Het is bepaald niet voor het eerst dat baarden het straatbeeld bepalen. Zo werd een baard in de zestiende eeuw gezien als het symbool van mannelijkheid en in de Victoriaanse tijd (rond 1850) was er volgens een onderzoek aan de Wright State universiteit zelfs een heuse baardbeweging, die vooral bestond uit schrijvers en artiesten. Een stuk recenter hadden we de hippietijd, waarin niemand zich ergens meer leek te scheren. En een jaar of negen geleden werden de eerste hipsters met een volle baard gesignaleerd.
Op zich is het helemaal niet zo vreemd dat mannen hun baard laten staan. Lichaamsbeharing heeft namelijk een seksuele functie: het laat zien dat een man testosteron produceert en zich kan voortplanten. Een betere manier om vrouwen te verleiden is er niet, zou je denken. Maar het steekt toch wat ingewikkelder in elkaar.
Evolutionair
Naar hoe vrouwen over baarden denken, is al flink wat onderzoek gedaan. Maar de resultaten zijn niet helemaal eenduidig. Zo lieten onderzoekers aan de universiteit van Queensland honderden vrouwen foto’s beoordelen van mannen met diverse soorten gezichtsbeharing: van lichte stoppels tot zware baard. De mannen bij wie de baard op de onderkaak was verbonden met de snor, werden duidelijk het aantrekkelijkst gevonden. En het maakte hierbij niet uit of de vrouwen in hun vruchtbare periode zaten, menstrueerden of hormonale anticonceptie gebruikten.
Maar bij een ander onderzoek onder 8520 vrouwen kwam de three day shadow als het aantrekkelijkst uit de bus. Om de invloed van andere kenmerken uit te sluiten, kregen de vrouwen een bewerkte foto van steeds dezelfde man te zien. Vooral bij de vraag met wie ze wel een avontuurtje zouden willen beleven, kreeg de stoppelbaard de voorkeur; als het ging om een serieuze relatie was het verschil met de volle baard klein. De gladgeschoren versie verloor het in elk geval op alle fronten: de dames vonden hem het minst aantrekkelijk en hij kon zowel een one night stand als een serieuze relatie op zijn buik schrijven.
De onderzoekers vermoeden dat de verklaring een evolutionaire achtergrond heeft: baarden worden gezien als teken van volwassenheid, agressie en dominantie. Een baardige man zou beter in staat zijn om zijn familie te verdedigen. Dit wordt bevestigd door andere onderzoeken, waaruit bovendien blijkt dat baardgroei meer sociale status geeft. Waarom vrouwen dan toch liever een avontuurtje beleven met een stoppelbaard is niet duidelijk.
Evolutionair bioloog Roy Erkens vindt de evolutionaire verklaring sowieso niet heel overtuigend: ‘Mannen met baarden zouden dan ook succesvoller moeten zijn in de voorplanting en dat staat helemaal niet vast. Bij bijvoorbeeld mannetjespauwen is het verband er wel: de exemplaren met een mooie staart zijn gezonder en daardoor aantrekkelijker voor de vrouwtjes. Maar een baard zegt niet per se iets over je fitheid en is bovendien een keuze van de man zelf, in tegenstelling tot de staart van een pauw. Ik denk dat de voorkeur voor baarden eerder cultureel bepaald is, en niet zozeer biologisch. Ik ben ook heel benieuwd of je dezelfde uitkomsten krijgt als je dit soort onderzoeken in bijvoorbeeld Azië uitvoert.’
Aardrijkskundeleraar
Als gezichtshaar aantrekkelijk wordt gevonden door veel vrouwen, dan zou je verwachten dat er geen gladgeschoren man meer zou rondlopen op aarde. En toch is dat niet zo. Er zijn veel perioden geweest waarin – in de westerse wereld – alleen het type aardrijkskundeleraar nog een baard had.
Onderzoeker Nigel Barber – what’s in a name – deed onderzoek naar gezichtshaar in periode 1842 en 1971. Hij ontdekte dat mannen vaker een snor of baard hadden als er meer mannen dan vrouwen in de huwbare leeftijd waren. De competitiefactor lijkt dus een rol te spelen: gezichtshaar vergroot in tijden van schaarste de kans op succes bij de vrouwen. Als er juist meer vrouwen waren, scheerden mannen de boel af, volgens Barber. Vermoedelijk om zachter en betrouwbaarder over te komen. Vrouwen zouden in die perioden namelijk banger zijn om seksueel uitgebuit en verlaten te worden.
Wellicht verklaart dat ook waarom in de formele sector relatief weinig baardige mannen te vinden zijn: betrouwbaar overkomen is in bijvoorbeeld in de bankwereld belangrijker dan je mannelijkheid tentoonspreiden. Maar onderzocht is dat niet. ‘Mensen hebben verschillende manieren om signalen af te geven, dat maakt het complex om sluitende conclusies te trekken,’ zegt Roy Erkens. ‘Anders dan dieren en planten kunnen we ook een pak aantrekken om indruk te maken, of in een dikke auto rondrijden. Wel of geen baard nemen, is maar een van de vele keuzen die mannen kunnen maken.’
En onderlinge concurrentie kan ook juist een reden zijn om géén baard te nemen. Als iedereen een baard heeft, wordt een glad gezicht namelijk als onderscheidend en daardoor aantrekkelijker gezien, ontdekten Australische onderzoekers. Vandaar dat bij een onderzoek uit de jaren negentig het frisse, gladde type als het aantrekkelijkst uit de bus kwam: we waren die harige hippies spuugzat. Erkens: ‘Dat kan inderdaad een rol spelen. We noemen dat frequentie-afhankelijke selectie. Op het moment dat een bepaald kenmerk heel veel voorkomt, wordt het daardoor juist aantrekkelijk om dat kenmerk niet te hebben. Daarmee spring je in het oog en dat vergroot je kans op succes bij de andere sekse. In de tijd zal dat kenmerk dan toenemen, tot er weer heel veel organismen met zo’n kenmerk zijn. Het is dus een soort cyclische beweging.’
Magnumsnor
Zo’n nieuwe trend wordt vaak ingezet door een invloedrijk persoon. De snorloze baard van Amerikaanse president Abraham Lincoln kreeg in 1861 veel navolging en Tom Selleck zette door zijn rol als Magnum, P.I in de jaren ’80 de fikse snor op de kaart. Rond 2010 verschenen beroemdheden als George Clooney en Brad Pitt ineens met een volle baard en was een nieuwe trend geboren.
Inmiddels is het mainstream, dus zullen we binnenkort wel een beetje baard-moe worden. Hoewel het nog wel ‘mag’ volgens trendwatchers. Maar de focus ligt nu meer op de snor, eventueel met sikje. Dat valt lekker op. Hier en daar zie je al wat gesnorde millennials verschijnen. Maar of het echt gaat aanslaan, dat is nog even afwachten. Er zijn ook signalen dat we een helemaal gladgeschoren periode ingaan. Maar ook dan is zeker: de baard komt altijd weer terug.
