Kijk naar mij!

So you think you can dance, Holland’s got talent, MasterChef, The voice of Holland, Benelux’ next top model, Popstars, De nieuwe Uri Geller… de lijst van Nederlandse programma’s waarin je een gooi kunt doen naar het sterrendom is haast oneindig.

En mocht het je niet lukken om op tv door te breken, dan kun je altijd nog je eigen podium creëren op YouTube of Twitter. ‘Kijk naar mij,’ lijken al deze media uit te schreeuwen. ‘Ik ben het waard om opgemerkt te worden.’

Journalist Jake Halpern en Carol Liebler van de Syracuse-universiteit in New York legden de volgende vraag voor aan Amerikaanse scholieren: stel, er was een magische knop waarop je kon drukken om groter en sterker, slimmer, mooier of beroemd te worden. Wat zou je kiezen? De uitkomst: de jongens kozen bijna net zo vaak ‘beroemd’ als ‘slimmer’, meisjes kozen zelfs het vaakst voor ‘beroemd’.

Ook opmerkelijk: op de vraag wat ze het liefst willen worden, antwoordden meisjes dat ze liever ‘persoonlijk assistent van een beroemdheid’ wilden zijn dan baas van een groot bedrijf als General Motors of president van een universiteit als Harvard of Yale. Volgens Halpern voeden we een ‘generatie van door beroemdheid geobsedeerde

mensen’ op.

Basisbehoefte

Wie nu denkt dat de zucht naar roem zich beperkt tot pubers heeft het mis. Zeker, het verlangen dooft in de loop der jaren wat, maar het Max Planck Instituut ontdekte in 2002 dat meer dan de helft van de Duitsers tussen de 30 en 49 gelooft dat het ‘heel waarschijnlijk’ of ‘best wel waarschijnlijk’ is dat hij of zij ooit fifteen minutes of fame zal claimen.

Grappig is trouwens dat dat percentage stijgt met het opleidingsniveau. Mensen die alleen de middelbare school hebben afgemaakt, zijn minder overtuigd van die vijftien minuten dan mensen die gepromoveerd zijn.

Maar waarom willen we zo graag in de schijnwerpers staan? De Amerikaanse psycholoog Orville Brim spitte de literatuur door en deed zelf onderzoek om deze vraag te beantwoorden. Hij schreef er het boek Look at me! over. Zijn conclusie: we snakken naar acceptatie en goedkeuring. We willen ons geliefd voelen, verbonden zijn met anderen, ertoe doen – dat is een basisbehoefte. Bij de meeste mensen wordt die behoefte vervuld door ouders, vrienden, geliefden. Maar niet bij iedereen. Afwijzing – door ouders of leeftijdgenootjes – wakkert volgens Brim ons verlangen naar roem aan. ‘We proberen de behoefte om erbij te horen te vervullen met de aandacht van vreemden.’

Gezond is dat niet: de Amerikaanse onderzoeker Richard Ryan van de universiteit van Rochester ontdekte dat mensen die zich richten op de goedkeuring van anderen, zoals in de vorm van beroemdheid, zich minder goed voelen en gestrester zijn dan mensen die zich richten op zelfacceptatie en vriendschap.

Brim gelooft dat mensen niet geboren worden met een zucht naar roem, maar dat ze die gedurende hun leven verwerven. In zijn boek citeert hij een aantal beroemdheden. Onder hen is Madonna, die zegt: ‘Ik denk dat als je zonder moeder opgroeit, zoals ik, je een soort onvervulde behoefte in je hebt en op zoek bent naar liefde. Ik denk dat je een soort onuitgesproken wanhoop bij je draagt. Toen mijn moeder stierf, wilde ik plotseling de beste worden, de beste zangeres, de beste danser, de beroemdste persoon ter wereld. Iedereen zou van me houden.’

Niet iedereen die afgewezen wordt of eenzaam is, ontwikkelt overigens een drang naar beroemdheid. ‘Beroemdheid is slechts een van de mogelijke compensaties,’ zegt Brim. ‘Sommige mensen vinden onvoorwaardelijke liefde bij een partner, bij dieren die van hen houden, of ze verliezen zichzelf in werk of in een andere passie.’

Hoewel het nogal freudiaans klinkt om de oorzaken te zoeken in de jeugd, lijkt Brims theorie mooi aan te sluiten bij de onderzoeksresultaten van Halpern en Liebler. Ze ontdekten dat vooral tieners die zich geregeld alleen voelen, geloven dat beroemdheid hen gelukkiger en populairder zal maken. Meisjes die zich weinig gewaardeerd voelen, zouden daarom dan ook liever een vorkje prikken met beroemdheid Paris Hilton dan eens met Jezus van gedachten wisselen. Eenzame jongens gaven de voorkeur aan rapper 50 Cent boven Jezus. Bij niet-eenzame kinderen was het precies andersom, zo bleek uit Halperns onderzoek.

Doodsangst

Een andere opmerkelijke verklaring voor ons verlangen naar beroemdheid komt van Jeff Greenberg van de universiteit van Arizona. Volgens deze onderzoeker wordt onze zucht naar faam gedreven door doodsangst. Uit zijn experimenten bleek dat mensen meer naar beroemdheid verlangen wanneer ze aan hun eigen sterfelijkheid worden herinnerd. Ze vinden het dan bijvoorbeeld een interessanter idee dat er een ster naar hen vernoemd kan worden.

Als oorzaak van ons groeiende verlangen naar roem ziet Greenberg niet alleen het feit dat roem door alle tv-programma’s makkelijker bereikbaar lijkt. Het is ook de ontkerkelijking: leefde vroeger je ziel in de hemel voort, nu moeten we het voor ons eeuwig voortleven van beroemdheid hebben.

Maar wat gebeurt er met roemzoekers die hun droom níét vervuld zien? Brim ziet het voor de echte fanatiekelingen onder hen somber in. Wie voor de zoveelste keer wordt afgewezen bij een auditie voor Idols of So you think you can dance, zal volgens hem zijn heil zoeken in iets wat simpelweg de aandacht trekt (het langste haar ter wereld laten groeien bijvoorbeeld). En als ook dat niet werkt, iets doen wat vreemd en afwijkend is, waardoor de roemzoeker uiteindelijk eerder berucht wordt.

De Amerikaan Richard Heene lijkt de personificatie van deze neerwaartse spiraal. Heene probeerde een carrière op poten te zetten als acteur en stand-up comedian. Toen dat mislukte, joeg hij op een motorfiets achter tornado’s aan en deed hij met zijn gezin mee aan een realityshow. Uiteindelijk mondde zijn behoefte aan faam uit in het beruchte ‘ballonincident’: hij beweerde dat zijn zoon was weggevlogen in een heliumballon. Het trok wereldwijd de aandacht, maar al gauw bleek dat de jongen zich in opdracht van zijn vader thuis had verstopt. Heene werd veroordeeld tot een celstraf en moest alle reddingskosten vergoeden. De nog op stapel staande afleveringen van de realityshow waaraan zijn gezin meedeed, werden afgelast.

Rest de vraag waarom we zo graag naar al die talentenshows kijken. Want al doet u misschien niet zelf mee, gekeken wordt er massaal. Misschien omdat het stiekem onze hoop voedt dat gewone mensen zoals u en ik – als we dat zouden willen – ook onze fifteen minutes of fame kunnen krijgen.

Iedereen beroemd

Beroemdheden zijn veel narcistischer dan anderen, ontdekten twee Amerikaanse psychologen. Meer over de drijfveren van grote en kleine sterren in het dossier ‘Beroemd’ op psychologiemagazine.nl

[/wpgpremiumcontent]