‘Idolen voorzien in diepmenselijke behoeften. Het zijn rolmodellen voor mensen die steunpunten nodig hebben in hun zoektocht naar een eigen identiteit’, schrijft historicus Willem Frijhoff in Heiligen, idolen, iconen. Idolen hebben dan ook vaak een aansprekende en vernieuwde levenshouding, mentaliteit en uiterlijk. Zo bewees een onverzorgd ogende, langharige Mick Jagger de kracht van pure, dierlijke seksualiteit en veroverde daarmee de stijf opgevoede jeugd van de jaren zestig.
Het is geen toeval dat vooral jongeren idolen hebben. In de puberteit worstel je met vragen als: ‘Wie ben ik?’ en ‘Waar sta ik eigenlijk voor?’ De ontwikkeling van een eigen identiteit gaat gepaard met veel emoties en verwarring, een van de redenen waarom de bewondering van pubers voor hun idolen soms hysterische vormen aanneemt. Langzaamaan krijgen pubers echter meer greep op hun emoties, en veranderen de aanbeden heiligen in inspiratoren.
Vaak zijn we ons niet bewust van de invloed van idolen. In een Canadees onderzoek kwamen fans er ruiterlijk voor uit dat ze hun idool buitengewoon aantrekkelijk vonden. Maar op het persoonlijke vlak had deze hen niet geïnspireerd, zo stelden ze. Hun antwoorden op specifieke vragen vertelden echter een heel ander verhaal. Bij de meerderheid van de ondervraagden bleek
hun idool invloed te hebben op hun attitudes en persoonlijke waarden. Velen werden ook door hun idool geïnspireerd om activiteiten te ondernemen, zoals sporten, acteren en wiet roken. ‘Het is vaak moeilijk om je te realiseren hoezeer iemand je beïnvloedt’, geeft onderzoeker Susan Boon als verklaring in het Amerikaanse maandblad Psychology Today. ‘Bovendien: we vinden het waarschijnlijk veel prettiger om te denken dat we onze identiteit zelf ontwikkelen, dan dat we onder ogen moeten zien hoe sterk de invloed van anderen is.’
Maar het gaat niet alleen over identiteit. Idolen geven ons de kans om te vluchten uit de dagelijkse misère. Zo beleefde de Amerikaanse filmindustrie hoogtijdagen in de crisis van de jaren dertig. Sterren als Fred Astaire en Shirley Temple werden aanbeden en bejubeld. Het publiek had hen hard nodig om te ontsnappen aan het uitzichtloze grauwe bestaan.
Veel pubers maken dankbaar gebruik van een tweede vluchtmogelijkheid die idolen bieden. In de fase dat ze nog niets willen of kunnen met hun ontluikende seksualiteit, storten ze zich plaatsvervangend op een idool. Een 11-jarig meisje verwoordde dit mooi in de vpro Gids, bij Villa Achterwerk: ‘Als je nog geen vriendje durft neem je een idool. Die zegt niets terug.’
Diep in hun hart hebben veel mensen behoefte aan een vader, een leider. Een machtige figuur die ons begrijpt, om ons geeft en ons helpt. Ook die rol krijgen idolen toebedeeld. In zijn autobiografische boek Brieven aan Mick Jagger geeft Boudewijn Büch hier een fraai voorbeeld van. Hij vraagt Jagger om raad over de erotische gevoelens die hij voor een klasgenoot heeft en die hem zeer verwarren. Büch vertelt Jagger wat hij voor de rest van de wereld verborgen houdt: ‘Ik schrijf het u omdat ik denk dat u de enige bent die het begrijpen kan.’ n
Hafid Bouazza (32) is schrijver
‘Als ik schrijf, spookt Nabokov vaak door mijn hoofd’
‘Ik was 16 of 17 jaar toen ik voor het eerst een boek van Nabokov las. Ik vond hem meteen een genie. Hij zorgde voor een radicale omslag in de manier waarop ik over schrijven dacht. Nabokov kan de dagelijkse wereld zo weergeven dat deze totaal nieuw wordt. Hij observeert dingen extatisch, alsof alles een groot wonder is. In Pnin beschrijft hij bijvoorbeeld de glinstering in de ogen van een vrouw als: ‘As if a spatter of sun and sea had got between your own eyelids.’
Ik zie hem als een groot voorbeeld dat veel invloed heeft gehad op mijn manier van schrijven. In Nabokovs werk is de visuele ervaring bijvoorbeeld heel belangrijk en intens. Dat is ook in mijn werk zo. Als ik schrijf, spookt hij vaak door mijn hoofd, ben ik me voortdurend bewust van zijn stijl en zijn metaforen. Om die reden besloot ik om hem minder te gaan lezen. Ik wilde me losrukken van zijn invloed, mijn eigen weg gaan. Pas in Salomon, mijn laatste boek, is me dat echt gelukt.
Over zijn leven heb ik wel wat gelezen, maar daar gaat het mij niet om. Dwepen met iemands werk vind ik prima, maar zodra je met iemands persoonlijkheid gaat dwepen, krijgt dat gevaarlijke kantjes. Voor je het weet slaat zoiets om in het slaafs volgen van een geestelijk leider.
Met zijn persoon voel ik me in één opzicht verwant. Over hem wordt vaak de discussie gevoerd of hij als een Russische of als een Engelse schrijver gezien moet worden. Hij was Rus van geboorte, maar heeft in beide talen geschreven. Dezelfde discussie wordt over mij gevoerd: ben ik een Marokkaanse of een Nederlandse schrijver? Nabokov heeft in mijn ogen het volmaakte antwoord gegeven: ‘Er is maar een manier van schrijven en dat is schrijven uit talent. De identiteit van de schrijver is zijn stijl.’
Cor Vermeulen (42) is illustrator en vormgever
‘Elvis geeft me kracht en troost’
‘Het begon allemaal toen ik een jaar of 7 was. Ik kwam een friettent binnenlopen en op dat moment draaide de juke box One night with you. Ik was diep onder de indruk. Die stem! De volgende dag kwam ik er weer om het plaatje te draaien en al snel raakte ik er helemaal verslaafd aan. Op een dag kreeg ik het plaatje cadeau van de eigenaar. ‘Wat ontzettend aardig’, dacht ik toen. Maar later snapte ik dat hij waarschijnlijk helemaal gek van me werd.
Toen ik voor het eerst een foto van Elvis zag, raakte ik helemaal de kluts kwijt. Die kleding, die lok zo naar voren, die lach. Ik vond hem volmaakt en dat gevoel is nooit meer overgegaan.
Sommige mensen denken dat ik heel erg mijn best doe om op Elvis te lijken. Zelf ervaar ik dat niet zo. Ik draag wat ik mooi vind. Omdat de kleding van Elvis helemaal mijn smaak is, zal wat ik koop best op zijn stijl lijken. Maar ik heb nooit zijn foto’s bestudeerd om zijn kledingstijl zoveel mogelijk te kunnen imiteren.
Ik heb geen idee waarom Elvis zo belangrijk voor me is. Het is gewoon een heel sterk gevoel. Hij is een bron. Hij inspireert me, geeft me kracht en troost. Als ik chagrijnig ben en ik draai een plaatje van hem, dan voel ik me meteen weer goed. Een keer heb ik hem tijdens een concert van heel dichtbij gezien. Het was net alsof ik Christus zag, zo diep gaat het. Maar waarom? Misschien heeft het ermee te maken dat ik een dromer ben. Ik houd heel erg van sprookjes, van mooie, protserige, droomwerelden. Ik vind Elvis niet alleen als persoon en zanger fascinerend, maar ook de hele wereld die hij om zich heen heeft gecreëerd. Met zijn witte pakken met glitters en hoge kragen, Graceland… Hij is the King van een sprookjeswereld én hij bestaat echt.’
Hanneke Geerdink (28) is adviseur werk en inkomen
‘Ik was smoorverliefd op Cyndi’
‘Nu kan ik me er niets meer bij voorstellen, maar als 11-jarige was ik helemaal wild van Cyndi Lauper. Mijn kamer hing vol met posters van haar en als ze op de radio of op tv kwam, gilde ik het uit van blijdschap. Alles vond ik leuk aan haar. Haar muziek, haar vrolijk gekleurde kleding, ze was lekker gek en opvallend en ze had zo’n lief gezichtje. In die tijd was ik vrij rustig, maar ik had stiekem ook een gekke en extraverte kant. Cyndi deed wat ik dacht of wilde, maar zelf niet durfde. Met vriendinnen op straat dansen en zingen. Girls just wanna have fun, het leek me geweldig om zo te leven.
Ik wilde me graag onderscheiden en dat kon door Cyndi. Mijn beste vriendinnetje en ik waren Cyndi Lauper fans, terwijl de rest van de klas met Wham en Madonna dweepte. Soms hadden we er woorden over. Dan zei iemand uit de klas dat Cyndi lelijk was of zo en verdedigden wij haar met vuur.
Ik was smoorverliefd op Cyndi, voor zover je dat als tiener kunt zijn. Vlinders in mijn buik als ik aan haar dacht en elke avond voor het slapengaan gaf ik haar poster een kusje. Ik ben biseksueel en in mijn puberteit viel ik vooral op vrouwen. Als 11-jarige was ik daar weliswaar nog helemaal niet mee bezig, maar ik ken geen meisjes die echt verliefd waren op een vrouwelijke ster. Het kan dus best met mijn biseksualiteit te maken hebben.
Als tiener was ik gelukkig. Cyndi’s vrolijkheid paste goed bij mijn gevoelens. Maar de puberteit ben ik minder vrolijk doorgekomen. Ik werd wat somber en mijn muzieksmaak ook: The Cure, U2, dat soort groepen. Kennelijk spraken me díe sterren aan waarin ik mijn gevoelens herkende.’