Hedendaagse ouders zijn ziekelijk bezorgd. Ze zien overal kinderverkrachters op de loer liggen, en anders wel de four wheel drive van de buren. Dat stelt Frank Furedi in zijn boek Paranoid Parenting (2001). De Britse socioloog signaleert dan ook dat alleen buitenspelen er in Engeland nauwelijks meer bij is. En van de achtjarigen mag er nog maar één op de tien alleen naar school lopen, tegen tachtig procent in 1971.
Vergelijkbare cijfers voor Nederland ontbreken, maar niets wijst erop dat wij immuun zijn voor dergelijke paranoia. Ook hier eisen ouders dat speeltuinen van ‘griezelige’ bosjes worden ontdaan en dat er tijdens schoolreisjes bijna evenveel begeleiders als kinderen meegaan. En van de zeven- tot negenjarige Amsterdammertjes speelt eenderde zelden tot nooit buiten, bleek uit een onderzoek halverwege de jaren negentig.
Een zorgelijke ontwikkeling, want van veiligheid alleen wordt ons kroost niet groot. Te veel ouderlijke bemoeienis kan een kind zelfs schaden. Zo toonde de Amerikaanse psycholoog Dale Grubb in 2000 aan dat kleuters die in hun spel continu door volwassenen worden begeleid, minder creativiteit ontwikkelen dan kleuters die lekker hun gang kunnen gaan. Of, zoals de Utrechtse hoogleraar pedagogiek Micha de Winter in de Volkskrant zei: ‘De vrijheid van het spelen leer je niet
op muziek- en bewegingsles onder leiding van een juf.’
Goed, uw nageslacht moet dus alleen naar buiten kunnen. Maar wat als het dan die pestkop van de overkant tegen het lijf loopt? Of onder druk gezet wordt door de winkeldiefjes op het plein? Om maar niet te spreken van volwassenen met nare plannen. Gelukkig valt uw kind daar met enige begeleiding best weerbaar tegen te maken. Tips op drie risicogebieden.
Tegen aanranders
Maak duidelijke afspraken. ‘Ga nooit met vreemden mee’ lijkt een heldere regel, maar de meeste kinderen rekenen die vriendelijke man die altijd in de speeltuin rondhangt niet meer tot die categorie. Rob Vriens, die weerbaarheidstrainingen geeft bij het Tilburgse Marietje Kessels Project, adviseert daarom uitgebreid met uw kind te bespreken wie ‘vreemd’ zijn en wie ‘vertrouwd’. Leer het dat het alleen met ‘vertrouwden’ mee mag, en dat het voor het meegaat met iemand anders altijd toestemming vraagt hoe aardig diegene ook lijkt.
Leer uw kind risicosituaties herkennen. Natuurlijk is het leuk om een cadeautje te krijgen, maar als de voetbaltrainer alleen jóú iets geeft, moet je je toch afvragen of hij daar misschien meer mee bedoelt. En als hij je wil meenemen naar een lege kleedkamer, moeten alle alarmbellen gaan rinkelen. Dat is wat Yvet van Geest haar leerlingen bijbrengt. In de weerbaarheids cursussen die Van Geest geeft via het centrum voor Indonesische vechtkunst Poekoelan Tjimindie Tulen in Amsterdam geeft ze veel aandacht aan preventief handelen. ‘Ik leer kinderen bijvoorbeeld dat je niet te dichtbij moet komen als een onbekende je vanuit zijn auto de weg vraagt. En dat ze mogen wegrennen als ze het niet vertrouwen. Ook als dat onbeleefd lijkt.’
Respecteer het ‘nee’ van uw kind. ‘Veel ouders eisen een zoen van hun kind, of willen dat het die enge tante zoent,’ zegt klinisch pedagoog José Sagasser. ‘Daarmee geven ze impliciet aan: volwassenen hebben macht over jou. Terwijl je kleintjes juist zou moeten leren dat hun lichaam alleen van hen is. Dat ze mogen zeggen: “Ik wil dat niet.” Dan weten ze dat hun mening telt en dat ze ernaar mogen handelen. Dát maakt weerbaar.’
Train de oerschreeuw. ‘Een luide kreet kan het verschil tussen leven en dood maken,’ weet Rob Vriens. ‘Maar sommige kinderen kúnnen niet eens schreeuwen. Het is ze thuis en op school afgeleerd.’ Laat uw kind dus af en toe eens brullen zo hard het kan. En vertel dat schreeuwen mag, nee: móét, als het in gevaar is.
Oefen afweertechnieken. Natuurlijk is een kind als het erop aankomt zelden opgewassen tegen een volwassene. Maar onderzoek heeft aangetoond dat kinderen die zich fysiek goed voorbereid voelen, duidelijker ‘nee’ kunnen zeggen in schimmige situaties. Daarom loont het uw kind een aantal afweer- en ontsnappingstechnieken bij te (laten) brengen. Doe het bijvoorbeeld op een vechtsport. Of op een specifieke weerbaarheidstraining. De Amsterdamse organisatie waar Van Geest werkt, biedt sinds kort bijvoorbeeld ook cursussen aan met open inschrijving (zie www.poekoelan.nl).
Tegen pestkoppen
Maak uw kind bewust van zijn lichaamshouding. ‘Hoe je beweegt en kijkt, bepaalt voor meer dan 50 procent de indruk die je maakt,’ weet Hester van Wingerden, weerbaarheidstrainster bij het Haagse Centrum 16/22. ‘Rechtop lopen, met de voeten uit elkaar staan, de omgeving rustig opnemen – dat alles zorgt dat een kind een zelfverzekerde indruk maakt. Terwijl gekromde schouders en neergeslagen ogen voor pestkoppen hét signaal zijn om toe te slaan. Doe het maar eens voor aan uw kind; het zal meteen zien wat sterk oogt en wat kwetsbaar.’
Let ook op het stemgebruik. ‘Als je met een lage, rustige stem spreekt, maak je een veel zekerder indruk dan wanneer je hoog en snel praat,’ zegt weerbaarheidsdocente Malousch Köhler van het Amsterdamse trainingsbureau Veerkracht. ‘En leer uw kind dat een ik-boodschap ook beter werkt: “Ik wil dat je me met rust laat” komt steviger over dan “laat me met rust.”’
Schakel de fantasie in. Helemaal niet reageren is soms nog beter. Daarom leert Köhler haar cursistjes om zich in een vervelende situatie in te beelden dat ze een regencape om hebben: ‘Alle nare opmerkingen druppelen eraf.’ Ook een goede: ‘Je bent een reus, je torent hier mijlenver bovenuit.’
Wees positief tegen uw kind. Besef dat een kind dat gepest wordt, vooral behoefte heeft aan meer zelfvertrouwen. Maak uw kind duidelijk dat bang zijn mag, en complimenteer het met alles wat het wél durft. ‘Heeft u bijvoorbeeld bij een rollenspel kritiek, speel het kind dan na en vraag hoe dat overkomt,’ adviseert Hester van Wingerden. ‘Zo ziet het kind zélf wat het beter kan doen, en dat maakt hem sterker.
Tegen groepsdruk
Eigen keuzes zijn oké. Als u dat uw kind van jongs af bijbrengt, zal het zich later makkelijker aan de druk van de groep durven onttrekken, stelt Malousch Köhler. Dat betekent bijvoorbeeld al dat u de bizarre kledingvoorkeuren van uw kleuter maar beter kunt respecteren.
Leer uw kind dat ‘stoer’ vaak ‘stom’ is. Roken en fikkies durven stoken mag dan indruk maken, verstandig is het niet. Dat verschil kunt u een kind best bijbrengen. En het hoeft niet bang te zijn om daar in een groep voor uit te komen, weet Hester van Wingerden: ‘Uit mijn cursussen heb ik geleerd dat kinderen vaak meer respect hebben voor iemand die zijn eigen mening durft te geven en daar ook bij blijft, dan voor meelopers. Bij jezelf blijven geeft een beter gevoel dan meedoen met iets waar je je niet prettig bij voelt, dat weten kinderen donders goed.’
Oefen nee zeggen. Bijvoorbeeld in de vorm van het ‘aanbelspel’ dat Van Wingerden vaak met haar cursistjes speelt. U bent de verkoper die voor de deur staat en uw kind moet u zien af te wimpelen. Kost hem dat moeite? Speel zijn gedrag dan na en vraag hoe hij denkt dat het overkomt. Doel is dat het er uiteindelijk een overtuigend ‘nee, ik wil dit niet’ uit krijgt.
Zorg dat uw kind u blijft vertrouwen. Natuurlijk bent u niet blij als u hoort dat uw kind toch heeft meegedaan met iets wat u niet zint, maar reageer niet te afwijzend – dan zal het u een volgende keer immers niets vertellen. ‘Zorg ervoor dat u in een afkeurende reactie het gedrag en de persoon goed scheidt,’ adviseert Köhler. ‘Dus niet: “Jongens die roken stoer vinden, zijn stom”, maar: “Roken is stom.”‘
Bang zijn mág. Geef uw kind vooral niet het gevoel dat het een angsthaas is. ‘Weerbaarheid is namelijk ook ervoor uit durven komen dat je iets níét durft,’ zegt José Sagasser. ‘Juist kinderen die heel erg gestimuleerd worden om niet bang te zijn, overschreeuwen zichzelf snel in groepen.’
Met dank aan Bas Levering