Dit doet de pil met je psyche

Hormonen bedienen miljarden schakelaars tegelijk in ons lichaam en beïnvloeden zo of we ons gestrest of ontspannen voelen, hoe gelukkig we zijn en hoeveel energie we hebben. Maar ook bijvoorbeeld hoe aantrekkelijk we worden gevonden.

Als je hormonen slikt in de vorm van een anticonceptiepil – zoals ruim 1,3 miljoen Nederlandse vrouwen in de leeftijd van 15 tot 48 doen – dan heeft dat invloed op de versie van jezelf die op de voorgrond staat.

Sarah Hill, hoogleraar evolutionaire psychologie van de Texas Christian University, bestudeerde al het wetenschappelijk onderzoek naar de pil en schreef er het boek Je brein aan de pil over. Hierin komen zeven belangrijke effecten naar voren, zowel positief als negatief.

1. De zin in seks vermindert

Bij vruchtbare vrouwen die de pil niet slikken, brengen hormonen hen maandelijks in de stemming voor seks; als een volkomen natuurlijk afrodisiacum.

Het geslachtshormoon oestrogeen, dat volgens Hill ook wel bekend staat als de flirterige seksbom onder de vrouwenhormonen, piekt rond de eisprong. In deze periode hebben vrouwen meer zin in seks en zijn ze ook seksueel actiever, blijkt uit dagboekstudies.

Hill: ‘Bij vrouwen aan de pil blijft het oestrogeengehalte de hele cyclus relatief laag en stabiel. Zij profiteren niet van de natuurlijke libidotoename die optreedt wanneer het lichaam een eitje vrijgeeft ter bevruchting.’

Bovendien daalt het testosteronniveau door pilgebruik met ongeveer 60 procent, wat volgens sommige deskundigen de voornaamste oorzaak is van libidoverlies bij vrouwen aan de pil.

Dat vrouwen die géén pil slikken meer interesse hebben in seks, blijkt ook uit een interessant onderzoek van de Emory universiteit. Vrouwen kregen foto’s te zien van koppels die verschillende seksuele handelingen verrichtten.

Ondertussen werd met eyetracking-apparatuur geregistreerd waar hun ogen naartoe gingen. En wat bleek? Alle vrouwen keken in eerste instantie naar de geslachtsdelen.

Toch verloren de pilgebruiksters snel hun belangstelling. Hun ogen dwaalden af naar aspecten die helemaal niets met seks te maken hadden: kleding, voorwerpen op de achtergrond (is dat nou een Victoriaanse chaise longue waar hij haar overheen legt? Wat zou die goed staan in mijn woonkamer). Vrouwen die de pil niet slikten, bleven geboeid naar de geslachtsdelen loeren.

2. PMS-klachten nemen af

Voor vrouwen met het premenstrueel syndroom (PMS) kan de pil een zegen zijn. Tijdens die vervelende PMS-dagen – meestal in de week voor de menstruatie, als het hormoon progesteron aan zet is – ondergaan vrouwen allerlei veranderingen waar zij (en de mensen om hen heen) doodongelukkig van kunnen worden. Ze voelen zich onaantrekkelijk, boos, somber, vermoeid en hongerig.

Hill: ‘Hoewel er ook vrouwen zijn die daar juist méér last van krijgen, blijkt uit een flink aantal onderzoeken dat de pil PMS-klachten vermindert.’ Dat komt doordat hormonale schommelingen worden gladgestreken en daarmee ook de mentale ups-en-downs en andere ellende.

3. De creativiteitspiek wordt gedempt

De oestrogeenpiek – die loopt van dag 6 tot dag 14 van de cyclus – brengt vrouwen niet alleen in de mood voor seks, het is ook hét moment om te brainstormen, schrijven en schilderen. In deze fase zijn vrouwen creatiever, suggereren verschillende onderzoeken.

Bij een experiment van de Duitse psycholoog Rosemarie Krug werden vrouwen die wel en niet de pil gebruikten op verschillende momenten in de maand onderworpen aan creativiteitstests.

De dagen voor hun ovulatie, als het oestrogeenniveau op zijn hoogst was, waren de pilloze vrouwen het creatiefst. Pilgebruiksters bleken niet te profiteren van een creativiteitspiek.

Het wetenschappelijk bewijs is nog niet overdonderend, maar het is voor vrouwen de moeite waard om eens te onderzoeken hoe dat bij hen zit.

Hills advies: ‘Houd het eens een paar maanden bij. Sommige vrouwen vinden zichzelf tijdens de oestrogeen-dominante helft van hun cyclus leuk, energiek en creatief, andere zijn in die periode juist te veel afgeleid. En weer andere vrouwen merken weinig verschil.’

Het is nog onduidelijk waarom de ene vrouw gevoeliger is voor hormoonschommelingen dan de andere. Waarschijnlijk heeft het te maken met de hoeveelheid hormonen en hormoonreceptoren die ze hebben meegekregen van hun moeder.

4. Indrukken worden minder intens

Het brein van vrouwen staat in de vruchtbare fase op scherp. ‘Oestrogeen is als Pokon voor het brein,’ aldus Hill. ‘Het zorgt ervoor dat hersencellen nieuwe verbindingen aanleggen en gevoeliger worden voor beelden, geuren en geluiden uit de omgeving. Dit wordt niet waargenomen bij vrouwen aan de pil, die geen cyclische oestrogeenpiek hebben.’

Dat betekent niet dat de pil de zintuigen van vrouwen volledig afstompt, maar het haalt wel iets van de scherpte weg. Vrouwen die géén pil gebruiken, beleven die intensiteit wel. Zo zouden zij gevoeliger zijn voor de geur van muskus en testosteron, blijkt uit een onderzoek dat Hill in haar boek beschrijft.

Terwijl vrouwen aan de pil deze geuren pas opmerken als ze er zo ongeveer met hun neus ingedrukt worden. Ook zijn er aanwijzingen – maar dit onderzoek staat nog in de kinderschoenen – dat vrouwen meer genieten van muziek rond hun ovulatie.

5. Er is geen fase waarin je aantrekkelijker bent

Een ander feit over de oestrogeenpiek: het maakt aantrekkelijk. Niet alleen doen vrouwen in hun vruchtbare periode meer moeite voor hun uiterlijk – ze dragen meer make-up en gaan uitdagender gekleed –, mannen voelen zich in die periode ook meer tot hen aangetrokken.

De Amerikaanse evolutiepsycholoog Geoffrey Miller – niet bang om wat opschudding te veroorzaken in naam der wetenschap – deed er onderzoek naar. Hij wilde weten of de fooi die danseressen in een stripclub kregen samenhing met hun cyclus en of de pil hierop nog invloed uitoefende.

De danseressen moesten twee maanden lang hun fooien noteren en aangeven wanneer hun menstruatie begon en eindigde. In de periode rond hun ovulatie verdienden de dames zo’n 70 dollar per uur. Tijdens hun menstruatie was dat 35 dollar en in de overige perioden 50 dollar. Danseressen aan de pil verdienden gemiddeld slechts zo’n 37 dollar per uur.

Na deze studie is er volgens Hill nog veel meer bewijs gevonden voor de hypothese dat mannen vrouwen begeerlijker vinden in hun vruchtbare fase. Zo blijkt uit onderzoek dat mannen de bewegingen, gezichten en stemmen van vrouwen in de oestrogeenpiek aanzienlijk aantrekkelijker vinden dan die van vrouwen in een niet-vruchtbare fase. Vergelijkbare effecten worden gevonden bij hun lichaamsgeur.

Hill: ‘Verschillende onderzoeken hebben aangetoond dat de natuurlijke lichaamsgeuren van vrouwen in hun vruchtbare periode (meestal door T-shirts, maar ook wel door inlegkruisjes te verzamelen die vrouwen hebben gedragen) door mannen als begeerlijker en lekkerder worden beoordeeld.’

Kortom: halverwege de cyclus krijgen vrouwen (die geen pil gebruiken) een verleidelijke opsteker, waardoor ze er aantrekkelijke uitzien, klinken en ruiken.

6. Het stresssysteem reageert anders

Wie de pil niet slikt, heeft een normale stressreactie. Bij acute stress (belangrijke deadline, gevaarlijke verkeerssituatie) wordt er adrenaline en cortisol aangemaakt. De adrenaline zorgt voor een hogere hartslag en een gejaagd gevoel; de cortisol maakt dat je iets leert van de stressvolle gebeurtenis voor later.

Bij vrouwen aan de pil is die adrenalinereactie er wél, maar werkt de cortisolreactie niet goed. Hill: ‘Soms hebben vrouwen aan de pil helemaal geen cortisolreactie bij stress en soms daalt het cortisolniveau zelfs, wat helemaal nergens op slaat. Ook na het sporten is de cortisolrespons bij pilgebruiksters veel lager dan bij natuurlijk menstruerende vrouwen.’

De gedempte cortisolrespons lijkt volgens Hill verdacht veel op die van mensen met chronische stress. Bij wie langdurig onder hoge druk staat, schakelt het lichaam de stressrespons op den duur uit omdat het niet kan functioneren in een chronische staat van opgefoktheid. Het gevolg: er wordt geen cortisol meer aangemaakt in situaties waarin dat wel nodig is.

De impact hiervan is volgens Hill nog niet duidelijk. Wel zijn er voorzichtige aanwijzingen dat het invloed heeft op het leervermogen van vrouwen aan de pil. In een onderzoek kregen vrouwen die wel of geen anticonceptiepil gebruikten een emotioneel en een saai verhaal te horen.

Onmiddellijk daarna werd de helft van de vrouwen in elke groep blootgesteld aan een stresstaak en werd hun cortisolniveau gemeten.

Een week later konden de natuurlijk menstruerende vrouwen zich de details van het emotionele verhaal na die stresstaak nog goed herinneren. Maar dat gold niet voor vrouwen aan de pil.

Ook al luisterden deze vrouwen met evenveel aandacht naar het verhaal en voelden ze zich (door de adrenaline) net zo gestrest na de stresstaak, toch nam hun brein de details van het emotionele verhaal minder goed op.

Vrouwen die de pil niet slikken, maken wel cortisol aan als ze stress voelen, waardoor informatie beter beklijft. Of dat invloed heeft op het dagelijks leven van pilgebruiksters, is een vraag waar de wetenschap nog geen antwoord op heeft.

7. De kans op een scheiding wordt kleiner

In de zoektocht naar de ideale, romantische partner, op de korte én lange termijn, letten pilgebruiksters op andere kwaliteiten dan vrouwen die geen anticonceptiepil gebruiken.

Ze letten niet zozeer op begeerlijkheid en aantrekkelijkheid, maar vinden het belangrijker dat een man zorgzaam, vaderlijk en verantwoordelijk is en dat hij genoeg verdient om een gezin te kunnen onderhouden. Dat wensenlijstje zorgt er mogelijk voor dat vrouwen aan de pil minder snel scheiden.

Hill: ‘Zelfs als ze niet zo tevreden zijn over hun seksleven en hun partner matig aantrekkelijk vinden, blijkt dat vrouwen die hun partners kozen toen ze de pil slikten aanzienlijk minder kans hebben om te scheiden dan vrouwen die dat deden op het moment dat ze niet aan de pil waren.’

Voorwaarde is wel dat ze de pil blijven gebruiken. Ander onderzoek laat namelijk zien dat de kans bestaat dat ze hun partner minder aantrekkelijk gaan vinden als ze stoppen met de anticonceptiepil.

Natuurlijk menstruerende vrouwen zijn volgens Hill iets wispelturiger. ‘De eerste helft van hun cyclus, en dan met name in hun vruchtbare periode, vallen ze eerder op grote, symmetrische mannen met een zware stem, ambitie en een flinke portie branie.

Maar in de tweede helft van hun cyclus, wanneer progesteron het dominante hormoon is, verschuift hun voorkeur naar zorgzame mannen die graag voor de kinderen zorgen en de ontbijtboel opruimen – het type man waar vrouwen aan de pil sowieso vaak op vallen.

Deze verschuiving in voorkeuren is volgens Hill het meest uitgesproken bij pilloze vrouwen die een vaste relatie hebben met het type zorgzame huisman. Zij voelen zich in hun vruchtbare periode aangetrokken tot andere, mannelijkere mannen en minder tot hun eigen partner.

Uit een vergelijkbaar onderzoek blijkt dat gebonden vrouwen meer buitenechtelijke fantasieën hebben op momenten dat hun vruchtbaarheid hoog is, vooral als hun partner niet zo begeerlijk en symmetrisch is.

Hoewel de meeste vrouwen hun fantasieën niet in de praktijk zullen brengen, kan het de relatie mogelijk wel op scherp zetten. Zeker als er ook nog andere problemen spelen.

Bronnen, o.a.: S.E. Hill, Je brein aan de pil. Hoe de pil alles verandert, Nijgh & Van Ditmar, 2020 / H.A. Rupp, K. Wallen, Sex differences in viewing sexual stimuli. An eyetracking study in men and women, Hormones and Behavior, volume 51, 2007 / G.F. Miller e.a., Ovulatory cycle effects on tip earnings by lap dancers, Economic evidence for human estrus? Evolution and Human Behavior, 2007