‘Focus vooral op dingen die wél goed gaan’

Zeventien jaar geleden kwam de jonge Vlaamse psychologe Nele Jacobs voor promotieonderzoek naar Nederland. Ze bleef, ‘voor de liefde’. En werd onlangs, 43 jaar jong, aan de Open Universiteit benoemd tot Nederlands eerste hoogleraar levenslooppsychologie. Een van de vragen waarover zij zich buigt is waardoor mensen ‘floreren’ – letterlijk: tot bloei komen in hun leven.

Nederlanders lukt dat floreren overigens vrij aardig, bleek onlangs uit onderzoek van andere wetenschappers. Hier te lande floreert 38 procent van de bevolking – nét iets meer dan in Vlaanderen.

Hoe valt zoiets te onderzoeken?

‘Daarvoor zijn duizenden mensen tussen de 16 en 65 jaar ondervraagd over hun welbevinden. Dat wordt dan opgesplitst in drie onderdelen. Om te beginnen psychologisch welbevinden, wat gaat over persoonlijke groei en autonomie. Dat kun je onderzoeken met vragen als: hoe vaak voelde je je de afgelopen maand zeker genoeg om voor je mening uit te komen? Ten tweede heb je emotioneel welbevinden. Daarbij heb je het over tevredenheid en positieve emoties, zoals plezier en enthousiasme, en dat kun je peilen met vragen als: hoe vaak voelde je je gelukkig de afgelopen maand? Tot slot is er sociaal welbevinden. Dat gaat over goed functioneren in de samenleving, vertrouwen hebben in anderen. Daar horen vragen bij als: heb je het gevoel dat je iets bijdraagt aan de maatschappij? Ben je geïnteresseerd in wat er in de wereld gebeurt?’

En als je op al die ‘welbevindens’ hoog scoort…

‘…dan floreer je. Zulke mensen hebben een uitstekende psychische en fysieke gezondheid en blijken het vermogen te hebben zich aan te passen en zelf de regie te voeren over hun leven – ook wanneer er fysieke, emotionele of sociale uitdagingen op hun pad komen. Daarnaast ervaart iemand die floreert regelmatig positieve emoties als voldoening, opgewektheid en kalmte.’

Emoties die u graag onderzoekt.

Met een stralende lach: ‘Zeker. Het is een dankbaar onderwerp waar ik zelf ook vaak blij van word. We weten uit ons eigen onderzoek aan de Open Universiteit namelijk dat het ook andersom werkt. Het is dus niet alleen zo dat wie floreert, meer positieve emoties ervaart, het is ook zo dat het ervaren van meer positieve emoties in belangrijke mate bijdraagt aan floreren. En dan hebben we het over kleine positieve gevoelens die mensen al ervaren bij eenvoudige gebeurtenissen, zoals het voeren van een fijn gesprek met een dierbare. Ook lichaamsbeweging kan al zorgen dat we ons blij en voldaan voelen. Het effect van positieve emoties wordt nog eens versterkt doordat ze maken dat we meer openstaan voor andere mensen, waardoor ze weer leiden tot meer creativiteit en meer sociale contacten.’

Wat is uw belangrijkste bevinding?

‘Dat wij allemaal positieve emoties hebben in het dagelijks leven, al zijn we ons daarvan niet altijd bewust. We zijn namelijk geneigd eerder onze negatieve emoties op te merken – zoals onzekerheid, frustratie, somberheid. Deze hebben helaas ook een grotere impact op ons. Het kan daarom heel lonend zijn om bewust te gaan kijken in welke context jij positieve emoties ervaart: dat kan al helpen om meer te floreren. Vervolgens is het een goed idee om díé keuzes te maken die dat helpen versterken. Als jij van jezelf weet dat je opbloeit van sociale contacten, ga daar dan voor. Geef niet alleen een duimpje aan een vriend op Facebook, maar bel op, spreek af, investeer echt in relaties. Als je juist iemand bent die floreert door rust en alleen zijn, durf je dan ook regelmatig terug te trekken.’

Maar ons niveau van welbevinden is deels toch aangeboren?

‘Ja, verschillen in welbevinden tussen mensen zijn voor ongeveer een derde toe te schrijven aan erfelijke factoren. Positieve emoties kunnen echter ook flink bijdragen aan welbevinden, en hoe wij die ervaren, wordt niet door erfelijkheid bepaald. Onze omgeving en ons eigen bewuste gedrag kunnen ons bovendien helpen om die emoties vaker te krijgen: kies je voor werk dat bij je past? Kies je voor kinderen of huisdieren als je daar blij van wordt? Woon je op een plek waar je je goed voelt?’

Dat biedt dus kansen.

‘Zeker! In iedere fase van het leven heeft letterlijk iedereen kansen om positieve emoties te genereren én te vermeerderen. Ook mensen met psychische klachten – en dat is interessant – kunnen hun welbevinden laten toenemen door actiever op zoek te gaan naar positieve gevoelens. Wanneer iemand een eetstoornis heeft maar wel goede vrienden, kan zij best hoog scoren op welbevinden en daardoor ondanks de klachten nog goed functioneren. Aan mijn vakgroep leiden we levenslooppsychologen op die mensen helpen focussen op de dingen die wel goed gaan. Voor ieder individu zijn er altijd mogelijkheden om die te versterken, ongeacht hoe fit of hoe oud je bent.’

Volgens de positieve psychologie zijn er allerlei activiteiten die we bewust kunnen inzetten om ons beter te voelen, zoals sporten, mediteren, dankbaar zijn. Is ook onderzocht welke daarvan het effectiefst zijn?

‘Het wordt steeds duidelijker dat dit voor iedereen anders is. Je moet dus vooral die activiteiten kiezen die bij jou persoonlijk passen. Als jij geen sporter bent, gaat de sportschool jou niet helpen om meer te floreren. Word je blij van vrijwilligerswerk, dan zal dat bij jou wel effect hebben. Wanneer dankbaarheid ervaren jou aanspreekt, dan zijn er bewezen effectieve interventies waarmee je je gevoel van dankbaarheid kunt versterken.
Een voorbeeld van zo’n interventie is ’s morgens de dag met drie steentjes in je rechterbroekzak te beginnen, en telkens als je ergens dankbaar voor bent, een steentje naar de andere zak te verplaatsen. ’s Avonds haal je de drie steentjes uit je linkerbroekzak en denk je nog eens terug aan die momenten. Dat zijn eenvoudige strategieën om een positief gevoel te cultiveren.’

We kunnen zelfs onze mate van optimisme vergroten.

‘Inderdaad. Uit recent onderzoek is gebleken dat mensen daar hoger op gaan scoren als ze zichzelf twee weken lang iedere dag vijf minuten levendig hun best possible self, hun “beste toekomstige zelf”, voor de geest roepen. Zo’n visualisatie begint telkens met de zin “in de toekomst zal ik…”. Het moet dan wel een realistisch zelfbeeld zijn, positief geformuleerd en relevant voor die persoon.’

Hoopgevend, maar hebben we niet eerst iets anders nodig? Bewuster leven in plaats van door de dagen te sjezen met werken en consumeren?

‘Daar sluit ik mij bij aan. Heel veel mensen leven op de automatische piloot, wat wel begrijpelijk is als je bijvoorbeeld allebei een baan en kinderen hebt. Ik zie in mijn omgeving helaas te veel mensen die niet eens de tijd hebben om even stil te staan. Toch zien we ook een onderstroom van mensen die zich daartegen verzetten en meer rust en contemplatie opzoeken. Het feit dat mindfulness zo in trek is en blijkt te werken, toont ook aan dat er behoefte is om rustiger en bewuster te leven. Voor mij als psycholoog is het de grootste uitdaging van de komende tijd om mensen zich bewust te laten worden van de bezigheden waarvan ze positieve emoties krijgen, en ze vervolgens aan te moedigen om voor die bezigheden te kiezen.’

Hoe gaat u dit doen?

‘Grappig genoeg draagt onze onderzoeksmethode hier al aan bij. Aan onze proefpersonen vragen we tien keer per dag, zeven dagen lang via hun smartphone wat ze voelen. Voel je je zeker, vrolijk, enthousiast? Of voel je je somber of onzeker? Daarnaast vragen we naar de context: met wie ben je nu, wat ben je aan het doen, heb je stress ervaren? Daarna krijgen ze een verslagje waarin ze kunnen nalezen wanneer ze zich gelukkig voelden, en wat ze toen deden. Als je op drie gelukkige momenten alleen was en op zeven van die momenten met anderen, geeft dat al inzicht. Je krijgt even een spiegel voorgehouden. Bij de Groningse universiteit zijn ze bezig om dit op grotere schaal te implementeren. Op hun website hoegekisnederland.nl kan iedereen zich aanmelden om een maand lang zo’n dagboekje bij te houden. Daarna krijg je persoonlijke feedback. Dit is echt veelbelovend; ik denk dat hiermee veel winst te behalen valt.’

Waarmee boekt u winst voor uw eigen floreren?

‘Tja, ik ben een Vlaamse, dus ik heb de racefiets-genen… Mij doet wielrennen erg goed. Als ik een slechte dag heb gehad, probeer altijd een rondje door het heuvelland te rijden. Het is bekend dat sporten met anderen de positieve effecten nog versterkt, dus ga ik liefst samen met mijn man fietsen. Ik ervaar dan voldoening, kalmte – de dagelijkse beslommeringen zakken wat weg.
Wat ik ook bewust cultiveer zijn positieve relaties met anderen. Met wie spendeer ik mijn tijd? Daar selecteer ik wel op. Als het niet klikt met mensen, steek ik er geen tijd meer in. Klikt het wel, dan ben ik vanzelf al vriendelijk en belangstellend – dat gaat heel natuurlijk. Ik probeer hier bewuste keuzes in te maken, en ook van mezelf te accepteren dat ik niet altijd voor iedereen wil klaarstaan.’

Kunnen we zoveel verantwoordelijkheid voor ons eigen floreren wel aan? Discipline is vaak lastig – je moet het heilzame gedrag wel volhouden.

‘En wanneer houd je dingen vol? Wanneer je ze graag doet en wanneer ze niet al te veel moeite kosten. Mensen worstelen met discipline als ze dingen moeten volhouden die ze niet graag doen, zoals pillen nemen of naar therapiesessies gaan – dat kost vaak moeite, en daardoor haken ze makkelijker af. Wanneer we hen aanmoedigen om zich te concentreren op wat ze wel leuk vinden, is er meer kans dat ze het volhouden.’

Maar het ís niet altijd leuk om naar de sportschool te gaan, zelfs als je weet je dat je je daarna beter zult voelen.

‘Klopt, en ik wilde dat ik er een pasklare oplossing voor had. Dan zou ik ook elke dag sporten en had ik nu een mooi figuurtje, haha! Er blijft altijd wel een kloof tussen dingen weten en ze ook doen. Maar met wat mildheid en zelfcompassie kunnen we een bruggetje over die kloof heen bouwen. We nemen ons voor om drie keer in de week te sporten maar als het twee keer wordt, hoeven we ons niet schuldig te voelen. We kunnen onszelf trainen om dan te zeggen: oké, goed dat ik dat ondanks alle drukte toch twee keer heb gedaan; volgende week lukt het misschien drie keer.’

Het is wel duidelijk dat u ook floreert door het werk dat u doet.

Weer stralend: ‘Dat is echt zo. Het is zo hoopgevend dat letterlijk iedereen positieve emoties kan ervaren én die kan vermeerderen. Ik vind het ook heel mooi om te zien dat dit mensen tot op hoge leeftijd kan helpen te floreren. Tegelijkertijd is het jammer dat hier in onze samenleving nog maar weinig mensen bewust mee bezig zijn. Vaak zou ik willen uitroepen: mensen, we hebben hier goud in handen, ga er nou wat mee dóén allemaal!’ //

interview

[/wpgpremiumcontent]