Je groeit van pijn, is de volkswijsheid. Maar we hebben niet in de hand wanneer en hoe vaak we onze levenslessen krijgen. Verliefd op de verkeerde, huwelijkscrisis, een carrière die spaak loopt, ontsporende kinderen, lichamelijke beperkingen, of gewoon ouder worden en ontdekken dat niet meer alle wegen open liggen. De een blijft wat langer knokken dan de ander, maar uiteindelijk moet je je verlies nemen.
‘Als mij dat zou gebeuren, zou ik het niet aankunnen,’ zeggen we wel eens over het leed van anderen. Maar als het gebeurt, ga je gewoon door met ademhalen. Je overleeft. En op de bodem van je bestaan ontdek je nieuwe kwaliteiten en gevoelslagen in jezelf. Op zeker moment denk je zelfs: het heeft me wijzer gemaakt, een emotionele verdieping gegeven.
Soms zeggen mensen dan dat het ‘niet zomaar’ gebeurde; dat ze die ervaring kregen omdat ze iets te leren hadden. Daar geloof ik niet in, dat bedenk je achteraf om het meer betekenis te geven. Het kan heel verleidelijk zijn om een boodschap te zien in de levenslessen die je ongevraagd krijgt toebedeeld.
Kijk naar de grotere crisis die we momenteel allemaal meemaken. Ik moet me soms beheersen om niet te roepen: zie je nou wel! Het illustreert álles waar ik me al heel lang kwaad om maak. De hectiek en het lawaai van ons bestaan; het achteloze, massale, vervuilende vliegen; onze exploitatieve omgang met dieren en het negeren van waarschuwingen uit de wetenschap over de risico’s van infectieziekten bij dieren; het fake news en de ontkenning van ongemakkelijke waarheden over klimaat en biodiversiteit – o, wat is het heerlijk dat blaaskaken als Trump en Bolsonaro de waarheid over corona keihard in hun gezicht krijgen. Alleen al daarom zou ik graag zeggen dat het virus is gekomen met een boodschap voor de mensheid. Het demonstreert luid en duidelijk mijn gelijk in alles waar ik me al jaren over opwind.
Maar heel eerlijk: ik geloof niet in die boodschap. Het zou het virus ten onrechte vermenselijken, bovendien zit er een soort ‘eigen schuld dikke bult’-moraal in. We moeten het leed veroorzaakt door dit virus – veelal willekeurig en onverdiend – erkennen. Maar dat is iets anders dan klagen, mokken, je terugtrekken, ‘boehoehoe waarom moest dit mij overkomen.’ Want daarmee komt je leven stil te staan.
Ik geloof daarom meer in het motto: van de nood een deugd maken. Pech en rampspoed aangrijpen om pas op de plaats te maken, te reflecteren, iets nieuws te proberen – dan kom je er beter uit. Erkennen: dit overkwam mij, het is onrechtvaardig en heel erg. Maar nu het is gebeurd, probeer ik er iets goeds uit te halen; ervan te leren, tot zelfverbetering te komen. Ik hoop dat we dat als samenleving ook doen.