Jaren geleden was ik bij mijn toenmalige geliefde, en ik voelde dat het een aflopende zaak was. Aan het eind van de dag was het duidelijk dat ik daar niet meer zou terugkomen. Opvallend was dat ik het de hele dag koud had gehad. Eenmaal thuis zette ik de verwarming veel hoger dan anders. Ik vroeg me af of het kon dat je het koud krijgt als je eenzaam bent.
We gebruiken de woorden koud en warm niet alleen voor temperatuur, maar ook voor psychologische verschijnselen. Denk maar aan een koele blik, een koude douche, een warme ontvangst. Een klassiek onderzoek in de psychologie is het warm-koud-experiment van Asch. Deelnemers werd gevraagd zich een indruk te vormen van een persoon. De helft las het volgende rijtje eigenschappen: intelligent, bekwaam, ijverig, warm, vasthoudend, praktisch, voorzichtig. De andere helft las: intelligent, bekwaam, ijverig, koud, vasthoudend, praktisch, voorzichtig. Alleen de woorden ‘koud’ en ‘warm’ waren verschillend en dit bleek een cruciale invloed te hebben. De beschreven persoon in de ‘koude’ groep werd gezien als sluw en manipulerend.
Meer dan zestig jaar na de publicatie van dit onderzoek blijkt dat de woorden koud en warm heel letterlijk van belang zijn in onze contacten met anderen. In een onderzoek beoordeelden deelnemers een persoon die als intelligent, bekwaam en ijverig werd beschreven. Hadden ze vlak daarvoor een kop warme koffie vastgehouden, dan waren hun oordelen over de persoon ook warmer – ze vonden de persoon meer goedgehumeurd en vrijgevig – dan als ze een kop ijskoffie hadden vastgehouden. Ook werden ze zelf vrijgeviger als ze iets warms hadden vastgehouden.
Het gevoel van fysieke warmte leidt kennelijk tot een warmere opstelling tegenover anderen. Maar het is ook omgekeerd. In een recent onderzoek werd deelnemers gevraagd terug te denken aan een situatie waarin ze zich afgewezen of juist geaccepteerd voelden. Daarna kwam een assistent binnen die zogenaamd met het verwarmingssysteem bezig was en vroeg de deelnemer de temperatuur in de kamer te schatten. U raadt het al. Na het denken aan een afwijzing schatte men de temperatuur liefst 3,5 graad lager dan in de groep die aan acceptatie had gedacht.
In een vervolgstudie werden de deelnemers echt afgewezen. Dat is eenvoudig te doen met een klassieke schoolpleinsituatie: een balspel. De deelnemer speelt met twee anderen en opeens gooien de anderen de bal alleen nog naar elkaar. Au, dat doet pijn. In het onderzoek speelden de deelnemers via een computer. Het bleek dat deelnemers die door twee virtuele balspelers werden buitengesloten, na afloop positiever dachten over koffie en soep dan deelnemers die de bal wel hadden gekregen. Bij cola en appels was er geen verschil. De afgewezenen hadden vermoedelijk meer behoefte aan warme drankjes.
Kennelijk is het niet zomaar dat wij koffie weleens ‘een bakje troost’ noemen. Als we in de koude winterdagen aardig zijn voor elkaar, anderen accepteren en met warmte tegemoet treden, hebben we aanwijsbaar minder last van de kou. Als dat nu eens geen fijne manier is om energie te sparen! z
Roos Vonk is hoogleraar psychologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen, auteur en managementconsultant. (www.roosvonk.nl)
