alles langs zich heen laat gaan. Dat kost hun werkgevers geld.’
Neurotische guppy’s
Je zou kunnen zeggen dat bij neuroten het alarmsysteem strakker staat afgesteld dan bij andere mensen. Ze zien eerder moeilijkheden, bekijken problemen van alle kanten en zijn bij voorkeur voorzichtig. Erg voorzichtig. Het is een kenmerk dat ook bij dieren terug te vinden is.
Training Van angst naar lef
- Leer hoe angst in je lichaam en brein werkt
- Maak een persoonlijk stappenplan voor het overwinnen van angsten
- Met technieken om paniekgevoelens weg te nemen
45,-
Zo ontdekte de Russische bioloog Sergey Budaev in 1997 dat er ook bij guppy’s angsthazen en lefgozertjes voorkomen. Nadat roofvissen in hun water waren losgelaten, werden de roekeloze visjes snel opgegeten, terwijl de angstige beestjes zich verstopten. In de periode daarna werden meer overbezorgde guppy’s geboren. Zodra de roofvissen werden weggehaald nam het aantal ontspannen visjes weer toe.
Op zich is een zekere alertheid prima, zegt klinisch psycholoog Cuijpers. ‘Het is altijd goed om te letten op wat er om je heen gebeurt en daarop te reageren. Anders kun je ongelukken krijgen. Maar de angst moet niet te groot worden en je gaan belemmeren in je dagelijks leven, waardoor je bepaalde dingen niet meer doet, er veel te lang mee bezig bent of voortdurend ruzie hebt met mensen.
En: als neuroticisme samengaat met bijvoorbeeld depressieve klachten, is hulp zoeken wel van belang.’ Neuroticisme en depressie gaan namelijk vaak hand in hand. Onduidelijk is nog wat daar precies de oorzaak van is. Cuijpers: ‘Wanneer mensen opknappen van een depressie hebben ze vaak ook minder last van hun neuroses.’ De focus van de therapie ligt dan op de depressie of de angststoornis. Er bestaat geen therapie die zich puur richt op een neurotische persoonlijkheid.
Gevoelig voor kritiek
Dat het alarmsysteem van neuroten ‘strak afgesteld’ staat, is niet alleen maar beeldspraak. Om te achterhalen wat er in hun hersenen gebeurt, legde onderzoekster Michelle Servaas van het Universitair Medisch Centrum in Groningen proefpersonen in de fMRI-scanner. Deelnemers die hoog op neuroticisme scoorden, reageerden sneller op aanwijzingen voor gevaar dan meer ontspannen proefpersonen.
In hun hersenen was te zien dat informatie over emoties sneller wordt doorgegeven. Servaas: ‘Andere subnetwerken zijn juist minder efficiënt, zoals de gebieden die draaien om het reguleren van die emoties en het deel waarin wordt bepaald wat wel en niet belangrijk is.’ Daardoor hebben de betrokkenen minder controle over hun gevoelens.
Ook analyseerde Servaas de resultaten van een studie waarbij vrijwilligers de opdracht kregen om ‘stil in de scanner te liggen’. De onderzoeker zei hun tot drie keer toe dat ze niet stil genoeg lagen. Vooral neurotische deelnemers hadden het daar moeilijk mee.
‘We weten dat deze mensen erg gevoelig zijn voor kritiek. Bij deze proef bleek bij hen veel meer contact te zijn tussen de hersengebieden op het gebied van controle en regulatie.’ Zulke proefpersonen spraken zichzelf inwendig streng toe om zich te beheersen en om nóg beter hun best te doen. Neurotici hebben dus ook meer moeite met het in bedwang houden van al hun opspelende negatieve gevoelens.
Steun van je partner
Mooi om te weten dat neuroticisme is terug te voeren op wat overenthousiaste of juist traag werkende hersenverbindingen. Maar betekent dit ook dat emotioneel instabiele mensen daar maar mee moeten leren leven? Nee, zegt de Groningse psychiater Jeronimus.
Lang werd gedacht dat iemands persoonlijkheid al bij de geboorte werd bezorgd in een pakketje genen, dat ze in de vroege jeugd werd afgebakken en daarna onveranderbaar was. Inmiddels blijkt, onder meer uit tweelingenonderzoek, dat persoonlijkheden niet helemaal vastliggen. Zo wordt neuroticisme voor de helft door een genetische aanleg bepaald; de andere helft wordt door levensgebeurtenissen beïnvloed. Dat betekent dat mensen kunnen veranderen.
Training Stoppen met piekeren
- Inzicht in eigen denkgewoontes
- Extra tips voor nachtelijk piekeren
- Inclusief stappenplan voor het nemen van beslissingen
79,-
Voor zijn promotieonderzoek bestudeerde Jeronimus de effecten van heftige gebeurtenissen op het neuroticisme van deelnemers. Die gebeurtenissen konden positief of negatief zijn. Het effect ervan bleek nog jaren later terug te vinden. Zo waren niet-neurotische mannen van middelbare leeftijd die hun vrouw verloren in de eerste twee jaar na haar dood emotioneel veel instabieler.
Andersom werden overgevoelige mensen die een vaste relatie kregen of een carrièrestap maakten minder labiel. De instabiliteit van werknemers die meer voldoening dan voorheen uit hun werk haalden, daalde langzaam maar gestaag.
Er is ook een zelfversterkend effect. De verandering heeft de neiging zichzelf in stand te houden door de gebeurtenissen die daaruit voortvloeien. Wie thuis sinds kort een begripvolle en ondersteunende partner op de bank heeft zitten, durft eerder te solliciteren op een nieuwe, spannende baan.
Neurotische trekjes kunnen zodanig verminderen dat je er uiteindelijk helemaal geen last meer van hebt. Hoewel ze – onder invloed van andere gebeurtenissen – ook weer kunnen opspelen als je er genetisch gevoelig voor bent.
Perfectionisme
Neuroticisme heeft overigens niet alleen maar nadelen. Op de werkvloer kan het – afgezien van het hogere ziekteverzuim – ook een voordeel zijn. Uit onderzoek blijkt dat neuroten door hun collega’s vaak erg worden gewaardeerd. Teams zijn gebaat bij iemand die niet meteen met elk plan meejuicht maar eerst alle nadelen doordenkt en daarbij ook alvast een oplossing verzint.
Daar komt bij dat emotionele instabiliteit vaak samengaat met perfectionisme. Wie continu aan zichzelf twijfelt, voorkomt kritiek door piekfijn werk af te leveren. Daardoor doen neurotische types het bovengemiddeld goed tijdens hun opleiding. Jeronimus: ‘Elke afdeling gun je iemand die hoog scoort op neuroticisme.’
Er zijn ook fysieke voordelen. Zoals de overbezorgde guppy’s minder vaak door roofvissen werden opgegeten, lopen neurotische jongeren onder de 25 jaar een vijf keer kleinere kans om door een ongeluk te overlijden. Wie overal beren op de weg ziet, haalt het niet in zijn hoofd om zonder helm onbezonnen op een scooter te stappen of boven in een boom een selfie te maken. Niet stoer, wel zo veilig.
5 manieren om sterker te staan
- Investeer in je carrière. Vanuit de positieve psychologie krijgen mensen vaak het advies zich minder op hun werk te richten. Voor neuroten geldt het tegenovergestelde, zegt psychiater Bertus Jeronimus. ‘Een leuke baan en status zijn bijzonder belangrijk voor hen. Het geeft ze de vastigheid en erkenning waar ze naar verlangen.’
- Durf beslissingen te nemen. Wie van nature angstig en bezorgd is, heeft de neiging alles bij het oude te laten. Maar de mooie dingen in het leven komen niet vanzelf. Een nieuwe baan vinden, een andere opleiding doen, meer vrienden zoeken of betere woonruimte zoeken: allemaal eng, maar ze leveren ook veel op. Dit soort grote stappen kunnen je geluk langdurig vergroten.
- Onderzoek jezelf. Als je weet wat je zwakke punten zijn kun je de invloed hiervan minimaliseren. Ontdek ze door bijvoorbeeld een dagboek bij te houden op www.hoegekisnederland.nl. Na dertig dagen krijg je een overzicht van je eigen gevoelsleven.
- Maak het jezelf makkelijk. Voorkom negatieve prikkels bij dingen die niet levensbepalend zijn. Vind je reizen stressvol? Boek dan vooraf en zoek niet pas bij aankomst een hotel. Vind je het moeilijk om op een feestje met onbekenden te praten, ga dan in de keuken helpen. Zo maak je van een stresssituatie een positieve gebeurtenis.
- Onderhoud een stevig sociaal netwerk. Familie en vrienden kunnen je in moeilijke tijden steun en hulp bieden, extra belangrijk voor neuroten. Wees dus zuinig op je dierbaren, zeker als je snel boos wordt en ruziemaakt.
