‘Ik wil ook zélf iets doen’. Dat was wat Kirsten dacht, toen zij voor haar pijnlijke armen en gezwollen knokkels de diagnose dermatomyositis kreeg: een auto-immuunziekte waarbij de huid en de spieren worden geschaad door ontstekingsaanvallen.

Hoe een gezonde darmflora je humeur verbetert

Hoe een gezonde darmflora je humeur verbetert

Wie somber is, kon weleens meer opknappen van een dagelijkse portie gefermenteerd eten dan van antid...

Lees verder

Voortaan zou ze ontstekingsremmers moeten slikken, twee keer per dag. Ze besloot ook lessen in de Chinese bewegingsleer qigong te gaan volgen, om kracht en soepelheid op te bouwen, meer energie te krijgen en haar geest tot rust te brengen. En zo door de link tussen lichaam en geest het genezingsproces te helpen.

Dat het effect zo groot zou zijn, kon niemand bevroeden – ook haar arts in het Universitair Medisch Centrum Utrecht niet. Al na een paar lessen verminderde de pijn. ‘Ik voelde me sterker, vitaler en kon uiteindelijk zelfs volledig van de medicijnen af.’

Leefstijlgeneeskunde

Kirsten staat niet alleen in haar verlangen om aan de slag te gaan. ‘Mensen willen zelf aan hun gezondheid kunnen bijdragen en zich richten op hun zelfherstellend vermogen, en zoeken meer en meer naar natuurlijke behandelingen en medicatie,’ schrijft gezondheidsonderzoeker Evi Koster in haar promotieonderzoek aan de universiteit van Tilburg. Dat komt goed uit, want dat is precies wat de snel opkomende leefstijlgeneeskunde en integrale geneeskunde beogen.

Voeding, aandacht, slaap, beweging en ontspanning: dat zijn de knoppen waaraan we volgens deze stromingen veel meer moeten gaan draaien. Voor de wisselwerking tussen lichaam en geest is in deze zienswijzen een aanzienlijke rol weggelegd.

Zo publiceerde het Nederlands Innovatiecentrum voor Leefstijlgeneeskunde een bundel wetenschappelijk bewijs voor de inzet van deze natuurlijke ingrediënten, voor ziekten variërend van depressie tot diabetes type 2.

Academische integrale geneeskunde-instituten aan de universiteiten van Harvard, Yale en Stanford maken al volop gebruik van dat bewijs, en dragen eraan bij via onderzoek. Wat kan een nieuw voedingspatroon betekenen bij migraine? Kan yoga of tai chi chronische pijnklachten verminderen? En hoe kan acupunctuur helpen na een beroerte?

Het zijn onderzoeken naar de wisselwerking tussen lichaam en geest, die lopen in bijvoorbeeld het Osher Center for Integrative Medicine van Harvard. En ook in Nederland is zo’n instituut opgericht: het Consortium voor Integrale Zorg en Gezondheid.

Dit samenwerkingsverband van twee academische ziekenhuizen, drie topklinische opleidingsziekenhuizen, het Louis Bolk Instituut en ggz-instelling Lentis, merkt net als Koster in haar promotieonderzoek dat er een groeiende behoefte is aan betrouwbare informatie en advies over integrale zorg en complementaire behandelwijzen. Zowel bij patiënten als hun reguliere behandelaren en zorginstellingen.

De verbondenheid van lichaam en geest

We zijn er inmiddels wel achter dat er voor die terugkerende pijn in schouders en rug, huidproblemen, voortdurende vermoeidheid of de ene na de andere ontsteking geen quick fix mogelijk is. En ondertussen zijn we steeds vaker en langer ziek.

In 2040 heeft een op de drie Nederlanders twee of meer chronische aandoeningen, becijferde het RIVM. Bijna een op de vijf heeft er dan drie of meer. Hoog tijd dus voor deze nieuwe blik op onze gezondheid. Een integrale blik, waarbij we veel preciezer kijken naar het hele systeem van lichaam en geest.

Dat de geest een indrukwekkende rol kan spelen in het gezondheids- of herstelproces van het lichaam, beschreef de arts Lissa Rankin uitgebreid in haar boek Meer brein, minder medicijn. Met haar wortels stevig in de wetenschap stond Rankin altijd sceptisch tegenover mensen die verkondigden dat de geest het lichaam kan herstellen.

Maar toen ze de wetenschappelijke literatuur in dook, kwam ze stapels onderzoeken tegen die bewijzen dat eenzaamheid, pessimisme, depressie, angst en boosheid het lichaam beschadigen, terwijl intimiteit, dankbaarheid, meditatie, seks en jezelf zijn kunnen bijdragen aan de zelfredzaamheid van je lijf.

Ook de Nederlandse chirurg Karlien Bongers, vanwege haar eigen chronische ziekte niet meer praktiserend, ziet hoe de bewijzen voor de herstellende werking van de geest wekelijks toenemen.

Bongers was een van de koplopers van de integrale geneeskunde-beweging. Inmiddels verkeert ze in goed gezelschap van hoogleraren, psychiaters, internisten, cardiologen en immunologen.

‘Lichaam en geest worden niet langer als twee aparte zaken werden gezien. Ooit was dat onderscheid nuttig: het maakte mogelijk dat wetenschappers onderzoek konden doen naar het lichaam – onafhankelijk van de kerk, die het geestelijke claimde. Inmiddels weten we uit onderzoek dat er een voortdurende wisselwerking bestaat tussen lichaam en geest, die van invloed is op onze gezondheid.’

Kalmeer je lichaam, kalmeer je geest
Training

Kalmeer je lichaam, kalmeer je geest

  • Leer je omgaan met overprikkeling en overspoeling 
  • Ontwikkel je meer lichaamsbewustzijn
  • Creëer je meer balans met behulp van de polyvagaaltheorie
Bekijk de training
Nu maar
55,-

Minder stress

Een manier om de geest te betrekken bij het herstel van het lichaam is het inzetten van mindfulness. Dat deze aandachtstraining kan helpen om stress te verminderen, is in onderzoek uitvoerig aangetoond.

Nuttige informatie, want 50 tot 75 procent van de klachten waarmee mensen bij de huisarts komen, is terug te voeren op stress. Maar ook het immuunsysteem gaat beter werken als je mindfulness-meditatie beoefent. Zo herstelt de huid van psoriasispatiënten er sneller door, heeft een studie uitgewezen.

Jenny maakte dankbaar gebruik van mindfulness tijdens haar behandeling tegen borstkanker. ‘Het hielp me bij de dag te leven; om ondanks de chemo’s, de operatie en de complicaties ook te genieten van de goede dingen’. Door mindfulness-beoefening blijken kankerpatiënten de ziekte beter te dragen. Ze hebben minder angst, slaapproblemen en stress.

En ook ná kanker blijft het lichaam gezonder met mindfulness. Dat ontdekte hoogleraar Linda Carlson, onderzoeksdirecteur van de afdeling Psychosocial Resources van het Tom Baker Cancer Centre. Carlson deed onderzoek onder 88 vrouwen die succesvol waren behandeld tegen borstkanker, maar nog steeds een behoorlijke mate van emotionele stress ondervonden.

Al na drie maanden was een duidelijk verschil te zien tussen de telomeren van de vrouwen die acht weken lang mindfulness en hatha yoga hadden beoefend, en de vrouwen die dat niet hadden gedaan.

Zo’n telomeer is een stukje DNA aan het uiteinde van een chromosoom, en het korter worden ervan hangt samen met veroudering en ziekten als kanker, vaatziekten en osteoporose. In de groep die mindfulness en hatha yoga beoefende, bleven die telomeren langer.

Carlson: ‘Dit onderzoek toont aan dat psychosociale behandelingen zoals mindfulness-meditatie ook essentiële onderdelen van je fysieke gestel kunnen beïnvloeden’.

Na haar vondst verschenen er meer onderzoeken naar het effect van yoga op de telomeerlengte. Vrijwel allemaal met een vergelijkbare positieve uitkomst.

Hardlopen tegen depressie

Naast mindfulness zijn er meer manieren om met ziekte en gezondheid om te gaan die in wetenschappelijk onderzoek dit soort positieve resultaten laten zien.

Dat qigong – zoals Kirsten beoefent – werkzaam is bij zowel mentale als fysieke problemen. Dat toonde een uitgebreid overzichtsonderzoek door Fung Kei Cheng van de universiteit van Hongkong aan.

Enkele andere voorbeelden: creatief bezig zijn verbetert de immuunfunctie en activeert het parasympathische zenuwstelsel, doordat het de hartslag en bloeddruk doet dalen en de cortisol in het bloed vermindert. Hardlopen kan je van de antidepressiva af helpen en een behulpzame instelling kan zelfs de celstructuur van het immuunsysteem veranderen.

Een goede relatie houdt de bloeddruk gemiddeld genomen lager, vermindert de kans op slaapproblemen en beschermt tegen stress. Het herstellen van de energiebalans door middel van therapeutic touch helpt tegen pijn en bij dementerenden tegen onrust. Bij een operatie hebben patiënten minder pijnmedicatie nodig wanneer ze visualisatieoefeningen doen.

De lijst is eindeloos, en we zijn pas net begonnen.

Heilzame nep-reiki

Ook al weten de onderzoekers nog niet hóé het precies werkt, bij de herstellende werking van de geest lijkt een sleutelrol te zijn weggelegd voor de ontspanningsrespons.

Als we rustig en vertrouwend zijn, hoopvol en optimistisch, wordt in de hersenen de aanmaak van neurotransmitters zoals endorfine gestimuleerd. Die brengen het lichaam in een toestand van fysiologische rust; de endorfinen zouden helpen om symptomen te verzachten, pijn te verlichten en de stemming te verbeteren. In die toestand van rust kan het zelfherstellende mechanisme van het lichaam aan het werk.

Training Verminder je pijn – met hulp van je brein
Training

Training Verminder je pijn – met hulp van je brein

  • Ontdek wat er in je brein gebeurt bij aanhoudende pijnklachten
  • Leer hoe je weer regie over je leven kunt krijgen
  • Bouw stap voor stap weer activiteiten op die het leven leuk maken
Bekijk de training
Nu maar
55,-

Zo’n gunstige lichamelijke toestand wordt niet alleen tot stand gebracht door bewezen stressverminderende handelingen, maar ook door alleen te gelóven dat iets werkt. Dat placebo-effect is enorm.

Na het toedienen van placebo’s daalt de bloeddruk, verdwijnen wratten, genezen maagzweren, verminderen darmontstekingen, zakken cholesterolniveaus, ontspannen de kaakspieren en krijgen kale mannen weer haar. Niet omdat er een effectief middel werd toegediend, maar omdat er gezégd werd dat er een effectief middel werd toegediend.

In een studie van de Sonoma State-universiteit werden patiënten onderzocht die chemotherapie kregen. De patiënten die naast de chemo ook een reiki-behandeling ondergingen, reageerden vaker positief op de chemobehandeling dan de patiënten die alleen de standaardbehandeling kregen.

Maar een controlegroep van patiënten die zogenaamd reiki kregen, reageerde óók vaker positief. Geen bewijs voor de werking van reiki, dus (nep-reiki werkte even goed); wél bewijs voor de kracht van gedachten, zorgzame aandacht en de positieve fysiologische reacties die ze oproepen.

Negativiteit maakt vatbaar

Andersom kan het ‘nocebo’-effect net zo sterk zijn: in gezondheid achteruitgaan door te gelóven dat je achteruit zult gaan. Als deelnemers aan een onderzoek verteld wordt dat de pil die ze innemen – een neppil – hoofdpijn als bijwerking kan hebben, dan krijgt een kwart van de onderzochten inderdaad hoofdpijn. Van een néppil, dus.

Onderzoekers denken dat het nocebo-effect vooral wordt veroorzaakt door activering van dezelfde stressrespons die door het placebo-effect juist wordt verminderd. Negatieve overtuigingen, gevoelens van moedeloosheid of wanhoop, boosheid en druk activeren die stressrespons; en de stoffen die dan worden aangemaakt, beperken het afweersysteem en maken vatbaar voor ziekte.

Dat bleek bijvoorbeeld uit een onderzoek naar de bio-chemische en neuro-hormonale basis van het nocebo-effect door de Italiaanse neurowetenschapper Fabrizio Benedetti. Patiënten die in dit onderzoek te horen kregen dat ze pijn zouden ervaren, maar die in feite een onwerkzame stof kregen, voelden inderdaad pijn.

In hun bloed werd het stresshormoon cortisol aangetroffen. Kregen de patiënten vervolgens diazepam, dan voelden ze minder pijn en nam de hoeveelheid cortisol af. Een indicatie dat het stressmechanisme in het spel was. Ook nu weer: alleen omdat deze mensen gelóófden dat ze zich slecht zouden voelen.

Maakbaarheidsgedachte

Dat brengt ons meteen op de weerstand van sommige mensen tegen het betrekken van de geest bij herstel. Want de conclusie zou kunnen zijn dat je positief móét denken als je ziek bent. Omdat je anders je eigen herstel in de weg zit.

‘Logisch dat je daar niet altijd op zit te wachten,’ vindt chirurg Karlien Bongers. ‘Juist als je ziek bent, ben je minder flexibel. Je kunt je als patiënt heel gauw in de steek gelaten voelen. Dat geeft alleen maar meer stress.’

Bovendien werkt de veronderstelling dat je iets moet of kunt met je geest het maakbaarheidsidee enorm in de hand. Alsof je van elke ziekte of aandoening kunt herstellen als je maar positief denkt.

‘Maar als je borstkanker hebt en er is een operatie nodig, dan gaat NLP of een gebedsgenezer je echt niet van die tumor afhelpen,’ aldus Bongers. ‘Die operatie is dan gewoon nodig.’

Overgave aan wat het is, dat is soms het enige dat erop zit, vindt ook Bongers. ‘Maar tegelijkertijd is uit een onderzoek gebleken dat je met positieve gedachten zelfs je genpatroon kunt aanpassen. Met hoop en vertrouwen je ziekte tegemoet treden is dus de moeite van het proberen waard.’

De link tussen lichaam en geest

Dat de geest het lichaam kan beïnvloeden, ondervonden ze aan den lijve. De geportretteerden hieronder probeerden met onconventionele methoden hun ziekte eronder te krijgen. Dit zijn hun verhalen.

‘Ik heb de pijn veel lichter leren ervaren’

Danielle (29) kampt sinds haar tiende met de ziekte van Crohn. Met hypnotherapie kreeg ze haar buikklachten onder controle.

‘De eindeloze wc-bezoeken, na het eten met een opgezette buik creperen op de bank en thuisblijven als ik eigenlijk wilde sporten. Radeloos was ik.

Op mijn 24ste kreeg ik de diagnose Crohn en PDS (Prikkelbare Darm Syndroom); een opluchting om te weten wat er aan de hand was. Prednison onderdrukte de buikkrampen, maar ik wist ook hoe ongezond die kuren zijn. Ik probeerde verschillende diëten uit; niets hielp.

Vanuit het AMC mocht ik, in het kader van een studie, een aantal hypnotherapiesessies doen. Ik had geen idee wat dat inhield, maar ik greep de kans. De therapeut legde me uit hoe ik met verbeeldingskracht mijn lichaam kon beïnvloeden.

Met een simpel voorbeeld werkte het al: “Doe je ogen dicht, houd je hand op en beeld je in dat er een baksteen op ligt,” zei ze. En mijn hand werd zwaar – bizar. Zo zwaar als ik die hand kon voelen worden, zo veel lichter heb ik door hypnotherapie de pijn leren ervaren.

Bij de “luchtballonoefening” sluit ik mijn ogen, vul ik zandzakken met pijn en verdriet en gooi die overboord, waarna ik “opstijg”. Met dat soort tools op zak durf ik nu ook weer een barbecue met vrienden aan, waar ik die vroeger zou mijden.

Ook merkte ik dat er in hypnotherapie allerlei opgestapelde negatieve emoties loskwamen. Toen mijn therapeut me onder hypnose vroeg waar ik graag ben, en met wie, kwamen er tranen.

Thuisblijven was voor mij altijd veiliger dan een weekendje weg met een vriendin. Ik was sociaal geïsoleerd geraakt. Maar inmiddels durf ik weer. Mijn focus is verlegd van ballast – “o wat doet het een pijn en wat een gedoe” – naar weer meer ruimte om van dingen te genieten.

Continue buikklachten zijn verleden tijd, als ik pijn heb voelt het zachter en er zijn zelfs dagen waarop ik geen pijn ervaar. Ik vind het wonderlijk dat mijn geest tot zoiets in staat blijkt.

Mijn vader noemt het klinkklare onzin: met je geest je lichaam sturen?! Gelukkig heb ik vrienden die het wel begrijpen. Hoewel ze aanvankelijk sceptisch waren, zien ze nu dat ik dankzij hypnotherapie mijn leven terug heb.’

‘Ik ben een rasoptimist, maar zelfs ik word nu wanhopig’

Nazrien (42) heeft door endometriose veel last van pijn en vermoeidheid. Tot nu toe heeft nog geen therapie haar kunnen helpen.

‘Haptonomie, mindfulness, acupunctuur, bioresonantie, reiki, chakrahealing, aurahealing, voedingssupplementen, floating, homeopathische korreltjes, endocrinologie, ayurvedische massages, cupping, stemvorkbehandelingen, yoga, meditatie, craniosacraaltherapie: ik heb van alles gedaan, maar begin de weg kwijt te raken in het doolhof van vestibulologen, diëtisten, allergologen en magnetiseurs.

Veel behandelaars waren professioneel, anderen hingen ongeloofwaardige verhalen op en keken vooral het geld uit mijn zakken. Zo zat ik vorig jaar bij een mevrouw die met haar hand draaibewegingen over mijn buik maakte, om me te helen. Ze “voelde” dat ik een moeilijke jeugd had gehad, zei ze. Maar ik vond het niet relevant om daar met haar over te praten. Cognitieve gedragstherapie had ik al afgevinkt.

Tien jaar geleden zat ik vol levenslust. Ik had een druk sociaal leven, ging fluitend naar mijn werk, was avontuurlijk en sportief. Tot ik last kreeg van migraine, trekkende buikpijn en een onophoudelijk grieperig gevoel. Bij vlagen schoot mijn bloeddruk omhoog. Na veel foute diagnoses kwam ik terecht bij een gynaecoloog die endometriose constateerde.

Het doorslikken van de pil zou de pijn verzachten, maar door een allergie zwol ik op. Omdat ik mijn baarmoeder en eierstokken niet wil laten weghalen, moest ik op zoek naar andere hulp. Maar niets slaat tot nu toe aan. Van de energieke vrouw die ik was, is niet veel over. Ik slaap slecht, rijd geen auto, ben mijn baan en mooie salaris kwijt.

Goedbedoelde tips beginnen te irriteren: “Een neef van mijn buurvrouw is genezen door haptonomie, probeer dat!” Of: “Als je positiever denkt, lukt het misschien wel!” Ik bén een rasoptimist, maar zo langzamerhand word zelfs ik wanhopig.

Mijn brein staat in brand van vermoeidheid en dat maakt me paniekerig. Nu loop ik bij een wetenschapper voor magnetische hersenstimulatie. Mijn hersenen moeten tot rust komen. Ik geef niet op en ga door totdat mijn lichaam pijnvrij is.’

‘De seks was als smeerolie voor mijn lijf’

Schrijver, danseres en kunstenares Pippa (46) belandde in een rolstoel door de ziekte van Lyme. Dankzij veel dansen en een vurig liefdesleven staat ze weer op het podium.

‘Ik was professioneel danseres, maar negen jaar geleden kreeg ik last van duizelingen, gewrichtspijn en verlammingsverschijnselen. Op een dag zakte ik door mijn benen; mijn spierkracht viel bij vlagen weg.

De internist constateerde de ziekte van Lyme en negen maanden lang onderging ik “chemo voor lymepatiënten”, ofwel antibiotica-cocktails. De kuur sloeg aan, maar bleek al gauw één stap naar voren en drie naar achter. Lyme is geen ziekte die zich eenvoudig laat genezen, zei mijn arts eerlijk.

Ik belandde in een rolstoel. Ik kon mijn vak niet meer uitoefenen en leed aan gekmakende pijn. Zelfs morfine deed niets. Alternatieve behandelingen, zoals lichttherapie en bepaalde diëten, werkten ook slechts tijdelijk. Krankjorum werd ik van mijn gehandicapte bestaan; om als danseres ineens een zorgtaxi te moeten bellen, is killing.

Ik had weinig te verliezen en besloot uiteindelijk alleen nog te doen wat goed voelde voor mijn lijf. Zo verruilde ik mijn onsmakelijke glutenvrije cracker-dieet voor alle dingen die ik lekker vond. De bourgondiër in mij kwam weer tot leven. Ik zocht de zon op, want warmte deed mijn lichaam goed.

Ik stelde me open voor de liefde en ontmoette een Turkse man, een professioneel tangodanser. Leunend op hem, met wiebelige benen, begonnen we te dansen.

Hij masseerde me als mijn spieren verkrampten en we hadden de meest epische seks. Smeuïg en zinderend. Het was als smeerolie voor mijn lijf en ik leefde op. De helse pijnen werden zachter en langzaamaan kwam ik uit die verrekte rolstoel.

Met heel veel buikdansen, Afrikaans dansen en burlesque dansen schudde en draaide ik het gebied bij mijn heupen, buik en billen los: het lichaamsvuur in dat gebied laaide weer op.

Het is een jarenlang proces geweest, maar ik voel me niet ziek meer. Ik heb meer rust nodig dan voor ik Lyme kreeg en ik zak soms nog licht door een been. Maar dat ik ooit nog op het podium zou staan, had ik nooit durven dromen.’

bypippa.nl

‘Mediteren, koud douchen, minder gluten: de aanvallen blijven nu uit’

Roy (49) heeft van kinds af aan epilepsie. Door ademhalingstechnieken, aangepaste voeding en meditatie is hij nu drie jaar medicatievrij.

‘Voor de aanvallen was ik altijd bang. Stel je voor dat ik in de trein een aanval zou krijgen! Ik bleef maar liever thuis. Toen kort na elkaar mijn huwelijk strandde, er dierbaren stierven en ik vriendschappen verloor, belandde ik in een diep dal.

Ik raakte mijn baan kwijt en kwam zonder geld en vaste woonplaats te zitten. Mentaal werd ik nog onrustiger, mijn lijf was vermoeid, ik kreeg rugklachten en mijn angst voor epileptische aanvallen nam toe. In deze allerslechtste staat van zijn realiseerde ik me zes jaar geleden: dit kan zo niet langer. Er moest iets veranderen.

Ik zocht een coach en ontdekte al snel wat goed ademen voor je lichaam en geest kan betekenen. Ik leerde hoe diep en laag ademen mijn stresssysteem tot rust kon brengen, en hoe ik zo de ontspanningsrespons in mijn lijf kon activeren.

Veertig jaar had ik gevochten tegen epilepsie. Mijn comfortzone was klein; ik durfde de buitenwereld niet in zonder pilletje. Nu leerde ik door die diepgewortelde angst voor aanvallen heen te ademen. Door aandacht te schenken aan de verkrampingen in mijn lijf, kon ik de spanning loslaten.

Terwijl het vertrouwen in mijn lichaam groeide, merkte ik dat ik ook die chemische troep niet meer wilde. Mijn arts wees me op de risico’s van stoppen met medicatie. Aan de ene kant werd ik onzeker – sla ik het goede pad in? Maar de overtuiging dat mijn lichaam en geest samen bijzondere dingen konden bewerkstelligen, was heel sterk.

Mijn keuze bleek de juiste: aanvallen blijven uit en de angst ervoor is weg. Mijn hele levensstijl is veranderd: mediteren, koud douchen, gezonde voeding voor mijn brein, minder gluten, minder alcohol: alles draagt bij aan mijn zelfhelend vermogen. Ik zie nog wel af en toe een natuurarts, maar aan EEG’s heb ik geen behoefte meer.

Als ik kennissen vertel wat ik doe, vinden ze me een zweefteef. Ik hoef mijn gelijk niet te halen en zal niet beweren dat iedereen geholpen is bij ademhalingstherapie, maar ik ben zielsgelukkig dat ik me beter voel dan ooit.’