Dat was in de Arnhemse dierentuin, waar kauwtjes hun voorjaarszang probeerden. Als kauwtjes dat doen is het net als met de raaf in de fabel van La Fontaine. De kauwtjes denken mogelijk dat ze kunnen zingen – de kraaiachtigen behoren immers tot de zangvogels – maar niet iedereen is het daarmee eens. In Arnhem gooiden olifanten soms slurfenvol zand naar die herriemakers tot ze ervandoor gingen.
Ik dacht dat dit ongeveer alles is wat olifanten kunnen, want experimenten met werktuigen hadden nooit veel opgeleverd. Men gaf ze bijvoorbeeld een stok om voer dat buiten hun bereik lag naar zich toe te halen. Zulke proeven gaan goed met apen, maar de olifanten lieten de stok gewoon liggen. Men concludeerde dat ze het probleem en de oplossing niet begrepen. Maar zoals zo vaak is het ook mogelijk dat wij, de onderzoekers, in feite de olifanten niet begrepen.
Het grijporgaan van de olifant is tegelijkertijd een gevoelig reukorgaan. Ze gebruiken hun slurf niet alleen om voer te pakken, maar ook om het te besnuffelen en te betasten – de slurf zit vol met zenuwen – zodat ze weten wat ze aanpakken. Zodra een olifant een stok opneemt knijpt hij bij wijze van spreken zijn neus dicht. Ook al komt de stok in de buurt van het voer, de stok vasthouden betekent dat ruiken voorafgaand aan grijpen niet meer gaat.
Bekijk het eens van een andere kant
Bij een bezoek aan de nationale dierentuin van Washington toonden onderzoekers Preston Foerder en Diana Reiss me onlangs waartoe een jonge olifantenstier, Kandula, in staat is als het probleem heel anders wordt voorgelegd. Ze hingen een tak met vruchten zo hoog op dat Kandula er niet bij kon. Kandula kreeg de keuze uit een aantal objecten om het probleem op te lossen. Hij negeerde de stokken, maar schopte na enige tijd een vierkante kist tot vlak onder het voer zodat hij er met zijn voorpoten op kon gaan staan om het te bereiken.
Hierna begonnen de onderzoekers hem het leven moeilijk te maken door de kist verder weg in een ander verblijf te zetten, waar Kandula wel toegang toe had. Aangezien de kist onzichtbaar was op het moment dat hij onder het aantrekkelijke hapje stond, moest hij zich een voorstelling maken van wat hij nodig had en zich van zijn doel verwijderen om het te gaan halen. Niet veel dieren zijn daartoe in staat, maar Kandula deed het zonder aarzeling. En toen hij in plaats van de kist alleen maar een paar planken beschikbaar had, stapelde hij ze op elkaar om zo het voer te bereiken.
Kandula toonde alle tekenen van de aha-erlebnis: een plotseling inzicht in oorzaak en gevolg. We moeten dus eerst de wereld vanuit het standpunt van het dier proberen te zien voordat we zeggen dat het alleen maar zand kan gooien. Zelfs als dat betekent dat we onszelf beslurfd voorstellen.
