Een van de meest spectaculaire demonstraties van de invloed van de menselijke psyche op het lichaam, is de hysterische verlamming. Hierbij verliest iemand de controle over een deel van het eigen lichaam, zonder dat een ziekte daarvoor verantwoordelijk is. Zo raakte Keizerin Michiko van Japan begin 1994 enige tijd haar spraakvermogen kwijt. Volgens waarnemers zou de felle kritiek op haar functioneren, haar letterlijk met stomheid hebben geslagen.
Een ander voorbeeld komt uit het boek Inleiding in de psychotherapie van de analytici Jonathan Pedder en Dennis Brown. Een jonge vrouw meldt zich met krachtsverlies aan de linkerarm. Zij had zich tijdens een groepstherapie zo kwaad gemaakt op haar therapeut dat zij hem wel had willen slaan, maar zij had haar kwaadheid niet durven uiten uit angst voor afwijzing. Het krachtsverlies zou een soort compromis zijn tussen haar conflicterende wensen om erop te slaan en zich stil te houden. Pedder en Brown beweren dat hysterische verlamming steeds minder voorkomt in westerse samenlevingen: ‘Het lijkt wel of mensen weten dat de diepere oorzaak erachter doorzien zou worden.’
Deze analytische verklaring is echter al lang geen gemeengoed meer en er zijn zelfs artsen die beweren dat hysterische verlamming überhaupt niet bestaat. De verlamming zou
ofwel het gevolg zijn van een nog onbekende ziekte, of de patiënt zou simuleren. De Engelse neuropsycholoog John Marshall van de Radcliffe Infirmary in Oxford heeft echter harde aanwijzingen dat de scepsis van de artsen niet gerechtvaardigd is. Een slachtoffer van een gruwelijke en gewelddadige verkrachting, verloor na dit trauma alle kracht in haar linkerbeen. Uitgebreid lichamelijk onderzoek bracht echter niets abnormaals aan het licht.
Marshall besloot een PET-scan te maken van haar brein. Deze techniek brengt in kaart welke hersendelen actief zijn bij het uitvoeren van een bepaalde opdracht. De vrouw kreeg de opdracht zich in gedachten voor te bereiden op het optillen van haar linker- en rechterbeen en dit vervolgens daadwerkelijk te doen. Bij het voorbereiden van deze opdracht was niets abnormaals te zien. In de motorische hersenschors was duidelijk sprake van een verhoogde activiteit. Als echter de opdracht kwam om de beweging daadwerkelijk in gang te zetten, trad een verschil op tussen links en rechts. Aan de linkerkant van de motorische hersenschors (die het rechterbeen beweegt) was duidelijk zichtbaar dat de opdracht om het been te verplaatsen werd gegeven. Aan de rechterkant van het brein (die van het verlamde linkerbeen) werd het echter helemaal stil in het motorische gebied. In plaats daarvan lichtte een stuk aan de voorkant van de hersenen op. Marshall: ‘De opdracht om het been te bewegen werd door een ander hersengebied onderbroken en het is onwaarschijnlijk dat dit patroon door simulatie veroorzaakt kan worden. Bovendien blijkt dat ongeveer zeventig tot tachtig procent van de hysterische verlammingen de linkerkant van het lichaam treffen. Dat past weer mooi bij het gegeven dat de rechter hersenhelft de hoofdverantwoordelijke is voor het autobiografische geheugen. De persoonlijke herinneringen lijken samen te hangen met de hysterische verlamming.’
De bevindingen van Marshall lijken de weg te openen naar chirurgisch ingrijpen: men zou immers de remmende zenuwbanen kunnen doorsnijden. Marshall: ‘Het lijkt waarschijnlijk dat de verlamming dan verdwijnt, maar de behandeling zou erger zijn dan de kwaal. Iedereen heeft de remming van het motorische systeem namelijk hard nodig. Remming voorkomt bijvoorbeeld dat we onszelf bezeren tijdens een wilde droom. We liggen dan veilig en verlamd in bed.’
Marshall gelooft overigens niet dat de hysterische verlamming hetzelfde is als een slaapverlamming. ‘Ik denk eerder dat het iets te maken heeft met een verdedigingsmechanisme dat de evolutie in alle dieren heeft ingebouwd. Angst kan al hun bewegingen bevriezen en dat is nuttig, omdat dit de kans vergroot dat een roofdier hen uit het oog verliest. Als de prooi toch gevonden wordt, lijkt het bewegingsloze dier dood te zijn en ook dat kan voor een roofdier een reden zijn om niet toe te slaan. Nu lijken deze zaken weinig te maken te hebben met het geval van onze patiënt, maar als we bijvoorbeeld kijken naar de hysterische verlammingen in de Eerste Wereldoorlog, dan kunnen die wel functioneel zijn geweest. Wie verlamd van angst in de loopgraven lag, werd misschien ook voor dood aangezien.’ Marshall denkt daarom dat een hysterische verlamming het product is van hetzelfde verlammende mechanisme, met als verschil dat het slechts in een deel van het lichaam actief is.[/wpgpremiumcontent]