Onderzoekers van het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam publiceerden onlangs in Psychopharmacology de resultaten van een onderzoek naar de effecten van het gebruik van xtc op de hersenen. Een van hen is Liesbeth Reneman (32), als arts-onderzoeker verbonden aan de afdelingen Nucleaire Geneeskunde en Radiologie. ‘Wat ons onderzoek vooral heeft uitgewezen, is dat xtc leidt tot een verandering in de serotoninehuishouding en dat gebruikers slechter presteren op een verbale geheugentest waarbij ze woordjes moesten onthouden, dan niet-gebruikers. Ze zullen zelf, in tegenstelling tot buitenstaanders, niet echt iets merken van hun geheugenverlies. Je kunt het vergelijken met het verschil dat een leraar bemerkt tussen een havo- en een vwo-klas.’

Serotonine is een neurotransmitter, een chemisch stofje dat de informatieoverdracht tussen de hersencellen bevordert, en dat ondermeer van invloed is op iemands stemming, geheugen, concentratie en aandacht. Reneman: ‘xtc kan serotonineproducerende cellen binnendringen en vernietigen, waardoor een tekort aan serotonine ontstaat die de informatie-uitwisseling tussen hersencellen belemmert.’ Serotonine wordt wel omschreven als de dirigent van het brein en een tekort eraan veroorzaakt depressies. Een middel als Prozac verhoogt de hoeveelheid serotonine en helpt redelijk tegen depressies.

Dit onderzoek maakt deel uit van Renemans promotieonderzoek over de beschadiging door xtc van het menselijk brein. Met behulp van beeldvormende technieken, waarmee hersenactiviteit en biochemische processen zichtbaar kunnen worden gemaakt, tracht Reneman de invloed na te gaan van xtc op het brein. Reneman: ‘Met deze geavanceerde technieken kun je heel direct, dus op celniveau, schadelijke effecten van xtc in de hersenen bestuderen.’

Apen, muizen en mensen

Hoewel ze haar proefschrift pas in september 2001 afrondt, heeft Reneman voor de eerste resultaten al de nodige wetenschappelijke erkenning gekregen. Begin september ontving zij de Marie Curie-prijs, een prijs die jaarlijks wordt uitgereikt voor de beste wetenschappelijke bijdrage aan het congres van de European Association for Nuclear Medicine. Van de Nederlandse organisatie van Wetenschappelijk Onderzoek (nwo) ontving ze een beurs om acht maanden in de vs onderzoek te doen onder leiding van de vooraanstaande neuroloog George Ricaurte van de Johns Hopkins University in Baltimore. Ricaurte was de eerste wetenschapper die vijftien jaar geleden op de schadelijke gevolgen van xtc-gebruik wees.

‘Het meeste onderzoek naar schadelijke gevolgen van xtc is verricht bij proefdieren’, vertelt Reneman. ‘Dat onderzoek toont aan dat xtc schade aan het brein veroorzaakt bij apen en ratten, maar niet bij muizen. De schade bij apen lijkt structureel en is waarschijnlijk onherstelbaar. In de corticale gebieden blijkt na zeven jaar nog steeds hersenschade aanwezig, zo is vastgesteld na de dood van de apen.’

De vraag is nu of mensen hetzelfde op xtc reageren als apen of ratten, of eerder als muizen. Omdat apen gevoeliger blijken voor de schadelijke effecten van xtc dan ratten en de mens als soort het dichtst bij de aap staat, is wel geopperd dat de mens ook gevoelig moet zijn voor xtc en misschien zelfs wel gevoeliger. Die conclusie wil Reneman op basis van haar onderzoek evenwel niet trekken. ‘De vraag hoe schadelijk xtc is voor mensen, is nog altijd niet afdoende beantwoord. Het is niet zeker of de gevonden hersenbeschadigingen alleen aan xtc toe te schrijven zijn, omdat xtc-gebruikers in het algemeen meerdere soorten drugs gebruiken.’ Ook kunnen Reneman en haar collega’s niet uitsluiten dat de verschillen in de serotoninehuishouding op toeval berusten. ‘Wellicht waren er al verschillen tussen de gebruikers en niet-gebruikers vóórdat men xtc ging slikken.’

Recreatief gebruik

Uitspraken over psychische gevolgen op de lange termijn vindt Reneman voorbarig: ‘Het proefdieronderzoek met apen geeft daar weliswaar reden toe, maar bij mijn weten zijn er nog geen studies bij mensen verricht naar de langetermijneffecten van xtc op de hersenen en de psyche. In ieder geval laten de huidige onderzoeken zien dat er op korte termijn door xtc-gebruik geheugenproblemen en stemmingsstoornissen kunnen ontstaan. xtc-gebruikers geven vaker aan dat ze depressief zijn dan niet-gebruikers.

‘Bij apen blijkt dat hoe meer xtc je toedient, des te meer hersenschade je ziet. Daaruit kun je afleiden dat er een drempelwaarde moet zijn, maar hoeveel xtc iemand moet gebruiken om hersenbeschadigingen op te lopen, heeft nog niemand goed onderzocht.’

Reneman wil geen waarschuwingen of adviezen geven aan xtc-slikkers. ‘Ik wil niet zozeer benadrukken dat je moet oppassen met het gebruik, maar wel dat mensen goed geïnformeerd moeten zijn over mogelijke bijwerkingen. Binnen het uitgaanscircuit is xtc vrijwel niet meer weg te denken. Het wordt over het algemeen veel recreatiever gebruikt dan heroïne, cocaïne of alcohol. De schadelijke effecten van xtc bij proefdieren worden versterkt door een hoge temperatuur. Daarom is het een prima maatregel dat de overheid goede ventilatie en voldoende water als voorwaarden heeft gesteld voor het organiseren van house-party’s.’

Over de vraag of xtc al dan niet verslavend is, lopen de meningen uiteen. Reneman: ‘Er zijn studies die verslavingsgedrag bij proefdieren laten zien, terwijl er bij de mens eigenlijk geen aanwijzingen voor zijn dat xtc verslavend is. Wie xtc slikt, gebruikt dat doorgaans voor een leuk avondje uit en hunkert beslist niet als een soort junk elke dag naar een tabletje.’

websites: www.trimbos.nl, www.jellinek.nl, www.maps.org