10 Uitspraken die ons gedrag beïnvloeden tijdens de coronacrisis

Volgens de Corona Impact Monitor van Motivaction had 58% van de burgers er eind vorige maand weinig vertrouwen in dat anderen de corona-adviezen van de overheid volgen. De persconferentie van 31 maart, waarin Rutte en minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge een verlenging aankondigden van de maatregelen, was dan ook bedoeld om het gevoel op te roepen dat Nederlanders zich nu wél aan die adviezen houden.

Sociaal psycholoog en gedragskundige Cecilia Keuchenius was positief verrast door het optreden van Rutte en De Jonge. Terwijl de kritiek op onduidelijkheid over eerder geïntroduceerde maatregelen niet mals was, kregen diverse gedragsbeïnvloedingsframes en -tactieken ditmaal wel goed vorm. Keuchenius licht ze toe:

1. ‘We kunnen dit alleen samen doen’

Het hoofdframe in de communicatie van de Rijksoverheid tijdens de coronacrisis is dat we het probleem samen moeten oplossen. Dit vergeten is bijna onmogelijk; de slogan ‘Alleen samen krijgen we corona onder controle’ is prominent aanwezig. Rutte en De Jonge spreken ons op verschillende manieren aan om het gemeenschapsgevoel te benadrukken.

• ‘We’ in plaats van ‘jullie’: ‘We kunnen dit alleen samen doen.’
• Het raakt de hele samenleving: ‘Zelfs al word je niet ziek, het coronavirus raakt ons op dit moment allemaal.’
• Benadrukken van het gemeenschapsgevoel: ‘We zijn misschien wel dichter bij elkaar dan ooit.’

2. ‘In een volwassen democratie als Nederland met volwassen, trotse mensen…’

Met de techniek altercasting spreekt Rutte ons aan in een bepaalde rol, waardoor wij ons hiernaar gedragen: ‘In een volwassen democratie als Nederland met volwassen, trotse mensen…’ En: ‘De kracht van Nederland in de afgelopen weken vind ik…’.

3. ‘Je ziet dat Nederland dit snapt’

Hij vertelt niet alleen wat het gewenste gedrag is, maar benoemt ook dat de meeste mensen zich hieraan houden. Deze techniek speelt in op de menselijke behoefte om erbij te horen. Rutte gebruikt hiervoor zinnen als ‘Iedereen ziet in Nederland dat we ons heel goed aan de regels houden (…)’ en ‘Je ziet dat Nederland dit snapt’.

4. ‘Ik heb grote bewondering voor…’

Rutte complimenteert ons met het naleven van de regels: ‘Ik wil vandaag hier gezegd hebben dat ik grote bewondering heb voor het aanpassingsvermogen, de zelfdiscipline en het improvisatievermogen van zo ongeveer iedereen in ons land.’ Positieve bekrachtiging versterkt de behoefte om het gedrag uit te voeren.

5. ‘Wat in Nederland niet werkt is een regering die zegt je ‘mot’ dit en moet zus’

Door het bieden van keuzevrijheid in een intelligente lockdown, behouden mensen een gevoel van autonomie. Hiermee verklein je de weerstand tegen de boodschap. Daarmee spreekt Rutte mensen tegelijkertijd ook aan op hun eigen verantwoordelijkheid: ‘Ik vind het ook bij een volwassen, democratisch land horen om mensen daar uiteindelijk hun eigen verantwoordelijkheid in te laten nemen.’ Deze tactiek creëert meer intrinsieke motivatie voor het gedrag. Met strenge regels en boetes bereik je vaak het tegenovergestelde.

6. ‘Het zal u niet verbazen…’

Bij de start van de toespraak gaf Rutte aan dat de maatregelen al in de lijn der verwachting lagen: ‘Het zal u niet verbazen dat we inderdaad tot een verlenging hebben besloten…’ Dit impliceert dat je hier niet verbaasd of negatief op kunt reageren en vergroot daarmee de kans op instemmende reacties.

7. ‘We realiseren ons…’

Rutte geeft aan dat hij begrijpt dat de maatregelen moeilijk zijn en toont daarmee empathie voor de situatie: ‘We realiseren ons dat we veel van mensen vragen.’ Hiermee erkent hij mogelijke weerstand

8. ‘We doen alles op basis van wetenschappelijk advies’

Het autoriteitsprincipe gaat ervan uit dat we eerder personen geloven die een bepaalde autoriteit hebben en dat we hun adviezen beter opvolgen. Als verdediging van het nieuwe besluit doet Rutte dan ook aanspraak op diverse autoriteiten: ‘We nemen dit besluit op basis van het advies van de experts van het Outbreak Management Team.’

9. ‘Mensen staan klaar om elkaar te helpen als dat nodig is’

De wens van de overheid is dat we er voor elkaar zijn. Ook hier benadrukt de overheid de sociale norm door te omschrijven hoe dit al gebeurt en geeft daar positieve feedback op. De Jonge: ‘… dat is prachtig om te zien.’ Om mensen aan te sporen, geeft Rutte concrete gedragsvoorbeelden: ‘Kijk ook naar de mensen in je buurt en klop een keer op het raam van je buren (…) om te vragen of je nog iets kunt doen.’

10. ‘Hou vol’

Door het neerzetten van de sociale norm en complimenten aan de samenleving, toont Rutte zijn vertrouwen in ons. Met ‘Hou vol’ spoort hij ons aan dit ook in moeilijke tijden waar te maken. Het vertrouwen van de regering dat wij dit kunnen, vergroot onze zelfeffectiviteit; het vertrouwen in onszelf dat we in staat zijn de maatregelen op te volgen.