Venus en Mars: Romantiek uit de jaren vijftig

De metafoor in de verhalen van de Amerikaan John Gray over relaties is langzamerhand overbekend: vrouwen en mannen komen van verschillende planeten en dat zorgt ervoor dat zij in de liefde een andere taal spreken. Zijn boeken lezen door de veelal bekende voorbeelden als een feest der herkenning en door de mythe van de man-vrouwverschillen, als een ergerniswekkend cliché. Grays how to-babbelboeken worden gretig gelezen, want met elkaar over de relatie praten blijkt voor paren het grootste taboe-onderwerp te zijn. Over elk relatieprobleem en de oplossing ervan heeft Gray wel een boekje geschreven. In Mannen komen van Mars, vrouwen van Venus, zoeken partners naar erkenning van de verschillende liefdesbehoeften. In Mars, Venus, relaties gaat het om de optimale communicatie en Mars en Venus in de slaapkamer is een gids voor duurzame romantiek en passie.

Gray geeft samen met zijn vrouw ook workshops over relaties en hij is lid van het Oprah Change Your Life TV team. Op vrijwel elke pagina citeert hij cliënten die bij hem in therapie zijn geweest of neemt hij fragmenten over uit bedankbrieven van mensen die zijn boeken hebben gelezen. Vrouwen vertellen: ‘Eindelijk luistert mijn man naar me. Ik hoef niet meer te vechten voor

bevestiging. Wanneer u de verschillen tussen ons uitlegt, begrijpt mijn man het. Dank u wel!’ En dat allemaal dankzij de ‘Venus & Mars’-metafoor.

Praten, praten, praten

Wat zegt Gray over de verschillen tussen vrouwen en mannen? De essentie is volgens hem dat mensen zich vaak niet realiseren dat zij verschillende behoeften aan liefde hebben. Beiden zijn geneigd de ander de liefde te geven die zij zelf graag willen hebben. Als een vrouw van streek is, denken mannen bijvoorbeeld dat zij iets moeten zeggen om de problemen minder ernstig te laten lijken. Zij neigen ertoe de gevoelens van vrouwen te bagatelliseren, te corrigeren of te ontkennen met opmerkingen als: ‘Je moet je niet zo druk maken’, of ‘Maar dat gevoel moet je helemaal niet hebben!’ Deze uitspraken vormen echter juist een aanleiding tot ruzie. Zij voorzien niet in een behoefte aan steun in de vorm van een luisterend oor, die vrouwen volgens Gray nodig hebben. Vrouwen denken daarentegen liefdevol te zijn door uit zorgzaamheid veel vragen te stellen of door ongevraagd advies te geven. Maar met opmerkingen als ‘Daar is plaats, keer maar even’, of ‘Die chips zijn te vet. Ze zijn niet goed voor je hart’, voelen mannen zich overheerst door vrouwen en dat roept eerder irritatie en verzet dan liefde op.

Gray stelt zo de betekenis die partners aan uitingen van liefde geven centraal en geeft suggesties wat vrouwen en mannen beter wel en niet kunnen doen om in de eigen liefdesbehoeften en die van de ander te voorzien. De beste manier om de ander de liefde te geven die hij of zij nodig heeft, is volgens Gray erover te praten, zodat duidelijk wordt wat beiden nodig hebben en hoe zij van elkaar verschillen.

Liefde in de jaren negentig

Waar Gray op basis van anekdotisch bewijs tot zijn conclusies komt, publiceerden de Amerikaanse psychologen Eileen Kennedy-Moore en Jeanne Watson vorig jaar de resultaten van een grootscheeps onderzoek naar liefde in de jaren negentig. Zij komen net als Gray tot de conclusie dat het begrijpen en waarderen van deze verschillen, de sleutel is voor een gelukkige relatie. Er zit dus wel een kern van waarheid in Grays theorie, maar de onderzoekers geven een genuanceerder beeld van de manier waarop partners hierin van elkaar verschillen. Gray beweert dat vrouwen romantiek en intimiteit willen en pas als in deze behoeften is voorzien willen zij passie, maar zij nemen hiertoe geen initiatief. Mannen daarentegen willen passie, zij nemen ook het initiatief tot seks en goede seks zou voor hen de weg vrijmaken tot het voelen en uiten van liefde. Gray schetst zo een stereotiep beeld van de seksen en tracht de lezer ervan te overtuigen dat deze visie op de taal van de liefde de ware is.

Uit het Amerikaanse onderzoek blijkt dat mensen aan het begin van de relatie, als ze elkaar nog niet zo goed kennen, geneigd zijn zich traditioneler te gedragen. Vrouwen en mannen vertellen dat beelden uit de jaren vijftig in die onzekere beginperiode als een soort handleiding dienst doen. Dat verklaart deels de populariteit van Grays boeken: mensen herkennen zich in de ‘Venus & Mars’-beelden en dat zorgt voor een gevoel van veiligheid en vertrouwen.

Naarmate de relatie langer duurt, ontwikkelen mensen echter hun eigen scripts. Als we liefde in navolging van de bekende theorie van Robert Sternberg opvatten als de wisselwerking tussen passie (opwinding en seksueel verlangen), intimiteit (vertrouwen, begrip en emotionele nabijheid) en betrokkenheid (de uitingen van liefde, de erkenning dat je van de ander houdt en het besluit met diegene verder te gaan), dan blijken de liefdesbehoeften van vrouwen en mannen na verloop van tijd niet meer zoveel van elkaar te verschillen. In het uiten van seksuele verlangens zijn vrouwen niet passiever dan mannen. In termen van intimiteit neigen zij er misschien iets vaker toe over hun gevoelens te praten, maar de verschillen zijn klein. En in termen van betrokkenheid zijn vrijwel geen verschillen gevonden, behalve dat vrouwen in het uiten van liefde graag willen dat mannen als eerste I love you zeggen.

Love ways

Anders dan in de kunstmatige tweedeling van Gray, zijn er door Kennedy-Moore en Watson minstens zeven verschillende love ways gevonden, manieren waarop mensen liefde ervaren en uiten (zie kader op pagina 17). Als de love ways van partners hetzelfde zijn, dan is er niets aan de hand. Beiden zien bijvoorbeeld het actief samen dingen doen als een belangrijke uiting van intimiteit en vinden het samen op de bank over gevoelens praten maar saai. Als partners verschillende love ways hebben, die toch goed op elkaar aansluiten, is er ook niets aan de hand. Dan vindt bijvoorbeeld de man het leuk om samen naar een film te kijken, zijn vrouw houdt daar wat minder van, maar vindt het wel fijn om lekker tegen elkaar aan te zitten. Als de love ways van man en vrouw echter extreem verschillen, terwijl elk verwacht dat de ander op dezelfde manier liefde uit en voelt, ontstaan er problemen. In deze categorie horen de love ways van Gray: vrouwen zetten intimiteit op nummer één en mannen passie. In de praktijk komen love ways echter nog in diverse andere combinaties voor. Grays visie blijkt dus vooral gebaseerd te zijn op een mythe over de seksen. Als we zijn boeken echter lezen zonder de verwijzing naar specifiek mannelijk of vrouwelijk gedrag, staan er hele aardige suggesties in, want er z¡jn verschillen en een aantal daarvan beschrijft Gray.

Zeven love ways

1) Collaborative love: wederzijdse steun, op basis van onderhandeling.

2) Active love: samen activiteiten ondernemen.

3) Intuitive love: non-verbale liefdesuitingen door gezichtsuitdrukkingen, seks en fysiek contact.

4) Committed love: het tonen van betrokkenheid, praten over de toekomst en tijd met elkaar doorbrengen.

5) Secure love: gesprekken over intieme onderwerpen.

6) Expressive love: liefde tonen door dingen voor de ander te doen en te zeggen dat je van de ander houdt.

7) Traditional romantic love: bij elkaar willen zijn en betrokkenheid op elkaar.

Venus en Mars. Romantiek uit de jaren vijftig

Drs. O. Verkuijl, freelance journaliste en redactie-assistente bij Psychologie Magazine

Gray, J. Mannen komen van Mars, vrouwen van Venus (1992); Mars & Venus in de slaapkamer (1995); Mars, Venus, relaties (1995); Mars & Venus voor altijd samen (1996); Mars & Venus verliefd (1998); Mars & Venus beginnen opnieuw (1999). Utrecht: Spectrum

Kennedy-Moore, E. & J.C. Watson (1999) Expressing emotion, myths, realities and therapeutic strategies. New York/London: The Guilford Press