Hoe oud ben je écht?

De eerste keer dat iemand me aansprak met ‘mevrouw’ was in de supermarkt. Een beetje onthutst keek ik om me heen. Had het kassameisje het tegen mij? ‘Mevrouw, of u het bonnetje wilt?’ herhaalde ze ongeduldig op wat luidere toon. Ook al was ik op dat moment bijna dertig, een mevrouw voelde ik me niet.

Ik ben niet de enige die zichzelf jonger waant dan hij of zij eigenlijk is. Vol verbazing keek ik onlangs naar een televisieprogramma waarin dochters hun losgeslagen moeders tot de orde riepen. Tot grote schaamte van de dochters hesen de dames zich in strakke glittertruitjes en flirtten ze tot in de kleinste uurtjes met jonge jongens in de kroeg. Van hun dochters moesten ze zich meer naar hun leeftijd gaan gedragen en kleden. Een stylist nam hen op sleeptouw naar een modezaak om hun van kledingadvies te voorzien. De moeders protesteerden hevig: ze waren dan misschien allang de vijftig gepasseerd, zo oud vóélden ze zich niet. Mensen van hun eigen leeftijd vonden ze maar suf en saai, en degelijke kleding zouden ze wel aantrekken als ze in het bejaardentehuis achter de geraniums zaten.

Omslagpunt: op je 25ste

Nu kun je natuurlijk gniffelen om

deze vrouwen die zich schaamteloos in leren minirokjes wurmen die hun dochters beter zouden passen. Maar uit de wetenschappelijke literatuur blijkt dat we onszelf en masse stiekem jonger voelen dan we in werkelijkheid zijn.

Naast onze chronologische leeftijd hebben we volgens psychologen dan ook een subjectieve leeftijd oftewel gevoelsleeftijd. En die laatste ligt – weinig verrassend – gemiddeld genomen een stuk lager.

Hoe ouder we worden, hoe groter zelfs de kloof tussen onze kalenderleeftijd en gevoelsleeftijd, zo laat onderzoek zien. De Amerikaanse onderzoeker David Rubin en zijn Deense collega Dorthe Berntsen ondervroegen bijna vijftienhonderd Denen over hun leeftijdsbeleving. Ze concludeerden dat mensen zich na hun veertigste gemiddeld 20 procent jonger voelen dan hun kalenderleeftijd. Iemand van 50 voelt zich dus 40, en de gevoelsleeftijd van iemand van 60 is 48: twaalf jaar jonger dan de kalender aangeeft.

Toch hebben we niet ons hele leven het gevoel dat we eigenlijk jonger zijn. Het omslagpunt ligt rond ons vijfentwintigste levensjaar, ontdekten Rubin en Berntsen. Vóór die tijd voelen de meeste mensen zich juist ouder. Heel herkenbaar: toen ik 15 was, vond ik mezelf, zoals de meeste pubers, volwassen en verantwoordelijk genoeg om te bepalen met wie ik op stap ging (het liefst met mensen die veel ouder waren dan ikzelf) en hoe laat ik thuiskwam (zo laat mogelijk). Het is dan misschien ook niet zo vreemd dat hoe ouder pubers zich voelen, des te meer probleemgedrag – roken, drinken, spijbelen – ze vertonen. En dat geldt vooral voor jongens.

Wie overigens denkt dat alleen volwassenen in het Westen zich jeugdiger voelen dan het aantal kaarsjes op hun verjaardagstaart, heeft het mis. Japanse onderzoekers lieten hun proefpersonen bijvoorbeeld foto’s zien van gezichten van mensen die jonger, net zo oud of ouder waren dan zijzelf. Wat bleek? Ook de Japanse proefpersonen plaatsten zichzelf vaker in een jongere leeftijdscategorie dan dat ze zichzelf indeelden bij hun echte leeftijdgenoten. Volgens de onderzoekers kan dat verklaren waarom we soms – tot groot vermaak van anderen – verouderde foto’s van onszelf gebruiken voor officiële doeleinden. Niet omdat we iemand willen misleiden, maar omdat we die foto’s gewoon meer representatief vinden voor onszelf.

Lollige verjaarskaarten

Welk mechanisme verklaart eigenlijk dat we ons massaal jonger wanen? Daarnaar is nog weinig onderzoek gedaan. In een wetenschappelijk artikel dat twee jaar geleden werd gepubliceerd, oppert onderzoeker Ursina Teuscher twee verklaringen.

Allereerst hebben we volgens Teuscher een verkeerd plaatje in ons hoofd van hoe mensen er op een bepaalde leeftijd uitzien. Inderdaad, toen mijn moeder een jaar of dertig was, net zo oud als ik nu, had ze al twee kinderen en een koophuis. Heel anders dan veel van mijn leeftijdgenoten die net aan hun eerste baan zijn begonnen en in het weekend feesten tot in de vroege uurtjes. Ook de senioren van nu zijn actiever en gezonder dan die van vroeger. Omdat we onszelf niet herkennen in die verouderde beelden, stelt Teuscher, schatten we onszelf jonger in.

Maar er is ook een andere verklaring mogelijk. Volgens Teuscher is jezelf jonger voelen een positieve illusie: het is een manier om je beter te voelen over jezelf en om je gevoel van eigenwaarde op te krikken. Net zoals de meeste mensen zichzelf beschouwen als betere automobilist en sociaal vaardiger dan gemiddeld.

En inderdaad, jeugd wordt in onze maatschappij verheerlijkt en gezien als iets begerenswaardigs. Ouderdom associëren we met aftakeling, eenzaamheid, afhankelijkheid en passiviteit, zo laat een hele batterij aan wetenschappelijk onderzoek zien.

Negatieve leeftijdsstereotypen zijn alom vertegenwoordigd. Vooral vrouwen kunnen geen blad openslaan of tv-programma aanzetten of ze worden om de oren geslagen met producten die het verouderingsproces een halt moeten toeroepen. Of wat te denken van al die grappig bedoelde verjaardagskaarten met spreuken die ouderdom neerzetten als iets dat valt te vrezen? ‘Verjaardagen zijn net als chocolade, je geniet er meer van als je niet bijhoudt hoeveel je er al van hebt gehad.’

Hoe krachtig negatieve ideeën over ouderdom zijn blijkt ook uit experimenteel onderzoek. In een bekend experiment van de Amerikaanse psycholoog John Bargh moesten proefpersonen door elkaar gehusselde zinnen weer in de juiste volgorde zetten. Sommige zinnen bevatten woorden die gerelateerd waren aan ouder worden, zoals ‘grijs’ of ‘bingo’. De mensen die op dergelijke zinnen hadden gepuzzeld, liepen vervolgens een stuk langzamer dan mensen die op ‘neutrale’ zinnen hadden zitten broeden. Oude mensen zijn traag, denken we, en bij de gedachte aan ouderdom gaan we zelfs zelf langzamer lopen. Geen wonder dus dat we ons door alle negativiteit waarmee ouder worden is omringd, liever jonger wanen.

Mijlpalen in je leven

De redenen waarom we ons ouder gaan voelen, zijn dan ook niet altijd positief. Volgens de Amerikaanse onderzoekster Joann Montepare, die veel onderzoek doet naar onze gevoelsleeftijd, hangt deze vooral samen met hoe gezond je je voelt en hoeveel energie je hebt. Een hartaanval of geheugenverlies kan je voor je gevoel jaren ouder maken. Maar ook mijlpalen als met pensioen gaan, de geboorte van een (klein)kind of de dood van een geliefde kunnen je subjectieve leeftijd verhogen. Grappig is dat ook je verjaardag je met je neus op de feiten drukt. Vraag je mensen hoe oud ze zich voelen, dan ligt hun gevoelsleeftijd dichter bij hun werkelijke leeftijd naarmate de vraag wordt gesteld in de buurt van hun verjaardag. Niet verwonderlijk dus dat sommige mensen hun verjaardag het liefst overslaan.

Aan een lage gevoelsleeftijd zit een heel scala aan voordelen vast. Onderzoek laat zien dat mensen die zich jonger voelen dan ze zijn onder andere meer positieve gevoelens zeggen te hebben, meer tevreden zijn met hun leven en beschikken over meer zelfvertrouwen. Er zijn zelfs een paar onderzoeken waaruit zou blijken dat wie zich jonger voelt, ook nog eens langer leeft. De moeders-met-minirokjes uit het tv-programma hebben het dus nog niet zo slecht bekeken.

Massaal met z’n allen in de ontkenning dan maar? Nee, er zit een addertje onder het gras, zo ontdekten onlangs Steven Mock en Richard Eibach van de universiteit van Waterloo in Canada. Wie zich jonger voelt dan zijn kalenderleeftijd, ervaart inderdaad minder negatieve gevoelens en is meer tevreden met zijn leven. Maar dat is alleen het geval voor wie negatief denkt over ouderdom. Wie ouder worden positief tegemoet ziet, heeft er geen baat bij zich jonger te voelen dan hij werkelijk is.

Je kunt je dus vastklampen aan de positieve illusie dat je je toch echt jonger voelt dan het aantal kaarsjes op je verjaardagstaart en je vervolgens in een glittertruitje hijsen om met jonge jongens te flirten in de kroeg. Maar je kunt ook proberen om je ideeën over ouder worden bij te stellen. Een mevrouw zijn is zo slecht nog niet. Laat die grijze haren maar komen.

Mijn ware leeftijd is…

Hoe oud bent u en hoe oud vóélt u zich? vroegen we op psychologiemagazine.nl. Tientallen lezers zetten hun pasfoto online, zodat andere bezoekers van de site hun leeftijd konden schatten.

Zeven lezers gingen daarna op de foto voor dit nummer. Hoe oud voelen ze zich, hoe oud werden ze geschat en… wat is hun échte leeftijd?

Maddy Lanslots

– Leeftijd: 18

– Voelt zich: 30

– Gemiddeld geschat: 21

Achttien jaar, maar voor je gevoel ben je dertig?

‘Ik voel me anders dan leeftijdgenoten. Ik ben een stuk rustiger en ik ga liever om met wat oudere mensen. Meiden van mijn eigen leeftijd zijn meestal in andere dingen geïnteresseerd, zoals jongens en uitgaan. Ik heb nooit van uitgaan gehouden. Ik lees veel en schrijf een boek. En met een schrijfclubje heb ik een toneelstuk geschreven.’

Hoe oud zou je willen zijn?

‘Rond de 25 vind ik een mooie leeftijd. Dan ben ik waarschijnlijk wat zekerder en zal ik wat meer als volwassene worden gezien.’

Loes Kouwenhoven

– Leeftijd: 68

– Voelt zich: 53

– Gemiddeld geschat: 60

Hebt u zich altijd zoveel jonger gevoeld?

‘Nee, pas sinds vier jaar. Daarvoor had ik een dieptepunt. Door een operatie aan mijn voet kon ik ineens van alles niet meer, zoals wandelen en fietsen. We moesten van ons prachtige huis naar een appartement, omdat ik geen trap kon lopen. Ik kreeg steeds meer kwalen en werd steeds somberder. Toen voelde ik me ouder en zag ik er ook ouder uit. Tot ik de knop omzette en keek naar wat ik wél kon.’

Wat doet u om jong te blijven?

‘Dagelijks doe ik rekoefeningen. Inmiddels kan ik weer wandelen en fietsen en dat doe ik dan ook dagelijks een uur. Verder heb ik talloze hobby’s, van schilderen tot computeren. Ik sta open voor nieuwe ervaringen. En ik doe ook vrijwilligerswerk. Het contact met anderen houdt me jong.’

Wesley Quak

– Leeftijd: 28

– Voelt zich: 28

– Gemiddeld geschat: 25

U voelt zich exact zo oud als u bent?

‘Ik doe alles stap voor stap, zoals het bij mijn leeftijd past. Ruim vier jaar geleden ontmoette ik mijn vriendin en het was gelijk serieus. Inmiddels hebben we een huis gekocht. Volgend jaar trouwen we. Maar voor kinderen voel ik me nog te jong – daarvoor moet ik op zijn minst voorbij de dertig zijn.’

Mensen die uw foto bekeken, schatten u jonger.

‘Ja, ik word meestal jonger geschat. Maar als ik wat meer over mijn baan en mijn leven vertel, is dat al gauw rechtgetrokken.’

Candy Dharma

– Leeftijd: 35

– Voelt zich: 23

– Gemiddeld geschat: 27

Wat geeft u zo’n jong gevoel?

‘Mensen denken altijd dat ik jonger ben en daardoor voel ik me ook jonger. Toen ik echt 23 was, werd ik 17 geschat. Als ik aan mensen vertel dat ik sinds anderhalf jaar moeder ben, reageren ze verbaasd. Ze vinden me daar te jong voor, maar ik ben eerder laat dan vroeg met kinderen.’

Wat is uw geheim?

‘Water drinken, sojaproducten eten en veel lachen. Je jong voelen gaat van binnen naar buiten. En ik ben vriendelijk tegen mensen. Ik heb geen negatieve gevoelens zoals jaloezie.’

Steve Tjin Asjoe

– Leeftijd: 51

– Voelt zich: 35

– Gemiddeld geschat: 46

U voelt zich een dertiger terwijl u over de vijftig bent?

‘Ik heb een opgeruimde levenshouding en dat houdt me jong. Ik dans bijvoorbeeld elke ochtend. Ik heb best wat tegenslagen gehad in mijn leven, zoals een alcoholistische vader, een scheiding en werkloosheid. Maar ik ben er altijd positief onder gebleven. Ik kijk vooruit, problemen laat ik los – naar het verleden kijk ik alleen om ervan leren.’

En toen u echt 35 was, hoe jong voelde u zich toen?

‘Toen voelde ik me zo oud als ik was. Ik kreeg mijn eerste kind en daarmee zoveel verantwoordelijkheden, dat ik geen tijd had om me jonger voor te doen.’

Angelique Kool

– Leeftijd: 43

– Voelt zich: 36

– Gemiddeld geschat: 43

Wat geeft u het gevoel van een dertiger?

‘Vorig jaar is mijn huwelijk stukgelopen en sindsdien voel ik me weer jong. We waren ingedut, we leidden een suf leven. Nu ben ik mezelf aan het herontdekken. Ik ga regelmatig naar concerten, ik sport en ik dans weer. Dit jaar ben ik voor het eerst naar Lowlands geweest. Ik blijf op de hoogte van welke muziek, films en kleding “in” zijn en dat maakt dat ik volop in het leven sta.’

Toch is uw leeftijd gemiddeld precies goed geschat.

‘Ah, daar ben ik blij mee. Ik was als de dood dat ik ouder zou worden geschat. Dat was niet goed geweest voor mijn ego.’

Piet Ekkel

– Leeftijd: 57

– Voelt zich: 60

– Gemiddeld geschat: 56

Voor uw gevoel bent u ouder?

‘Het wisselt hoe oud ik me voel. Vorig jaar overleed een vriend op vijftigjarige leeftijd; toen voelde ik me erg oud. Ik heb vooral jongere vrienden en ik doe alles wat zij doen. Maar bij feestjes werkt mijn lichaam niet altijd mee. Als ik de volgende ochtend brak ben, voel ik me oud.’

Maar u voelt zich ook weleens jonger?

‘Vooral als ik onder de mensen ben. Veel leeftijdgenoten zitten ’s avonds voor de tv. Ik ga op pad en dat kan omdat ik vrijgezel ben. Zo rijd ik al jaren een maand op mijn motor door Thailand. Met vaste dagelijkse routines zou ik me pas echt oud voelen. Het liefst ziet elke dag er anders uit.’

Jonge uitstraling: dit helpt

Niet alleen mensen die zich jonger voelen zouden langer leven, ook mensen die er jonger uitzien: althans, dat suggereert onderzoek onder ruim 1800 Deense tweelingen dat werd gepubliceerd in de British Medical Journal. Een jeugdige verschijning is voor een groot deel genetisch bepaald, maar er zijn ook andere factoren. In het Textbook of aging skin bundelen David Rowe en Bahman Guyuron de resultaten uit het Deense en ander tweelingonderzoek:

– Een gevuld uiterlijk maakt je jonger – althans, als je boven de 40 bent. Onder de 40 jaar doet een voller uiterlijk je juist ouder ogen.

– Veel blootstelling aan de zon laat je er ouder uitzien. Wetenschappers twisten nog over de omvang van het effect.

– Roken heeft ook effect op hoe oud je overkomt, maar bij mannen meer dan bij vrouwen.

– Hoe hoger mensen scoorden op een schaal die depressie mat, hoe ouder ze leken te zijn.

– Vrouwen die gescheiden waren, zagen er gemiddeld 1,7 jaar ouder uit dan vrouwen die single of getrouwd waren. Opvallend genoeg leken weduwen juist 2 jaar jonger.

Kunt u goed leeftijden schatten?

En, had u goed geraden hoe oud deze lezers zijn? Zin om nog meer leeftijden te schatten? Ga naar psychologiemagazine.nl[/wpgpremiumcontent]