Een hele middag heeft Carina van Dolder vrijgemaakt om mij kennis te laten maken met de Myers-Briggs Type Indicator (mbti), een persoonlijkheidstest. Van Dolder is enthousiast over dit instrument en zij kan het weten. Als adviseur bij het loopbaancentrum van de provincie Utrecht heeft zij inmiddels 214 medewerkers begeleid.

Dat ik meer over de mbti wil weten, heeft alles te maken met ingrijpende ervaringen van een aantal jaren geleden, toen ik lange tijd uit de roulatie was door een burn-out. Eén van de oorzaken waardoor ik opbrandde, was een verkeerde carrièrestap waarin ik volhardde. De mbti belooft je zelfkennis te vergroten, waardoor je onder meer kunt bepalen of je wat betreft je werk op de goede plaats zit. Vandaar mijn bezoek aan Van Dolder.

Na enige tijd voel ik een lichte ongedurigheid. Het duurt naar mijn gevoel lang voordat ze to the point komt. Zeker, Van Dolder is onderhoudend, maar ik vind dat ze te veel uitweidt over zaken die weinig bijdragen aan een betoog over de verdiensten van een persoonlijkheidstest.

Eindelijk mag ik de vragenlijst invullen om te achterhalen wat, zoals dat bij de mbti heet, mijn ‘voorkeurstype’ is. Opgelucht haal ik adem. Het wordt concreet. Bij 84 verschillende beweringen kruis ik ja of nee aan. Nee, bij ‘Ik ben doorgaans tamelijk stil en terughoudend’. Ja, bij ‘Als vriend kies ik het liefst iemand die met beide benen op de grond staat’. Nee, bij ‘chaoot’ als typering van mezelf. Enzovoort.

Via een ingenieus puntensysteem berekent Van Dolder mijn voorkeurstype. De mbti kent vier dimensies. Bij elke dimensie horen twee tegenovergestelde voorkeuren, die elk om een aantal redenen worden gewaardeerd, maar die soms ook irritaties oproepen. Je gebruikt ze alle acht, maar op elke dimensie geef je aan een van de twee de voorkeur.

Mijn voorkeurstype blijkt estj te zijn. De E staat voor Extraversion. ‘Mensen met dat voorkeurstype halen hun energie uit de buitenwereld.’ In deze voorkeur herken ik me slechts gedeeltelijk. Ik ben inderdaad geen kluizenaar en ik praat graag en makkelijk met mensen. Toch is de I van Introversion me ook niet vreemd: ik vind het heerlijk om me – soms dagen achtereen – terug te trekken achter mijn tekstverwerker. Interviewen vind ik weliswaar inspirerend en ik geniet ervan lezingen te houden voor grote groepen, maar dat soort activiteiten ervaar ik wel als vermoeiend. Ik laad mijn accu op wanneer ik met mijn gedachten alleen ben.

Vijf zintuigen

‘Je hebt beide kanten’, legt Van Dolder uit. Dat klopt. Alleen met mijn gedachten zijn, is voor mij vooral een tegenwicht tegen een overmaat aan externe prikkels. Heel lang alleen aan één boek werken zou bijvoorbeeld niets voor mij zijn.

De S staat voor Sensing. ‘Mensen die dat verkiezen, nemen bij voorkeur informatie op via hun vijf zintuigen en vormen hun ideeën op basis van feiten en gegevens’, vertelt Carina van Dolder. Dát herken ik helemaal. ‘Annegreet concreet’, zeg ik dikwijls wanneer mensen bij interviews vage beelden en impressies geven. Voor mij moeten de dingen tastbaar, zichtbaar en falsifieerbaar zijn. Dan zie ik ze en dan geloof ik ze.

Terwijl ik dat met Van Dolder bespreek, krijg ik opeens een verhelderend inzicht. Ik realiseer me dat mijn voorkeur voor feiten en gegevens me waarschijnlijk in de weg zit wanneer ik – tot dusverre vergeefs – probeer een roman te schrijven. Betogend proza ligt mij beter, terwijl bij fictie het adagium showing, not telling is. Als je in plaats van Sensing een voorkeur voor de N van iNtuition hebt, gaat dat showing je waarschijnlijk makkelijker af.

In de volgende dimensie herken ik me weer minder. Uit de puntentelling blijkt ook dat deze voorliefde bij mij veel minder uitgesproken is dan de S. Ik heb een nipte voorkeur voor Thinking (T) boven Feeling (F). T betekent dat iemand zijn beslissingen bij voorkeur neemt op basis van een objectieve analyse. Dat herken ik. Toch verbaast het me niet dat ik ook hoog scoor op de F: iemand die zich graag mentaal verplaatst in de situatie of het probleem. Ik heb beide: ik ben zeer analytisch, maar de meeste mensen kennen mij ook als behoorlijk empathisch.

Plichtsgetrouw en betrouwbaar

De laatste dimensie is een feest van herkenning. De J van Judging duidt volgens Van Dolder op een voorkeur voor een geplande en ordelijke manier van leven. Weliswaar ga ik zonder plan of reserveringen met vakantie – wat zou kunnen duiden op de spontaniteit en flexibiliteit van de tegenovergestelde voorkeur voor Percieving – maar in het gewone leven houd ik van orde en planning.

Ik knik instemmend als Van Dolder zegt: ‘Anderen zien dit type gewoonlijk als plichtsgetrouw en betrouwbaar. estj’s vinden het leuk te werken met anderen, zolang ze de tijdslimieten halen en de toegemeten taken vervullen.’ Inderdaad: deadline is voor mij deadline. Daarom heb ik elke maandag een helder plan voor de nieuwe werkweek. Dankzij een ademende agenda plan ik ook ruimte voor het onverwachte en kom ik zelden in de knel met wat ik anderen (en mezelf) heb beloofd.

Tijdens het gesprek met Van Dolder zie ik zo een aantal dingen van mezelf extra helder. Zelf heeft ze een soortgelijke ervaring: ‘Niet alleen bij de mensen die ik begeleid, ook bij mezelf was de herkenning heel groot.’

Haar voorkeur is enfp. Mijn aanvankelijke ongedurigheid is te herleiden tot onze verschillende voorkeuren om informatie op te nemen. Mijn voorkeur voor S vertaalt zich in de behoefte het gesprek te structureren, terwijl Van Dolders voorkeur voor N zich in beelden en ingevingen vertaalt. ‘Nu is het interessant dat verschil te constateren’, zegt ze, ‘maar als je samenwerkt kan dat ook irritatie wekken. Als je elkaar voorkeurstype kent, kun je daar rekening mee houden. Ik denk in mooie beelden, maar mijn baas heeft ook een voorkeur voor S. Hij wil feiten, cijfers. Nu ik hem die geef, werkt het tussen ons veel beter.’

Intuïtie ontwikkelen

De mbti zie ik als een bril waarmee je een bepaalde kijk op de werkelijkheid krijgt. Mijn zelfkennis is erdoor vergroot. Ik zie beter wat me ligt en snap ook waarom ik met sommige mensen makkelijker opschiet. Dankzij de mbti heb ik een nieuw aspect in het vizier gekregen. Over die uitputtende periode dat ik chef was van de economieredactie van Elsevier, zeg ik altijd: ‘Ik wilde schrijven, maar moest managen en deed dus iets waar ik weinig energie van kreeg.’ Nu realiseer ik me dat het mij ook parten speelde dat ik niet planmatig kon werken. Om in de termen van de mbti te blijven: het was te veel P(ercieving) en te weinig J(udging). Telkens als ik een schema voor de komende week had gemaakt, gooide de actualiteit roet in het eten en moest alles anders dan ik had gepland. Zoiets vind ik een enkele keer leuk en spannend, maar niet als way of life.

Tegenwoordig ben ik freelancer. Ik zit niet meer op het hete nieuws, maar schrijf achtergrondverhalen. Met de meeste opdrachtgevers heb ik afspraken voor telkens terugkerende rubrieken. Voor zeker de helft van de stukken die ik de rest van dit jaar schrijf, ligt nu al de deadline vast. Met de mbti-bril op zie ik hoezeer deze manier van werken bij mij past.

Maar wat moet ik met het inzicht dat mijn voorkeur voor S(ensing) mijn carrière als romanschrijver in de weg zit? Voorlopig heb ik besloten mijn roman-in-wording te laten rusten en werk ik aan een non-fictie boek. Maar moet ik mijn droom helemaal laten varen? Nee. Ik zal mijn intuïtie beter ontwikkelen en meer oog krijgen voor mijn ‘zesde zintuig’. Ik put hoop uit het idee dat de mbti ook bedoeld is om je inzicht te geven in welke eigenschappen je verder zou kunnen ontwikkelen. n

De voorkeuren op een rij

De MBTI is in Amerika ontwikkeld door moeder en dochter Briggs Myers op basis van het werk van de Zwitserse psychiater Jung. Zij vonden een praktische toepassing voor hun schema’s van verschillende persoonlijkheidstypes, toen in de Tweede Wereldoorlog veel mannen aan het front vochten en het zaak was dat de achterblijvers de juiste banen kozen.

De door hen ontwikkelde typologie kent de volgende vier dimensies:

1. Waarop richt je bij voorkeur je aandacht en hoe doe je energie op?

Extraversion: richt zich het liefst op de buitenwereld, haalt energie uit mensen, activiteiten en dingen. Gewaardeerd vanwege: gemakkelijke contact, plezierige sfeer, enthousiasme en energie.Irriteert soms door: luidruchtigheid en neiging tot oppervlakkigheid.

Introversion: haalt het liefst energie uit de binnenwereld van ideeën, emoties en indrukken.Gewaardeerd vanwege: diepgang, rust en concentratie, luistervaardigheid en bedachtzaamheid.Irriteert soms door: gereserveerde, moeilijk te doorgronden indruk.

2. Op welke manier neem je bij voorkeur je informatie op?

Sensing: voorkeur voor concreet waarnemen met de vijf zintuigen.Gewaardeerd vanwege: kennis van zaken, oog voor details en realisme.Irriteert soms door: grote informatiebehoefte en neiging tot pietluttigheid.

iNtuition: vergaart informatie door te kijken naar het totaalbeeld, geeft vooral aandacht aan ideeën en mogelijkheden.Gewaardeerd vanwege: creativiteit, toekomstgerichtheid, innovatieve en optimistische aard.Irriteert soms door: chaotisch van de hak op de tak springen.

3. Op welke manier neem je bij voorkeur beslissingen?

Thinking: beslissen het liefst op basis van logische redeneringen.Gewaardeerd vanwege: rechtdoorzee, logische en daadkrachtige aanpak.Irriteert soms door: afstandelijke en rationele benadering.

Feeling: beslissen het liefst op basis van persoonlijke en subjectieve overwegingen.Gewaardeerd vanwege: respectvolle en betrokken benadering, stelt de mens voorop.Irriteert soms door: overgevoeligheid en niet altijd even grote helderheid.

4. Op welke manier richt je bij voorkeur je leven in?

Judging: leven het liefst op geplande manier om overzicht te hebben.Gewaardeerd vanwege: snelle beslissingen, nakomen van afspraken en doorzettingsvermogen.Irriteert soms door: planmatigheid en geïrriteerdheid als anderen op beslissingen terugkomen.

Perceiving: leven het liefst flexibel en spontaan en passen zich vlot aan nieuwe omstandigheden aan.Gewaardeerd vanwege: ongedwongenheid, flexibiliteit en onvermoede energie op het laatste moment.Irriteert soms door: nonchalance, schijnbare doelloosheid en weifelachtigheid. Zie ook: www.opp.co.uk

Tussen inspanning en ontspanning

‘De uitkomst van de MBTI-vragenlijst is een praatpapier’, zegt Gudula van Beem, die tot voor kort bij Alert Management Consultants in Gorkum trainingen voor trainers verzorgde. Het is iets om samen met je trainer of coach te bespreken. Als test- of selectie-instrument mag de MBTI nooit gebruikt worden. ‘Dan geven mensen sociaal wenselijke antwoorden, wat nooit het gezochte zelfinzicht oplevert.’

Ook Jacqueline van Vliet van de Commissie Onderzoek Test Aangelegenheid Nederland (Cotan) meent dat het instrument niet voor selectie gebruikt mag worden. Volgens de Cotan is er onvoldoende onderzoek gedaan naar de validiteit van het testmateriaal. Van Vliet: ‘Ik hoor er weinig klachten over, terwijl de vragenlijst enorm populair is. Ik denk dat het een leuk speeltje is. Vooral voor niet-psychologen.’

De MBTI brengt in beeld wat jou waarschijnlijk het makkelijkste afgaat. Gudula van Beem: ‘In het dagelijks leven en in je werk gebruik je beide polen. Als je je voorkeuren volgt, ben je gewoonlijk op je best en voel je je het meest bekwaam en energiek. Soms heb je – om uiteenlopende redenen – je natuurlijke voorkeur afgeleerd en ben je geleidelijk gewend geraakt aan de tegenpool.

‘Een baan, waarbij je nooit volgens je natuurlijke voorkeur kunt werken en waarbij je voortdurend in je effort zit, kost veel energie. Dat zou kunnen leiden tot een burn-out. Zit je daarentegen voortdurend in je comfort, dan is er geen uitdaging. Ook dat is niet goed.’ Wat Van Beem illustreert met een citaat van haar oom die boer is: “Alles wat niet groeit, gaat dood.”

Wat is uw persoonlijkheidstypologie? Wie een idee wil krijgen van de vragen die in de mbti worden gesteld, surft naar ‘Tests’ op www.psychologiemagazine.nl