Het oerboek over kinderen en ouderschap
‘U weet meer dan u zelf denkt.’ Met deze opbeurende zin opende Benjamin Spock in 1946 zijn boek Baby- en kinderverzorging & opvoeding. Nu, ruim een halve eeuw, 45 herdrukken en een hoop herzieningen later, is zijn openingszin nog steeds actueel. De geruststellende toon van de grootvader der opvoeding, is de kracht van het boek en de kern van Spocks succes. Die mening zijn kinderarts Robert van Andel en orthopedagoog Pim van der Pol tenminste toegedaan. Onlangs verzorgden zij de Nederlandse bewerking van een geheel herziene editie.
Van der Pol: ‘Toen wij begin jaren tachtig voor het eerst werden gevraagd om de Nederlandse bewerking van Spock te maken, zijn wij het boek met een zekere scepsis gaan lezen. Maar gaandeweg werden we toch enthousiast. Spock heeft altijd veel nadruk gelegd op de kwaliteit van de ouders z lf. In deze tijd, waarin veel ouders twijfelen of ze hun kinderen wel goed opvoeden, heeft dat opnieuw een belangrijke functie.’
Spock anno 2000
In 1998 overleed kinderarts Benjamin Spock op 94-jarige leeftijd. In datzelfde jaar kwam de laatste Amerikaanse versie van zijn boek uit, die hij in samenwerking met Steven Parker op verschillende punten heeft geactualiseerd. Dat er behoefte
bestaat aan de tips van dokter Spock, blijkt wel uit de verkoopcijfers. Sinds 1946 zijn ruim veertig miljoen exemplaren verkocht en het boek is in meer dan dertig talen verschenen. Reden genoeg om ook de Nederlandse versie weer eens te ‘updaten’.
Maar wat is er nu eigenlijk nieuw aan deze uitgave? Van der Pol: ‘Spock besteedt in de laatste versie meer aandacht aan de rol van de vader en aan de veranderingen bij de man tijdens de zwangerschap van de vrouw, ook met betrekking tot seksualiteit. En hij benadrukt de gelijkwaardigheid tussen de ouders sterker.’ Lijken dat nog onderwerpen die er eigenlijk al jaren in hadden moeten staan, de begrippen quality time en special time zijn tekenend voor het haastige leven van vandaag de dag. Van der Pol: ‘Ouders leggen zichzelf door de drukte en de beperkte tijd die ze voor hun kinderen beschikbaar hebben, erg veel op. De tijd dÃe ze hebben, moet met volle overgave aan het kind worden besteed, vinden ze zelf. Als wij vroeger bij vrienden op bezoek gingen, dan was het eerste wat we vroegen: ,,Waar kunnen de kinderen slapen?” Want je wilde immers rustig met je vrienden kletsen. Tegenwoordig blijven kinderen er gewoon bij zitten. Die geconcentreerde aandacht die ouders kinderen geven zodra ze thuis zijn, de zogenaamde quality time, heeft meer met de ouders te maken dan met het kind. Hoe moe ze ook zijn, ouders moeten er zijn van zichzelf. Spock pleit juist voor meer special time: korte periodes van aandacht, tijdens welke bezigheid dan ook. Maar niet op momenten dat je het niet kunt opbrengen.’
Sommige tips zijn wel een beetje uit de tijd. Van Andel: ‘Hij heeft het nog uitgebreid over het vouwen van de katoenen luiers. Die zijn natuurlijk knap ouderwets, maar ik vind het ook wel ontwapenend en dat kan ik er dan toch niet uitschrijven.’ Toch was Spock ook in staat om zijn adviezen aan te passen aan de tijdgeest. Dat blijkt wel uit het laatste in 1998 toegevoegde hoofdstuk met de titel ‘Nieuwe onderwerpen die nog aan belang winnen in de 21e eeuw’. In dit hoofdstuk staat de computer centraal. Volgens Spock is het werken met de computer voor een kind een heel leerzame les in logische regels. Spock benadrukt echter het belang van goede begeleiding bij het gebruik van de computer. Hij wijst ouders op hun verantwoordelijkheid bij het uitzoeken van computerspelletjes en maakt de voordelen en gevaren van internet concreet door het te vergelijken met een onbekende, opwindende stad. Aangezien kinderen hun ouders momenteel qua computerkennis wel heel snel voorbij streven, biedt Spock de ouders met een aantal nuttige tips een prettig houvast.
Niet problematiseren, maar rustig uitleg geven
Een andere in het oog springende toevoeging in de herziene versie is de aandacht voor algemene kinderpsychologische aspecten. De ontwikkeling van de hersenen, het temperament van een kind, het onderscheid tussen aanleg en omgeving (nature versus nurture) en het ontstaan van ambities komen aan bod. Deze informatie raast in tien bladzijden aan de lezer voorbij, want Spock wil niet verstrikt raken in wetenschappelijke taal en informatie. Dat is volgens Van Andel en Van der Pol precies wat de grand old man van de opvoeding onderscheidt van andere grote namen op dit gebied. Van der Pol: ‘Je hebt onderzoekers als Jolly en Leach, maar hun boeken zijn echt anders geschreven. Dat zijn meer de ‘deskundigen-boeken’. Die dwingen je als ouder bijna om je kind te gaan observeren. Het zijn op zich wel goede boeken, maar als ouder krijg ik daarbij vaak het gevoel ,,Doe ik het wel goed?”‘ Van Andel: ‘Van kinderpsychiater Greenspan komt toevallig binnenkort weer zo’n boek uit. Die man schrijft goede boeken, maar hij heeft het honderden bladzijden lang over alle bijzonderheden van de kinderlijke ontwikkeling en de onzekerheden van ouders. Spock zegt daarover juist: ,,Dat hoort er nu eenmaal bij, vertrouw nou maar op je intuïtie.” Maar goed, kennelijk is daar ook een markt voor.’
Die markt is er zeker. Het problematiseren van het gedrag van kinderen is typisch iets van deze tijd. Boeken over bedplassen, huilbaby’s en drukke kinderen gaan als warme broodjes over de toonbank. De relativerende toon van Spock staat daar haaks op. Van Andel: ‘Je gebruikt het boek van Spock als naslagwerk. Je ingang is een probleempje, daar krijg je een eenvoudige uitleg over en vanzelf word je meegevoerd in een veel rustgevender en minder problematiserende benadering van opvoeding dan voornoemde boeken. Die zijn toch meer voor een publiek dat ’s avonds in bed nog even wil lezen hoe ouders in hun kostbare tijd dienen om te gaan met hun zo zorgvuldig geplande kinderen. Het is voor ons echt de kunst om Spocks geruststellende benadering er niet uit te schrijven. Want als je een nieuw onderwerp invoert, dan ga je zo weer op de probleemtoer. En volgens mij zijn ouders daar helemaal niet bij gebaat.’
Cultuurverschillen
In de nieuwe editie is rekening gehouden met de ontwikkelingen in Nederland op het gebied van verzorging en opvoeding. Van wege de culturele verschillen tussen Nederland en Amerika, is dat ook wel nodig. Van der Pol: ‘Wij hebben in Nederland altijd vooropgelopen met het bespreekbaar maken van precaire onderwerpen als kindermishandeling, echtscheiding of het opvoeden van kinderen in homoseksuele relaties. Die onderwerpen zaten er in de Nederlandse versie van Spock al veel eerder in. Op het moment dat die onderwerpen in Amerika worden ingevoerd, leggen we onze toevoegingen daar wel naast en passen we hier en daar nog wat aan, om niet te ver van de oorspronkelijke versie af te wijken. Maar je moet erop letten dat het wel aansluit bij de Neder landse kijk op kinderen en opvoeding.’
Ook met betrekking tot rolpatronen blijken de Ameri kanen nog steeds wat conservatiever. Waar Van Andel en Van der Pol het kopje ‘De dominerende grootmoeder’ al lang hebben vervangen door ‘De dominerende grootouder’, gaat het in de Amerikaanse versie nog steeds alleen over oma die het allemaal beter weet en haar eigen dochter de opvoeding nog niet toevertrouwt. Van der Pol: ‘Maar die grootvaders kunnen er ook wat van.’
Ook bij sommige nieuwe onderwerpen, zoals bijvoorbeeld adhd (aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit), wijkt de Nederlandse versie af van de Amerikaanse. In de Amerikaanse versie is er veel aandacht voor het enorme gebruik van pillen bij deze stoornis, met name het gebruik van Ritalin. Van Andel en Van der Pol hebben geprobeerd er wat afstandelijker en objectiever over te schrijven.
Een monument
Hoewel het beeld van de warme, ondersteunende opvoedingsdeskundige na het lezen van het boek staat als een huis, doen berichten de ronde dat Spock zelf als vader een koude kikker was. De Nederlandse bewerkers hebben daar zo hun eigen gedachten over. Van Andel: ‘Het is natuurlijk een lekker verhaal: die man noemt zich de grote opvoeder en moet je kijken wat er van zijn eigen kinderen is terechtgekomen. Maar dit is een beeld dat de media hebben geschapen. Ik kan pas wat met zo’n verhaal als ik zijn zoons heb gesproken. En misschien blijkt dan dat hij ook een koude kant had. Maar ja, het is natuurlijk ook niet makkelijk om zo’n vader te hebben. Daar kom je nooit bovenuit. Dit boek heeft hij in ieder geval niet vanuit die koude kant geschreven. Dat is zeker.’ Van der Pol hoopt dan ook dat zijn visie na zijn dood blijft doorklinken. ‘Want,’ zo concludeert Van Andel, ‘het is het oerboek over kinderen en ouderschap en er is geen boek dat in de buurt komt van Spock. Het is een monument.’n
[streamliner]’Spock heeft altijd veel nadruk gelegd op de kwaliteit van de ouders z lf. In deze tijd, waarin veel ouders twijfelen of ze hun kinderen wel goed opvoeden, heeft dat opnieuw een belangrijke functie’
P. van der Lee, student psychologie aan de Universiteit van Amsterdam en freelance journalist[/wpgpremiumcontent]