Alice Miller: ‘We moeten de verdrongen pijn voelen’

We hadden u graag persoonlijk ontmoet, maar u wilde dat niet. Waarom geeft u er de voorkeur aan om dit interview per e-mail te doen?

‘Ik vind het prettiger om mijn antwoorden op te schrijven, want dan kan ik ze nog nader bewerken als dat nodig is.’

Sinds de publicatie van uw boek ‘Het drama van het begaafde kind’ heeft u heel veel reacties gekregen van mensen uit de hele wereld. Welke troffen u het meest?

‘Wat mij erg heeft geraakt, is het feit dat veel mensen mij schreven dat ze na het lezen van mijn boek voor de eerste keer in hun leven de verdrongen pijn uit hun kindertijd konden voelen.’

U heeft uw theorie niet gewijzigd, maar een paar jaar geleden heeft u ‘Het drama van het begaafde kind’ wel herschreven. Wat heeft u veranderd?

‘Ik heb alleen de taal een beetje veranderd. Het belangrijkste verschil is dat ik in de nieuwe versie geen psychoanalytische begrippen meer gebruik.’

Het drama van het kind is volgens u dat het zich moet aanpassen aan de verwachtingen van de ouders, waardoor het zijn ware gevoelens niet kan toelaten. Hoe was dat in uw eigen leven?

‘Bij mij ging het ook zo. Net als zovelen moest ik, om te kunnen overleven, mijn gevoelens en behoeften ontkennen. Pas in 1973, toen ik spontaan was begonnen met schilderen, ontdekte ik de waarheid over mijn kindertijd: de wrede, strikte opvoeding door mijn moeder, en de incest die tot mijn vierde jaar plaatsvond. Vanaf dat moment ben ik mij gaan afvragen of de psychoanalytische theorieën wel klopten. Daarin krijgen namelijk de slachtoffers de schuld van het ondergane misbruik, en gaan de ouders vrijuit.’

Wat is het doel van uw nieuwe boek, ‘Eva’s Ontwaken’?

‘De titel verwijst naar het paradijsverhaal: de appel staat voor de verboden kennis, en Eva’s zonde staat voor de moed van de moderne vrouw die de waarheid wil weten over haar verleden. Alleen door zich bewust te zijn van het misbruik dat ze vroeger moest verdragen, kan ze haar eigen kinderen vrijwaren van de wreedheden die haar zijn aangedaan en die ze als kind leerde te bagatelliseren. Alleen dan zal ze haar kinderen niet aandoen wat haar is aangedaan.’

Wat gebeurt er volgens u met volwassenen die de gevoelens die ze als kind moesten onderdrukken, niet toelaten?

‘Ik noem deze vorm van totale ontkenning ‘emotionele blindheid’. Helaas is het zo dat nog steeds veel mensen zich de pijn van de waarheid besparen ten koste van hun kinderen. Als die straks op hun beurt volwassen zijn, zullen ook zij hetzelfde doen met hún kinderen. Daarom heb ik mijn nieuwste boek geschreven: we moeten ermee ophouden hetzelfde patroon steeds te herhalen. We moeten het leven in ontkenning vaarwel zeggen, en bewuster in het leven gaan staan. Alleen met kennis over de waarheid kunnen we op een verantwoorde manier in het leven staan.’

U zegt dat wij allen ‘verborgen informatie’ in ons lichaam dragen over onze ware gevoelens. Hoe kunnen we deze verborgen delen in onszelf ontdekken?

‘Het verleden kunnen we ontdekken door de verdrongen pijn te voelen, maar dat moeten we beslist niet alleen doen. We hebben een verstandige getuige nodig wiens aanwezigheid her-traumatisering helpt voorkomen. Want als je er bij de herinnering aan de verschrikkelijke pijn weer alleen voor staat, bevind je je opnieuw in je trauma. Als kind was je alleen met je trauma’s, en daarom moest je je gevoelens onderdrukken, anders was je niet in staat geweest om te overleven. Als volwassene kunnen we de waarheid aan, maar we moeten er geen zelftherapie van maken. Dat kan gevaarlijk zijn.’

Wie kun je het best als getuige nemen?

‘Een psychotherapeut. Ik adviseer mensen altijd om, voordat ze met een therapeut in zee gaan, eerst te vragen wat de therapeut ontdekt heeft over zijn of haar eigen kindertijd. Als de behandelaar daar geen antwoord op heeft of niks wil zeggen, dan zou ik nooit bij hem of haar in therapie gaan.’

Critici zeggen dat u kinderen te veel tot slachtoffer maakt: u beweert dat hun problemen zijn veroorzaakt door hun ouders. Er kunnen toch ook andere oorzaken zijn voor de problemen?

‘De dingen die zeer vroeg in je leven zijn gebeurd, hebben een veel sterkere invloed en langere impact dan latere trauma’s. Ik weet van mensen die Auschwitz hebben overleefd en die niet psychisch ziek werden, omdat ze voorafgaand aan hun tijd in het kamp een relatief beschermde jeugd hadden gehad. Zij ontwikkelden zich zelfs tot goede ouders die hun kinderen op geen enkele manier misbruikten. Maar velen die in hun kindertijd waren misbruikt voordat ze in de concentratiekampen kwamen, leden vaak hun hele leven aan depressie. In feite verdrongen ze de pijn van de oorlog. Die pijn verwerkten ze niet, omdat verdringing van gevoelens nu eenmaal de belangrijkste overlevingsstrategie was die ze in hun kindertijd hadden geleerd. Ze durfden alleen op die strategie te vertrouwen.’

Is het niet onvermijdelijk dat ouders hun kinderen af en toe een corrigerende tik geven en de ware gevoelens van hun kinderen zo nu en dan opzij moeten zetten? Kinderen moeten toch ook hun grenzen leren kennen, met name ten opzichte van de mensen om hen heen?

‘Leest u mijn boeken maar. Deze beweringen zijn op vele manieren te weerleggen.’

Veel mensen die als kind hun ware gevoelens moesten onderdrukken, hebben een overlevingsstrategie ontwikkeld die hen in hun latere leven ook veel oplevert. Bent u het daarmee eens?

‘Nee. Zoals ik al zei: ze betalen een hoge prijs voor deze strategie, of hun kinderen moeten die prijs betalen.’

In Duitsland bleek onlangs uit een onderzoek dat het meest conservatieve onderwijssysteem, namelijk dat in Beieren, tot de beste schoolprestaties leidt. De ‘knuffelpedagogiek’ uit andere deelstaten blijkt juist een laag prestatieniveau tot gevolg te hebben. Desondanks vindt u dat kinderen minder moeten worden gedisciplineerd en meer vrijheid moeten krijgen.

‘Ja, want goede schoolprestaties zijn geen teken van emotionele gezondheid. De holocaust was een perfect systeem dat functioneerde als een geoliede machine, dankzij de traditionele manier waarop Hitlers helpers zijn opgevoed. Willen we dat de volgende generatie zo opgroeit?’

Het onderdrukken van de ware gevoelens van kinderen noemt u ‘zwarte pedagogiek’. U zegt dat leiders als Hitler en Stalin zo destructief zijn geworden doordat ook zij in hun kindertijd met zwarte pedagogiek zijn grootgebracht. Bij welke wereldleiders van dit moment is dat volgens u het geval?

‘Bij de meesten. Michaïl Gorbatsjov was een van de weinige uitzonderingen, maar hij is geen wereldleider meer.’

Zou u in één zin kunnen uitleggen hoe ouders kunnen vermijden dat ze hun kinderen met zwarte pedagogiek opvoeden?

‘Ze dienen hun kinderen te behandelen met respect, liefde, begrip en tolerantie.’

Maar wat moet je als ouder doen als je kind niet wil luisteren?

‘Een kind dat absoluut niet wil luisteren, heeft al een door de ouders ontkende geschiedenis van misbruik en geweld achter zich. De ouders denken dat meer geweld gebruiken helpt, maar ze gooien daarmee alleen maar meer olie op het vuur. Je moet juist naar een kind luisteren. Een kind heeft een vriendelijk persoon nodig aan wie het kan vertellen waar het onder lijdt, zonder te worden gestraft voor de waarheid.’

Als nu eens alle ouders in de wereld hun kinderen zonder zwarte pedagogiek zouden benaderen, zouden we dan komen te leven in een wereld zonder kwaad?

‘Ja, absoluut.’

Steun en begrip via internet

Via www.alice-miller.com, de website van Alice Miller, kunnen mensen de ‘our childhood’-forums bereiken, om ervaringen uit hun kindertijd met elkaar te delen. Miller: ‘Veel overlevenden van kindermisbruik schrijven over de zeer wrede manier waarop ze zijn mishandeld, over de vernedering en de pijn die ze moesten ondergaan. Het is een grote steun voor mensen om zich begrepen te voelen door degenen die hetzelfde hebben meegemaakt. Door zich bewust te worden van wat er als kind met ze is gebeurd, kunnen ze de vicieuze cirkel doorbreken en zich bevrijden van de schuld- en schaamtegevoelens die ze hebben gekregen door de daden van anderen. Praten over vrede en vredelievendheid, zonder dat je de wortels van het geweld uit je kindertijd onder ogen ziet, heeft net zo weinig resultaat als het willen genezen van een patiënt, terwijl je zijn gezwel bedekt en ontkent.’

• Eva’s ontwaken. Over de opheffing van emotionele blindheid, Alice Miller, Houten: mom/Unieboek, isbn 90 269 2510 7, € 16,50

• Het drama van het begaafde kind. Op zoek naar het ware zelf, Alice Miller, Houten: Van Holkema & Warendorf,

isbn 90 269 2663 4, € 14,50[/wpgpremiumcontent]